1VET_22-23_Ethiekindezorg_6-RodeKruisKubusStappenplan (1).pptx

# Ethische kubus als instrument voor beoordeling De ethische kubus is een instrument ontworpen om concrete handelingen te toetsen op hun menswaardigheid en zorgzaamheid, met een nadruk op normatieve ethiek. ## 1 De ethische kubus: een instrument voor beoordeling De ethische kubus dient als een praktisch hulpmiddel om specifieke handelingen te evalueren aan de hand van ethische principes. Het is essentieel om de kubus te gebruiken voor het **toetsen van concrete handelingen** (normatieve ethiek) en niet enkel voor het beschrijven van een situatie (descriptieve ethiek). > **Tip:** Formuleer interventies altijd SMART (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch, Tijdgebonden). Elke actie moet aan alle criteria voldoen, niet slechts één aspect per letter. Het is niet mogelijk om een heel zorgplan in één keer te toetsen. Wel kan na elke uitgevoerde handeling worden vastgesteld of de menslievende zorg nog niet is bereikt, wat aangeeft dat verdere actie nodig is. ### 1.1 Toetsen van de handeling op menswaardigheid en zorgzaamheid De ethische kubus maakt het mogelijk om een handeling te beoordelen op drie belangrijke vlakken: * **Rechtervlak (Context):** Of ieder aspect van de handeling menswaardig/zorgzaam is binnen de specifieke context. Dit omvat vier dimensies: intenties, de handeling zelf, de gevolgen en de context waarin de handeling plaatsvindt. * **Voorkant (Waarden):** Of ieder handelingsaspect getoetst wordt tegenover de hele mens, zowel op het gebied van menswaardigheid als zorgzaamheid. Hierbij wordt uitgegaan van een holistisch mensbeeld. * **Bovenkant (Actieterrein):** Of ieder handelingsaspect getoetst wordt op de drie niveaus van zorg: micro, meso en macro. ### 1.2 Analyse-schema van de ethische kubus De ethische kubus functioneert als een analyse-schema om een handeling in een concrete context te beoordelen. De drie hoofdassen vertegenwoordigen: * **Rechtervlak:** De handeling in vier dimensies plus de context, resulterend in vier handelingsaspecten. * **Voorkant:** Het beoordelingscriterium: de menselijkheid van de gehele persoon. * **Bovenkant:** Het actieterrein, onderverdeeld in drie niveaus van zorg. De kubus bevat de volgende onderdelen: * **Intenties:** De redenen achter een handeling. * **Handeling:** De concrete uitvoering van een actie. * **Gevolgen:** De resultaten die voortvloeien uit een handeling. * **Context:** De specifieke omstandigheden waarin de handeling plaatsvindt. De te toetsen waarden op de voorkant van de kubus zijn: * **Mens-waardigheid:** Dit omvat de inherente waardigheid van elke mens, zoals vastgelegd in mensenrechten, en een holistische zorgvisie die de totale mens integreert. Het staat in contrast met systemen die bepaalde groepen als minderwaardig beschouwen (bv. nazi-Duitsland met de term 'untermensch'). * **Zorg-zaamheid:** Dit verwijst naar de attitude van betrokkenheid in de zorg die zich concrete uit in menslievende zorg en het samen zorgen voor de patiënt. De mens wordt op de voorkant van de kubus benaderd vanuit vier invalshoeken: * **Lichamelijkheid:** Fysische aspecten van de patiënt. * **Psychisch:** Hoe de patiënt zich voelt. * **Sociaal:** Hoe de situatie de relaties van de patiënt beïnvloedt. * **Zingeving (existentieel):** Wat de situatie betekent voor de patiënt met betrekking tot zijn levenszin. Het criterium voor menswaardige zorg is **cliënt-gerichtheid**: de zorgvrager staat centraal en de handelingen moeten nauwkeurig worden uitgevoerd ten behoeve van het welzijn van de patiënt. De bovenkant van de kubus verdeelt het handelingsterrein in drie niveaus: * **Micro niveau:** De individuele, unieke mens. * **Meso niveau:** De menselijke relaties tussen mensen. * **Macro niveau:** Structurele zorgrelaties, zoals de gezondheidszorg, gezondheidsrecht, ziekenhuis en afdelingen. > **Voorbeeld:** Casus: Een patiënt krijgt medicatie om de maag- en darminhoud te legen voor een onderzoek. Dit leidt tot frequent gebruik van de bedpan. De verpleging