economie werk2.docx

# Doelmatigheid in de gezondheidszorg Dit onderwerp verkent het concept doelmatigheid in de gezondheidszorg, inclusief de definitie, de relatie met werkzaamheid en doeltreffendheid, en de methoden voor het meten ervan aan de hand van gezondheidswinst. ## 1.1 Wat is doelmatigheid? Doelmatigheid, ook wel efficiëntie genoemd, betreft het optimaal besteden van schaarse middelen. In de gezondheidszorg zijn er drie belangrijke eisen voor gezondheidszorgsystemen: betaalbaarheid, kwaliteit en solidariteit (inclusief innovatie). Het hoofddoel van de gezondheidseconomie is het onderzoeken welke zorg het meest doelmatig is. Doelmatigheid kan worden gezien als de derde trap van evidentie, na werkzaamheid (eerste trap) en doeltreffendheid of effectiviteit (tweede trap). > **Tip:** Het is cruciaal om het onderscheid te maken tussen doelmatigheid en doeltreffendheid, aangezien deze termen vaak door elkaar worden gebruikt maar verschillende concepten vertegenwoordigen. ### 1.1.1 Onderscheid tussen werkzaamheid, doeltreffendheid en doelmatigheid * **Werkzaamheid (efficacy):** Dit is de eerste trap van evidentie en beschrijft de mate waarin een interventie werkt onder ideale omstandigheden (bv. in gecontroleerde klinische studies). * **Doeltreffendheid/Effectiviteit (effectiveness):** Dit is de tweede trap en meet hoe goed een interventie werkt in de dagelijkse klinische praktijk, onder minder gecontroleerde omstandigheden. Bij het maken van dit onderscheid zijn vier factoren belangrijk: de patiëntenpopulatie, de gebruikte vergelijking, de gemeten uitkomsten en de omstandigheden van de studie. * **Doelmatigheid/Efficiëntie (efficiency):** Dit is de derde trap en beoordeelt of de geleverde doeltreffende zorg economisch gunstig is. Als verpleegkundigen doeltreffende zorg uitvoeren en het geld dat hieraan besteed wordt, goed besteed is, dan wordt er doelmatig gewerkt. > **Voorbeeld:** Een nieuw geneesmiddel tegen hoge bloeddruk kan werkzaam zijn (het verlaagt de bloeddruk in een laboratoriumsetting), doeltreffend zijn (het verlaagt de bloeddruk bij patiënten in de praktijk), en doelmatig zijn (de winst in gezondheidswinst rechtvaardigt de kosten van het geneesmiddel). ### 1.1.2 Het meten van doelmatigheid: gezondheidswinst Gezondheidswinst is een cruciale indicator voor doelmatigheid. Een interventie is doelmatig als de gezondheidswinst die ermee wordt behaald, in verhouding staat tot de kosten die eraan verbonden zijn. Om deze gezondheidswinst te kwantificeren, worden indicatoren gebruikt die vergelijkbaar zijn met die in de epidemiologie: QALY en DALY. #### 1.1.2.1 QALY (Quality-Adjusted Life Years) De QALY is een concept dat zowel de kwaliteit als de kwantiteit van het leven combineert in één maatstaf. Dit wordt bereikt door het aantal geleefde jaren te vermenigvuldigen met een gewicht dat de kwaliteit van de gezondheidstoestand weerspiegelt. * Een gewicht van 1 staat voor perfecte gezondheid. * Een gewicht van 0 staat voor overlijden of een leven zonder enige kwaliteit. * Gewichten tussen 0 en 1 geven de aantrekkelijkheid van een bepaalde gezondheidstoestand weer. Hoe slechter de toestand, hoe lager het gewicht. **Berekening van QALY's:** `Aantal geleefde jaren * Gewicht van de gezondheidstoestand = Aantal QALY's` > **Voorbeeld:** Anne, een astmapatiënt, heeft nog 10 jaar te leven met een levenskwaliteit van 0,5. > > * `10 jaar * 0,5 = 5 QALY's` > > Een nieuwe behandeling (optie 1) verbetert haar levenskwaliteit met 0,1, waardoor het gewicht 0,6 wordt: > > * `10 jaar * 0,6 = 6 QALY's` > > Een levensverlengende behandeling (optie 2) zorgt ervoor dat ze 2 jaar langer leeft, met haar huidige levenskwaliteit: > > * `12 jaar * 0,5 = 6 QALY's` > > Een combinatiebehandeling (optie 3) verbetert de kwaliteit met 0,1 én verlengt het leven met 2 jaar: > > * `12 jaar * 0,6 = 7,2 QALY's` #### 1.1.2.2 DALY (Disability-Adjusted Life Years) De DALY is een alternatieve maatstaf die vooral door beleidsmakers wordt gebruikt en een maat is voor de ziektelast. Het vertegenwoordigt de totale ziektelast in een populatie, uitgedrukt in het aantal verloren levensjaren door voortijdige sterfte (YLLs - Years of Life Lost) en het aantal geleefde jaren met een handicap (YLDs - Years Lived with Disability). `DALY = YLL + YLD` ## 1.2 De waarde van gezondheidswinst en betaalbereidheid Om de doelmatigheid van een interventie te beoordelen, moet de behaalde gezondheidswinst (uitgedrukt in QALY's) worden gekoppeld aan een geldelijke waarde. Dit leidt tot de vraag: hoeveel is een QALY maatschappelijk waard? ### 1.2.1 De maatschappelijke betaalbereidheid De maatschappelijke betaalbereidheid geeft aan hoeveel een samenleving bereid is te betalen voor een extra QALY. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) kan dit worden afgeleid van het bruto binnenlands product (BBP) per persoon. In België ligt deze grenswaarde rond de 40.000 euro per QALY. Interventies die minder dan dit bedrag per QALY kosten, worden als kosteneffectief beschouwd. Het is belangrijk op te merken dat deze grenswaarden in de praktijk kunnen variëren op basis van verschillende parameters en dat er discussie kan bestaan over de exacte waarde van maatschappelijke betaalbereidheid, zeker bij specifieke situaties zoals zeldzame geneesmiddelen. ### 1.2.2 De ICER (Incremental Cost-Effectiveness Ratio) De ICER wordt gebruikt om de kosteneffectiviteit van een nieuwe interventie te vergelijken met de huidige standaardbehandeling. Het berekent de extra kosten die nodig zijn om één extra eenheid van gezondheidswinst (één QALY) te verkrijgen. **Stappen voor het berekenen van de ICER:** 1. **Bereken het verschil in kosten:** `Kosten nieuwe interventie - Kosten huidige interventie = Kostenverschil` 2. **Bereken het verschil in gezondheidswinst (QALY's):** `QALY's nieuwe interventie - QALY's huidige interventie = Verschil in QALY's` 3. **Bereken de ICER:** `Kostenverschil / Verschil in QALY's = ICER (€/QALY)` > **Voorbeeld:** > > * Huidige behandeling: kosten 100.000 euro, levert 4 QALY's op. > * Nieuwe behandeling: kosten 200.000 euro, levert 12 QALY's op. > > * Stap 1: `200.000 euro - 100.000 euro = 100.000 euro` (kostenverschil) > * Stap 2: `12 QALY's - 4 QALY's = 8 QALY's` (verschil in QALY's) > * Stap 3: `100.000 euro / 8 QALY's = 12.500 euro per gewonnen QALY` > > **Conclusie:** De nieuwe behandeling kost 12.500 euro per gewonnen QALY. Als deze waarde onder de maatschappelijke betaalbereidheid ligt (bv. 40.000 euro/QALY), wordt de interventie als doelmatig beschouwd. ## 1.3 Gezondheidseconomische evaluaties Gezondheidseconomische evaluaties, zoals kosteneffectiviteitsanalyses (waarvan de ICER een onderdeel is), zijn de methoden om de doelmatigheid van interventies te onderzoeken. Hoewel bachelorstudenten verpleegkunde niet direct dergelijke analyses uitvoeren, is het essentieel om inzicht te hebben in de onderliggende principes om beleidsbeslissingen beter te begrijpen. Er worden verschillende soorten kosten onderscheiden binnen deze evaluaties, die betrekking hebben op alle middelen die gemoeid zijn met een bepaalde zorginterventie. --- # Meting van gezondheidswinst: QALY en DALY Dit onderwerp verkent methoden om gezondheidswinst te