wordt dit beu en negeert de bel van de patiënt herhaaldelijk, waardoor de patiënt enige tijd in haar eigen vuil blijft liggen. > > * **Fysisch:** Oncomfortabel, hygiënisch onhoudbaar, risico op huidirritatie. > * **Psychisch:** Vernedering, schaamte, gevoel van verlatenheid. > * **Sociaal:** Mogelijk isolement, negatieve interactie met zorgverleners. > * **Existentieel:** Verlies van waardigheid, vraagtekens bij het nut van de zorg. > > Een menswaardige zorg zou inhouden dat de patiënt continu ondersteund wordt bij de hygiëne, ongeacht de drukte, om haar waardigheid te behouden. ### 1.3 Stappenplan voor ethische beoordeling De ethische kubus kan worden toegepast binnen een stappenplan dat de integratie van alle ethische bouwstenen uit de cursus bevordert. Dit plan is systematisch, gestructureerd en doelgericht, en beoogt professioneel ethisch oordelen te ontwikkelen. De cyclus bestaat uit vier terugkerende elementen: 1. **Relevante feiten:** Het verzamelen van de feiten van de situatie. 2. **Ethische analyse knelpunten en doelen:** Identificeren welke waarden en normen op het spel staan en welke doelen nagestreefd moeten worden. 3. **Zorgplan:** Het uitwerken van een plan voor toekomstige goede zorg, rekening houdend met de analyse. 4. **Evaluatie:** Beoordelen wat werkt en wat niet werkt in de verleende zorg. Dit proces is toekomstgericht en stelt de zorgrelatie met de patiënt voorop. Het vereist een patiëntgerichte houding en de mogelijkheid voor de patiënt om ethisch mee te denken. > **Tip:** Dit model van de ethische kubus, geïntegreerd in een cyclisch proces, helpt bij het ontwikkelen van een systematische en doelgerichte benadering van ethische dilemma's in de zorg. --- # Analyse van ethische bronervaringen Dit onderwerp verkent verschillende soorten ethische ervaringen en hoe deze ons doen reflecteren op universele waarden. ### 2.1 Soorten ethische bronervaringen Ethische bronervaringen kunnen worden gecategoriseerd op basis van hun aard en de reactie die ze oproepen: * **Positieve ethische contrastervaring:** Deze treedt op wanneer een situatie een sterk contrast vormt met de gewenste of verwachte ethische normen, wat leidt tot een reflectie op wat belangrijk is. * **Negatieve ethische contrastervaring:** Vergelijkbaar met de positieve ervaring, maar hier wordt het contrast met de gewenste norm als negatief ervaren. Het is belangrijk om dit niet gelijk te stellen aan een ethische ervaring; een negatieve ervaring met verdeelde meningen is niet per se een ethische ervaring. * **Ethische modelervaring:** Deze ervaringen ontstaan door observatie van anderen die handelen volgens hoge ethische standaarden, wat dient als een positief voorbeeld en aanzet tot reflectie. * **Ethische controverse ervaring:** Dit type ervaring wordt gekenmerkt door uiteenlopende waardenprioriteiten en meningen, wat leidt tot discussie en reflectie over wat voor iedereen belangrijk is. > **Tip:** De vraag "Welke ervaring VOOR JOU?" is cruciaal om de persoonlijke impact van een ethische bronervaring te duiden. ### 2.2 Reflectie op universele waarden Centraal bij ethische bronervaringen staat de vraag hoe deze ervaringen ons doen nadenken over wat voor iedereen belangrijk is. Dit kan voortkomen uit een contrast met het wenselijke of uit de erkenning van uiteenlopende waardenprioriteiten. ### 2.3 Casus Rode Kruis: Bloeddonatie De casus van bloeddonatie bij het Rode Kruis biedt een concrete context om ethische bronervaringen te verkennen. Belangrijke aspecten om te overwegen zijn: * Het proces van bloeddonor tot bloedontvanger. * De redenen voor weigering als bloeddonor. * De medisch-technische problemen die zich kunnen voordoen. ### 2.4 De Ethische Kubus: Een Instrument voor Beoordeling De ethische kubus is een instrument dat ontwikkeld is om concrete handelingen ethisch te toetsen, gericht op normatieve ethiek. Het is geen instrument om louter een situatie te beschrijven (descriptieve ethiek). De kubus helpt om handelingen te beoordelen op drie dimensies: * **Rechtervlak:** De handeling wordt bekeken in relatie tot de mens in drie dimensies (lichamelijk, psychisch, sociaal, existentieel) en de context. Dit resulteert in vier handelingsaspecten: intenties, de handeling zelf, de gevolgen, en de handeling in de specifieke situatie. * **Voorkant:** Dit is het beoordelingscriterium, namelijk de menselijkheid van de gehele persoon. Hierbij toets je aan waarden als menswaardigheid en zorgzaamheid, en een holistisch mensbeeld. * **Bovenkant:** Dit zijn de drie handelingsterreinen waarop zorg wordt verleend: micro (individuele mens), meso (menselijke relaties) en macro (structurele zorgrelaties). #### 2.4.1 Kernbegrippen van de Ethische Kubus * **Menswaardigheid:** Dit principe omvat mensenrechten en de inherente waardigheid van elke mens. Het staat in contrast met concepten als de "Untermensch" en benadrukt een holistische zorgvisie waarbij de totale mens centraal staat. Het is cliëntgericht denken waarbij de zorgvrager centraal staat. * **Zorgzaamheid:** Dit verwijst naar de attitude van betrokkenheid in de zorg die zich uit in concrete, menslievende zorg. Het gaat om samen zorgen. #### 2.4.2 Toetsen van Handelingen met de Ethische Kubus De ethische kubus toets de menselijkheid en zorgzaamheid van een handeling op verschillende niveico's: * **Intenties:** Is de intentie tot de handeling menswaardig/zorgzaam? * **Handeling:** Is de handeling als zodanig menswaardig/zorgzaam? * **Gevolgen:** Zijn de gevolgen van de handeling menswaardig/zorgzaam? * **Context:** Is de handeling in deze specifieke situatie menswaardig/zorgzaam? #### 2.4.3 Het Holistisch Mensbeeld De ethische kubus integreert een holistisch mensbeeld, waarbij de mens wordt gezien als een lichamelijk, psychisch, sociaal en zingevend (existentieel) wezen. De toetsing van een handeling moet dus rekening houden met al deze aspecten. > **Voorbeeld:** Een patiënte krijgt medicatie om de maag- en darminhoud leeg te maken, wat leidt tot frequente oproepen voor de bedpan. Als de verpleging hierdoor geïrriteerd raakt en de oproepen negeert, resulterend in de patiënte die in haar eigen vuil ligt, is dit een schending van menswaardige en zorgzame zorg. De ethische kubus zou hier de intenties van de verpleging, de handeling van het negeren, de gevolgen voor de patiënte (fysisch, psychisch, sociaal, existentieel), en de specifieke situatie analyseren. #### 2.4.4 De Drie Handelingsterreinen De bovenkant van de kubus richt zich op de drie terreinen van zorg: * **Micro niveau:** De individuele, unieke mens. * **Meso niveau:** Menselijke relaties tussen mensen. * **Macro niveau:** Structurele zorgrelaties (gezondheidszorg, wetgeving, instellingen). #### 2.4.5 Het Stappenplan voor Ethische Besluitvorming Een systematisch, gestructureerd en doelgericht stappenplan helpt bij het leren van professioneel ethisch oordelen. Dit stappenplan omvat een kringloop van vier elementen, gericht op toekomstgerichte zorg: 1. **Zorgrelatie met de patiënt vooropstellen:** Dit vereist een patiëntgerichte houding en de mogelijkheid voor de patiënt om ethisch mee te denken. 2. **Relevante feiten:** Verzamelen van alle feitelijke informatie over de situatie. 3. **Ethische analyse van knelpunten en doelen:** Identificeren van de ethische waarden en normen die op het spel staan, en het formuleren van doelen voor de zorg. 4. **Zorgplan en Evaluatie:** Opstellen van een zorgplan (wat werkt, wat niet?) en evalueren of dit leidt tot goede, menslievende zorg in de toekomst. > **Tip:** Formuleer interventies SMART (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch, Tijdgebonden) om concrete en toetsbare acties te garanderen. Dit geldt niet voor het in één keer checken van een heel zorgplan, maar voor elke individuele handeling. --- # Het holistische mensbeeld in de zorg Hier volgt een uitgebreide samenvatting over het holistische mensbeeld in de zorg, gericht op het toetsen van handelingen. ## 3 Het holistische mensbeeld in de zorg Een holistisch mensbeeld in de zorg beschouwt de mens als een geïntegreerd geheel van lichamelijke, psychische, sociale