kwantificeren, met name de QALY en DALY, als instrumenten voor het evalueren van de doelmatigheid van gezondheidsinterventies. ### 2.1 Doelmatigheid in de gezondheidszorg Doelmatigheid, ook wel efficiëntie genoemd, betreft het optimaal besteden van schaarse middelen binnen de gezondheidszorg. Dit staat naast de andere belangrijke eisen van gezondheidszorgsystemen: betaalbaarheid, kwaliteit en solidariteit. Gezondheidseconomie onderzoekt welke zorg het meest doelmatig is. #### 2.1.1 De trappen van evidentie De doelmatigheid van zorg kan worden gezien als de derde trap van evidentie, na werkzaamheid (eerste trap) en doeltreffendheid/effectiviteit (tweede trap). * **Werkzaamheid (efficacy):** Meet de effectiviteit van een interventie onder ideale, gecontroleerde omstandigheden (vaak in klinische trials). * **Doeltreffendheid/Effectiviteit (effectiveness):** Meet de effectiviteit van een interventie onder reële, dagelijkse omstandigheden. * **Doelmatigheid/Efficiëntie (efficiency):** Meet de kosten van een interventie in relatie tot de gezondheidswinst die het oplevert. #### 2.1.2 Het onderscheid tussen werkzaamheid en doeltreffendheid Het onderscheid tussen werkzaamheid en doeltreffendheid hangt af van vier factoren: 1. De patiëntenpopulatie in de studie. 2. De gebruikte vergelijking. 3. De gemeten uitkomsten. 4. De omstandigheden waarin de studie plaatsvindt. Doeltreffende zorg betekent dat de zorg effectief is in de praktijk. Doelmatige zorg gaat een stap verder: het betekent dat de bestede middelen voor deze doeltreffende zorg op een economisch gunstige manier zijn ingezet. ### 2.2 Kwantificeren van gezondheidswinst Om de doelmatigheid van interventies te beoordelen, is het cruciaal om de gezondheidswinst die ze opleveren te kwantificeren. Twee veelgebruikte indicatoren hiervoor zijn QALY en DALY. #### 2.2.1 QALY (Quality-Adjusted Life Years) QALY is een concept dat de kwaliteit en kwantiteit van leven combineert in één meeteenheid. Het wordt berekend door het aantal geleefde jaren te vermenigvuldigen met een gewicht dat de aantrekkelijkheid van de gezondheidstoestand waarin dat jaar wordt doorgebracht weergeeft. * **Gewichten:** Deze gewichten lopen van 0 (overlijden) tot 1 (volledige gezondheid). Hoe slechter een gezondheidstoestand, hoe lager het gewicht. * **Formule:** $$ \text{QALY} = \text{Aantal geleefde jaren} \times \text{Kwaliteitsgewicht} $$ ##### Voorbeeld berekening QALY Stel, Anna heeft 10 jaar te leven in een gezondheidstoestand met een kwaliteitsgewicht van 0,5 (wat betekent dat ze de helft van de tijd in volledige gezondheid ervaart, of dat de kwaliteit van haar leven gemiddeld 50% is van dat van een gezond persoon). * **Initiële QALY's:** $10 \text{ jaar} \times 0,5 = 5 \text{ QALY's}$ Nu bekijken we de impact van een nieuwe behandeling: * **Optie 1: Verbetering van levenskwaliteit.** De behandeling zorgt voor een toename van de levenskwaliteit met 0,1 (nieuw gewicht wordt 0,6). * **Nieuwe QALY's:** $10 \text{ jaar} \times 0,6 = 6 \text{ QALY's}$ * **Optie 2: Levensverlenging.** De behandeling zorgt voor 2 extra levensjaren (totale levensduur wordt 12 jaar), met behoud van de oorspronkelijke levenskwaliteit (gewicht 0,5). * **Nieuwe QALY's:** $12 \text{ jaar} \times 0,5 = 6 \text{ QALY's}$ * **Optie 3: Combinatie van kwaliteit en levensverlenging.