en existentiële aspecten, en dit model wordt gebruikt om zorgverleningshandelingen ethisch te toetsen. ### 3.1 De ethische kubus als instrument De ethische kubus is een instrument dat specifiek is ontworpen om concrete handelingen in de zorg snel te toetsen vanuit een normatief ethisch perspectief. Het is niet bedoeld om enkel een situatie te beschrijven (descriptieve ethiek), maar om de menswaardigheid en zorgzaamheid van handelingen te evalueren. #### 3.1.1 Toetsing van handelingen met de ethische kubus De toetsing met de ethische kubus vindt plaats op drie niveaus: * **Rechtervlak:** Toetsen of elk aspect van de handeling menswaardig en zorgzaam is, rekening houdend met de vier dimensies van de mens (lichamelijk, psychisch, sociaal, existentieel) en de context. Dit resulteert in vier handelingsaspecten: intenties, de handeling zelf, de gevolgen, en de handeling binnen de specifieke situatie. * **Voorkant:** Beoordelen of elk handelingsaspect gericht is op de menselijkheid en waardigheid van de *hele* persoon. Dit betekent het hanteren van waarden als menswaardigheid en zorgzaamheid, waarbij de focus ligt op de totale mens. * **Bovenkant:** Evalueren of elk handelingsaspect op de drie niveaus van zorg (micro, meso, macro) menswaardig en zorgzaam is. #### 3.1.2 De vier dimensies van de mens in de ethische kubus Het holistische mensbeeld integreert de mens als een wezen met de volgende vier dimensies, die essentieel zijn voor de toetsing van zorgverlening: * **Lichamelijkheid:** De fysieke aspecten van de patiënt, zoals gezondheid, welzijn en fysiek comfort. * **Psychisch:** De emotionele, cognitieve en mentale toestand van de patiënt, inclusief gevoelens, gedachten en mentale welzijn. * **Sociaal:** De relaties van de patiënt met anderen, inclusief familie, vrienden en de maatschappij, evenals sociale integratie. * **Zingeving (existentieel):** Wat de situatie betekent voor de patiënt in termen van levensbeschouwing, doelen, waarden en de zin van het leven. Deze vier dimensies vormen de "voorkant" van de kubus en benadrukken dat zorg altijd gericht moet zijn op de totale mens. #### 3.1.3 De drie niveaus van zorg (bovenkant kubus) De bovenkant van de ethische kubus onderscheidt drie niveaus waarop zorg kan worden georganiseerd en beoordeeld: * **Micro-niveau:** Dit betreft de individuele, unieke mens en de directe interactie tussen zorgverlener en patiënt. Hier ligt de nadruk op persoonlijke aandacht en zorg op maat. * **Meso-niveau:** Dit verwijst naar de menselijke relaties tussen mensen en binnen groepen. Het gaat om de bredere sociale context en de interactie binnen teams, families of gemeenschappen die invloed hebben op de zorg. * **Macro-niveau:** Dit omvat de structurele aspecten van de zorg, zoals het gezondheidszorgsysteem, wetgeving, beleid, ziekenhuizen en afdelingen. Hier worden de organisatorische en maatschappelijke kaders van de zorg beoordeeld. #### 3.1.4 Toetsingscriteria: Menswaardigheid en Zorgzaamheid De kern van de toetsing ligt bij twee centrale waarden: * **Mens-waardigheid:** Dit principe stelt dat iedere mens een inherente waardigheid bezit, onafhankelijk van omstandigheden of status. Het benadrukt een cliënt-gerichte benadering waarbij de patiënt centraal staat. Handelen volgens de criteria van kwaliteitszorg betekent in alle omstandigheden stipt en nauwkeurig handelen in functie van het welzijn van de patiënt. * **Zorgzaamheid:** Dit verwijst naar de attitude van betrokkenheid in de zorg die tot uiting komt in concrete zorgverlening. Het gaat om "menslievende zorg" en "samen zorgen", waarbij de zorgverlener actief bijdraagt aan het welzijn van de patiënt. > **Tip:** Het is cruciaal om te onthouden dat menswaardigheid en zorgzaamheid concreet moeten worden uitgediept binnen de specifieke situatie van de patiënt. ### 3.2 Het holistische mensbeeld toepassen bij het toetsen van handelingen Het integreren van het holistische mensbeeld bij het toetsen van handelingen zorgt ervoor dat de zorg niet beperkt blijft tot het fysieke aspect, maar alle dimensies van de mens omvat. #### 3.2.1 Voorbeeld: Een patiënt met medicatie voor een onderzoek Een casus die dit illustreert, betreft een patiënt die medicatie kreeg om de maag- en darminhoud leeg te maken. Dit leidde tot frequente oproepen voor het legen en schoonmaken van de bedpan. Wanneer de verpleging dit naliet, lag de patiënt gedurende langere tijd in haar eigen vuil. * **Toetsing aan het holistische mensbeeld:** * **Fysisch:** Wat zijn de directe lichamelijke gevolgen van het in haar vuil moeten liggen? (Ongemak, infectierisico, etc.) * **Psychisch:** Hoe voelt de patiënt zich hierbij? (Schaamte, vernedering, angst, frustratie.) * **Sociaal:** Hoe beïnvloedt dit de relaties van de patiënt? (Is ze bang om te bellen, voelt ze zich genegeerd door de hulpverleners?) * **Existentieel:** Wat betekent deze situatie voor haar zin in het leven? (Gevoel van waardeloosheid, verlies van controle.) * **Wat is menslievende zorg?** De vraag is of de handeling (het negeren van de bel) menslievend was. Vanuit een holistisch perspectief zou menslievende zorg in deze situatie inhouden dat de patiënt tijdig geholpen wordt met het legen en schoonmaken van de bedpan, met respect voor haar waardigheid en privacy. #### 3.2.2 SMART formuleren van interventies Bij het formuleren van interventies is het belangrijk om deze SMART te formuleren. Dit betekent dat elke actie specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdsgebonden moet zijn. Het doel is niet om in één keer een heel zorgplan te toetsen, maar om na elke handeling te evalueren of de menslievende zorg is bereikt en of verdere actie nodig is. > **Voorbeeld:** Een SMART geformuleerde interventie kan zijn: "Bij de eerstvolgende bel, uiterlijk binnen tien minuten na de melding, zal ik de patiënt assisteren bij het legen en schoonmaken van de bedpan, met een verontschuldiging voor het eventuele wachten." ### 3.3 Een systematisch stappenplan voor ethisch oordelen Het systematisch en gestructureerd leren ethisch oordelen kan worden ondersteund door een stappenplan dat zich richt op een toekomstgerichte, zorgvragergerichte zorg. Dit plan integreert verschillende ethische bouwstenen en beantwoordt aan ethische criteria. Een mogelijke cyclus bestaat uit de volgende elementen: 1. **Zorgrelatie met de patiënt vooropstellen:** De patiëntgerichte houding en de mogelijkheid van de patiënt om ethisch mee te denken zijn fundamenteel. 2. **Relevante feiten verzamelen:** Wat zijn de objectieve feiten van de situatie? 3. **Ethische analyse:** Welke waarden en normen staan op het spel? Dit omvat de analyse van de knelpunten en het formuleren van doelen vanuit het holistische mensbeeld. 4. **Zorgplan en evaluatie:** Hoe kan er naar de toekomst toe goede zorg worden verleend? Wat werkt en wat niet? Deze evaluatie is cyclisch en leidt tot continue verbetering. Dit proces vereist een proactieve houding en de bereidheid om continu te leren en de zorg aan te passen aan de behoeften van de patiënt op alle niveaus van hun bestaan. --- # Het ethische stappenplan en zorgrelatie Een systematisch, gestructureerd en doelgericht stappenplan voor ethisch oordelen in de zorg, met de zorgrelatie met de patiënt en de evaluatie van zorgplannen als centrale elementen. ### 4.1 De ethische kubus als instrument voor ethisch handelen De ethische kubus is een instrument dat wordt gebruikt om een handeling snel te toetsen vanuit een normatief ethisch perspectief. Het doel is niet louter om een situatie te beschrijven (descriptieve ethiek), maar om concrete handelingen te beoordelen op hun ethische kwaliteit. #### 4.1.1 De drie vlakken van de ethische kubus De ethische kubus analyseert een handeling vanuit drie dimensies: * **Rechtervlak:** Beoordeelt de handeling in vier aspecten: intenties, de handeling zelf, de gevolgen en de context waarin de handeling plaatsvindt. * **Voorkant:** Beoordeelt de handeling aan de hand van de criteria menswaardigheid en zorgzaamheid, toegepast op de totale mens. * **Bovenkant:** Onderzoekt de handeling op drie niveaus