** De behandeling verbetert de levenskwaliteit met 0,1 (naar 0,6) én verlengt het leven met 2 jaar (naar 12 jaar). * **Nieuwe QALY's:** $12 \text{ jaar} \times 0,6 = 7,2 \text{ QALY's}$ #### 2.2.2 DALY (Disability-Adjusted Life Years) DALY is een alternatief instrument dat de ziektelast meet. Het is een maat die levensjaren gecorrigeerd voor beperkingen weergeeft. De DALY omvat zowel de tijd die een patiënt leeft met een handicap (verloren gezonde levensjaren door invaliditeit) als de tijd verloren door voortijdige sterfte. Het wordt dus beschouwd als een maat voor de ziektelast in de populatie. ### 2.3 De waarde van gezondheidswinst en maatschappelijke betaalbereidheid Het bepalen van de waarde van gezondheidswinst is essentieel om te beoordelen of een interventie doelmatig is. Dit houdt in dat we een bedrag koppelen aan de gewonnen gezondheidswinst. #### 2.3.1 De waarde van een QALY De maatschappelijke betaalbereidheid voor een QALY geeft aan hoeveel een samenleving bereid is te betalen voor één extra jaar in volledige gezondheid. * **WHO richtlijn:** De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) suggereert dat de Bruto Binnenlands Product (BBP) per persoon een gangbare maat is voor welvaart en potentieel voor betaalbereidheid. * **Belgische context:** In België wordt de grenswaarde voor maatschappelijke betaalbereidheid vaak geschat op ongeveer 40.000 euro per QALY. Interventies die minder dan dit bedrag per QALY kosten, worden als kosteneffectief beschouwd. > **Tip:** De gehanteerde grenswaarden kunnen variëren op basis van verschillende parameters en de specifieke context. In de praktijk worden deze grenzen niet altijd absoluut toegepast, en er kan discussie ontstaan over de precieze waarde van maatschappelijke betaalbereidheid, zeker bij bijvoorbeeld zeldzame geneesmiddelen. #### 2.3.2 ICER (Incremental Cost-Effectiveness Ratio) De ICER is een belangrijke maatstaf om de kosteneffectiviteit van een nieuwe interventie te beoordelen ten opzichte van een bestaande. Het berekent de extra kosten per extra gewonnen eenheid van effectiviteit (meestal een QALY). **Berekeningsstappen:** 1. **Verschil in kosten:** Bereken het verschil in totale kosten tussen de nieuwe interventie en de huidige (standaard) interventie. $$ \Delta \text{Kosten} = \text{Kosten}_{\text{nieuw}} - \text{Kosten}_{\text{huidig}} $$ 2. **Verschil in gezondheidswinst:** Bereken het verschil in gewonnen gezondheidswinst (QALY's) tussen de nieuwe en de huidige interventie. $$ \Delta \text{QALY} = \text{QALY}_{\text{nieuw}} - \text{QALY}_{\text{huidig}} $$ 3. **Bereken de ICER:** Deel het kostenverschil door het verschil in gezondheidswinst. $$ \text{ICER} = \frac{\Delta \text{Kosten}}{\Delta \text{QALY}} = \frac{\text{Kosten}_{\text{nieuw}} - \text{Kosten}_{\text{huidig}}}{\text{QALY}_{\text{nieuw}} - \text{QALY}_{\text{huidig}}} $$ ##### Voorbeeld berekening ICER * **Huidige behandeling:** Kost 100.000 euro en levert 4 QALY's op. * **Nieuwe behandeling:** Kost 200.000 euro en levert 12 QALY's op. 1. **Verschil in kosten:** $200.000 \text{ euro} - 100.000 \text{ euro} = 100.000 \text{ euro}$ 2. **Verschil in gezondheidswinst:** $12 \text{ QALY's} - 4 \text{ QALY's} = 8 \text{ QALY's}$ 3. **ICER:** $\frac{100.000 \text{ euro}}{8 \text{ QALY's}} = 12.500 \text{ euro/QALY}$ **Conclusie:** De nieuwe behandeling kost 12.500 euro per gewonnen QALY. Als deze waarde onder de maatschappelijke betaalbereidheid (bijvoorbeeld 40.000 euro/QALY) ligt, wordt de nieuwe behandeling als kosteneffectief beschouwd. ### 2.4 Gezondheidseconomische evaluaties Gezondheidseconomische evaluaties zijn studies die doelmatigheid en kosteneffectiviteit onderzoeken. Hoewel een bachelor verpleegkunde niet verwacht wordt om zelf dergelijke complexe evaluaties uit te voeren, is het essentieel om inzicht te hebben in de methoden en de uitkomsten ervan om beleidsbeslissingen te begrijpen. #### 2.4.1 Soorten kosten in gezondheidseconomische evaluaties Er zijn verschillende kostenposten die in kaart worden gebracht, waaronder directe medische kosten, directe niet-medische kosten, indirecte kosten en immateriële kosten. #### 2.4.2 Samenvatting van de evaluatiestappen Een typische kosteneffectiviteitsevaluatie volgt deze stappen: 1. **Bereken kostenverschil:** Het verschil in kosten tussen de nieuwe en de huidige interventie. 