van zorg: micro (individuele mens), meso (menselijke relaties) en macro (structurele zorgrelaties). #### 4.1.2 Kernbegrippen: menswaardigheid en zorgzaamheid * **Menswaardigheid:** Dit criterium verwijst naar de inherente waardigheid van elke mens, onafhankelijk van omstandigheden. Het omvat het respecteren van mensenrechten en een holistische zorgvisie die de totale mens – lichamelijk, psychisch, sociaal en existentieel – integreert. Cliëntgerichtheid is hierbij essentieel, waarbij de zorgvrager centraal staat en men handelt in functie van het welzijn van de patiënt. * **Zorgzaamheid:** Dit is de attitude van betrokkenheid in de zorg die zich uit in concrete zorgverlening. Het impliceert een menslievende en gezamenlijke benadering van zorg. #### 4.1.3 Analyse van de handeling De handeling wordt geanalyseerd aan de hand van de vier aspecten (intentie, handeling, gevolgen, context) en getoetst aan de criteria menswaardigheid en zorgzaamheid. Dit gebeurt vanuit het holistische mensbeeld dat de mens beschouwt als een lichamelijk, psychisch, sociaal en zingevend (existentieel) wezen. De toetsing aan het holistische mensbeeld gebeurt door de handeling te evalueren in relatie tot deze verschillende aspecten van de patiënt. > **Tip:** Mens-waardig handelen betekent cliëntgericht handelen, waarbij de zorgvrager centraal staat en men stipt en nauwkeurig handelt in het belang van de patiënt. #### 4.1.4 De drie handelingsterreinen 1. **Micro niveau:** De individuele, unieke mens. 2. **Meso niveau:** De menselijke relaties tussen mensen. 3. **Macro niveau:** De structurele zorgrelaties, zoals de gezondheidszorg, gezondheidsrecht, ziekenhuis en afdeling. De beoordeling van een handeling op deze drie niveaus helpt om de impact van de zorg op verschillende lagen te begrijpen en gerichte interventies te formuleren. > **Voorbeeld:** In de casus van de patiënte die herhaaldelijk om de bedpan belt, kan het micro niveau de fysieke en psychische impact op de patiënte betreffen. Het meso niveau kan de relatie tussen de patiënte en de verpleging onder druk zetten. Het macro niveau kan structurele problemen binnen de afdeling blootleggen, zoals personeelstekort dat leidt tot trage reacties. ### 4.2 Het ethische stappenplan: een integratieve kringloop Het ethische stappenplan is een cyclus van vier elementen, ontworpen om professioneel ethisch oordelen te leren en toe te passen. Het is een systematisch, gestructureerd en doelgericht proces dat streeft naar menswaardige en menslievende zorg. Dit plan integreert diverse ethische bouwstenen, zoals de kenmerken van ethiek, de aspecten van een handeling, de zorgfasen van Tronto, en netwerkrelaties. #### 4.2.1 De vier elementen van het stappenplan Het stappenplan is een kringloop die steeds opnieuw doorlopen wordt en is toekomstgericht: 1. **Zorgrelatie met de patiënt (PT):** Dit is het startpunt en de kern van het proces. Er wordt nagegaan of er een patiëntgerichte houding is en of de patiënt ethisch kan mee-denken. De zorgrelatie met de patiënt staat voor alles. 2. **Relevante feiten:** Identificeren en verzamelen van alle feitelijke informatie die relevant is voor de ethische beoordeling. 3. **Ethische analyse van knelpunten en doelen:** Hierbij worden de waarden en normen die op het spel staan geïdentificeerd. Er wordt geanalyseerd wat de ethische knelpunten zijn en welke doelen nagestreefd moeten worden om menswaardige zorg te realiseren. 4. **Zorgplan en evaluatie:** Dit omvat het formuleren van een zorgplan gebaseerd op de ethische analyse en het evalueren van de effectiviteit van de geboden zorg. Hierbij wordt gekeken wat werkt en wat niet, om de zorg continu te verbeteren. > **Tip:** Dit stappenplan is een doorlopende cyclus. Na de evaluatie van het zorgplan, zal er opnieuw gekeken worden naar de zorgrelatie, feiten, ethische analyse en een aangepast zorgplan, waardoor de zorg continu wordt aangescherpt. #### 4.2.2 Formuleren van interventies: SMART Wanneer interventies geformuleerd worden binnen dit stappenplan, is het cruciaal dat deze SMART geformuleerd zijn: * **Specifiek:** Duidelijk omschreven wat er moet gebeuren. * **Meetbaar:** Er moet een manier zijn om de voortgang te meten. * **Acceptabel:** De interventie moet aanvaardbaar zijn voor alle betrokkenen. * **Realistisch:** De interventie moet uitvoerbaar zijn binnen de gegeven context. * **Tijdgebonden:** Er moet een duidelijke tijdsindicatie zijn voor de uitvoering. > **Voorbeeld van een SMART geformuleerde interventie:** "Bij de eerstvolgende bel van de patiënt zal ik, na het afronden van de huidige taak, direct de bedpan van mevrouw legen en schoonmaken, en haar informeren over de verwachte wachttijden bij toekomstige verzoeken." #### 4.2.3 Evaluatie van zorgplannen Het is belangrijk te beseffen dat een heel zorgplan zelden in één keer volledig getoetst kan worden. Echter, na elke uitgevoerde handeling kan er worden vastgesteld of de menslievende zorg nog niet is bereikt, wat aangeeft dat verdere actie noodzakelijk is. > **Tip:** Het stappenplan is een leidraad voor professioneel ethisch leren en handelen, gericht op het continu verbeteren van de zorgkwaliteit door middel van systematische ethische reflectie en actie. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Ethische kubus | Een instrument ontwikkeld om concrete handelingen te toetsen op menswaardigheid en zorgzaamheid, bestaande uit meerdere vlakken die verschillende aspecten van de handeling en de mens belichten. Het dient ter ondersteuning van normatieve ethiek. | | Normatieve ethiek | Een tak van de ethiek die zich bezighoudt met het vaststellen van normen, waarden en principes die bepalen wat juist of verkeerd handelen is. Het tracht een basis te leggen voor ethisch oordelen en gedrag. | | Descriptieve ethiek | Een tak van de ethiek die zich richt op het beschrijven en analyseren van bestaande morele systemen, overtuigingen en gedragingen zonder deze direct te beoordelen of normen voor te schrijven. | | Menswaardigheid | Het principe dat elke mens een inherente waarde en waardigheid bezit, onafhankelijk van omstandigheden of prestaties. Dit impliceert respect voor de fundamentele rechten en de autonomie van elk individu. | | Zorgzaamheid | De attitude en het handelen dat gericht is op het welzijn en de behoeften van anderen, gekenmerkt door betrokkenheid, empathie en een proactieve houding om zorg te verlenen. | | Holistisch mensbeeld | Een visie op de mens die de totale persoon in beschouwing neemt, inclusief de lichamelijke, psychische, sociale en existentiële dimensies, in plaats van zich te beperken tot geïsoleerde aspecten. | | Intenties | De gedachten, motieven en voornemens die aan een handeling voorafgaan en de drijfveer vormen achter het gedrag van een persoon. In ethische zin wordt getoetst of deze intenties moreel juist zijn. | | Handeling | De concrete actie of het gedrag dat een persoon uitvoert. Bij ethische analyse worden zowel de intentie, de handeling zelf, als de gevolgen ervan beoordeeld. | | Gevolgen | De uitkomsten of effecten die voortvloeien uit een bepaalde handeling. Ethische beoordeling kijkt naar de impact van deze gevolgen op de betrokkenen en de situatie. | | Micro niveau | Het niveau van de individuele, unieke mens, waarbij de zorg toegespitst is op de persoonlijke behoeften, wensen en omstandigheden van de patiënt. | | Meso niveau | Het niveau van menselijke relaties tussen mensen, zoals de interactie tussen zorgverlener en patiënt, of tussen verschillende zorgprofessionals binnen een team. | | Macro niveau | Het niveau van structurele zorgrelaties, zoals het beleid van een gezondheidszorginstelling, wetgeving, of maatschappelijke structuren die de zorg beïnvloeden. | | SMART formuleren | Een methode om doelen of interventies specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden te formuleren, teneinde een duidelijke en uitvoerbare aanpak te garanderen. | | Zorgvragergericht | Een benadering in de zorg waarbij de patiënt of cliënt centraal staat, met focus op zijn of haar individuele behoeften, wensen en participatie in het zorgproces. |