2. **Bereken verschil in gezondheidswinst:** Het verschil in QALY's tussen de nieuwe en de huidige interventie. 3. **Bereken kosteneffectiviteit:** Deel het kostenverschil door het verschil in gezondheidswinst om de kostprijs per gewonnen QALY te bekomen. --- # Waardering van gezondheidswinst en kosteneffectiviteitsratio Dit onderwerp verkent de methoden voor het waarderen van gezondheidswinst, de maatschappelijke bereidheid tot betalen voor kwaliteitsgecorrigeerde levensjaren (QALY's) en de berekening van de incrementele kosten-effectiviteitsratio (ICER) om de kosteneffectiviteit van gezondheidsinterventies te beoordelen. ### 3.1 Doelmatigheid in de gezondheidszorg Doelmatigheid in de gezondheidszorg verwijst naar het optimaal besteden van schaarse middelen. Gezondheidszorgsystemen worden geconfronteerd met drie belangrijke eisen: betaalbaarheid, kwaliteit en solidariteit. Doelmatigheid is de derde trap van evidentie, na werkzaamheid (of klaarblijkelijkheid) en doeltreffendheid (of effectiviteit). * **Werkzaamheid:** Gaat over of een interventie werkt onder ideale omstandigheden (bv. in klinische trials). * **Doeltreffendheid (effectiviteit):** Gaat over of een interventie werkt in de dagelijkse praktijk, rekening houdend met patiëntkenmerken, vergelijkingen, gemeten uitkomsten en de studieomstandigheden. * **Doelmatigheid (efficiëntie):** Gaat over de economische gunstigheid van zorg. Doeltreffende zorg wordt als doelmatig beschouwd als het geld dat eraan besteed wordt, goed besteed is. Dit betekent dat er voldoende gezondheidswinst wordt behaald voor het geld dat geïnvesteerd wordt. ### 3.2 Meten van gezondheidswinst Gezondheidswinst kan gemeten worden aan de hand van indicatoren zoals QALY's en DALY's. #### 3.2.1 QALY (Quality Adjusted Life Years) Een QALY combineert de kwaliteit en kwantiteit van het leven in één enkele maatstaf. Het wordt berekend door het aantal levensjaren te vermenigvuldigen met een gewicht dat de aantrekkelijkheid van de gezondheidstoestand in dat jaar weergeeft. Een gewicht van 1 staat voor perfecte gezondheid, en een gewicht van 0 staat voor overlijden. * **Berekening:** `Aantal levensjaren` $\times$ `Kwaliteitsgewicht` $=$ `QALY's` * **Voorbeeld:** Stel dat Anna 10 jaar te leven heeft met een kwaliteit van leven van 0,5. Haar QALY-winst is dan: $10 \text{ jaar} \times 0,5 = 5 \text{ QALY's}$ Als een nieuwe behandeling zorgt voor een kwaliteitsverbetering van 0,1 (nieuwe gewicht wordt 0,6), dan is de winst: $10 \text{ jaar} \times 0,6 = 6 \text{ QALY's}$ (een winst van 1 QALY) Als een andere behandeling zorgt voor 2 jaar extra leven (dus 12 jaar in totaal) met een kwaliteit van 0,5, dan is de winst: $12 \text{ jaar} \times 0,5 = 6 \text{ QALY's}$ (ook een winst van 1 QALY) Een combinatie van beide: 12 jaar met een kwaliteit van 0,6: $12 \text{ jaar} \times 0,6 = 7,2 \text{ QALY's}$ (een winst van 2,2 QALY's) #### 3.2.2 DALY (Disability Adjusted Life Years) DALY's zijn een alternatief voor beleidsmakers en meten de ziektelast. Ze vertegenwoordigen de tijd die een patiënt leeft met een handicap, gecombineerd met de tijd verloren door voortijdig overlijden. ### 3.3 Waardering van gezondheidswinst en de maatschappelijke betaalbereidheid De vraag hoe duur "gezondheidswinst" mag zijn, wordt beantwoord door te kijken naar de maatschappelijke betaalbereidheid. Dit is het bedrag dat de maatschappij bereid is te betalen voor een QALY. * **Grenswaarde:** Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) wordt de maatschappelijke betaalbereidheid vaak gerelateerd aan het Bruto Binnenlands Product (BBP) per persoon. In België wordt dit geschat op ongeveer 40.000 euro per QALY. Interventies die minder dan deze drempel per QALY kosten, worden als kosteneffectief beschouwd. * **Variatie:** Het is belangrijk op te merken dat deze grenswaarden in de praktijk kunnen variëren op basis van verschillende parameters en dat er discussie kan bestaan over de exacte waarde. ### 3.4 De Incrementele Kosten-Effectiviteitsratio (ICER) De ICER is een cruciale maatstaf om de kosteneffectiviteit van een nieuwe interventie te beoordelen ten opzichte van de huidige standaardbehandeling. * **Berekening:** De ICER wordt berekend door het verschil in kosten tussen de nieuwe en de huidige interventie te delen door het verschil in gezondheidswinst (QALY's). $$ \text{ICER} = \frac{\text{Kosten}_{\text{nieuw}} - \text{Kosten}_{\text{oud}}}{\text{QALY's}_{\text{nieuw}} - \text{QALY's}_{\text{oud}}} $$ * **Stappenplan voor de berekening:** 1. Bereken het verschil in kosten tussen de nieuwe en de huidige interventie: $\Delta \text{Kosten} = \text{Kosten}_{\text{nieuw}} - \text{Kosten}_{\text{oud}}$. 2. Bereken het verschil in gezondheidswinst (QALY's) tussen de nieuwe en de huidige interventie: $\Delta \text{QALY's} = \text{QALY's}_{\text{nieuw}} - \text{QALY's}_{\text{oud}}$. 3. Deel het kostenverschil door het verschil in gezondheidswinst om de kosten per gewonnen QALY te verkrijgen: $$ \frac{\Delta \text{Kosten}}{\Delta \text{QALY's}} = \text{kosten per QALY} $$ * **Voorbeeld:** Huidige behandeling: Totale kosten = 100.000 euro, levert 4 QALY's op. Nieuwe behandeling: Totale kosten = 200.000 euro, levert 12 QALY's op. 1. Verschil in kosten: $200.000 \text{ euro} - 100.000 \text{ euro} = 100.000 \text{ euro}$ 2. Verschil in gezondheidswinst: $12 \text{ QALY's} - 4 \text{ QALY's} = 8 \text{ QALY's}$ 3. ICER: $\frac{100.000 \text{ euro}}{8 \text{ QALY's}} = 12.500 \text{ euro per gewonnen QALY}$ **Conclusie:** De nieuwe behandeling kost 12.500 euro per gewonnen QALY. Als deze waarde onder de maatschappelijke betaalbereidheid (bv. 40.000 euro per QALY) ligt, wordt de nieuwe behandeling als kosteneffectief beschouwd. > **Tip:** Bij het interpreteren van de ICER is het cruciaal om de berekende waarde te vergelijken met de vastgestelde grenswaarde voor maatschappelijke betaalbereidheid. * **Aandachtspunt:** De toepassing van deze grenzen is niet altijd absoluut en er kan discussie zijn over de waarde van de maatschappelijke betaalbereidheid, zeker bij bijvoorbeeld zeldzame geneesmiddelen. ### 3.5 Gezondheidseconomische evaluaties Gezondheidseconomische evaluaties worden gebruikt om de doelmatigheid van interventies te onderzoeken. Hoewel verpleegkundigen niet altijd zelf deze evaluaties uitvoeren, is het cruciaal om inzicht te hebben in de methodologie en de redenering achter beleidsbeslissingen. Deze evaluaties omvatten het identificeren en kwantificeren van verschillende soorten kosten in de gezondheidszorg. --- # Gezondheidseconomische evaluaties Gezondheidseconomische evaluaties onderzoeken de kosteneffectiviteit van interventies om de schaarse middelen in de gezondheidszorg optimaal te besteden, met een focus op het berekenen van de prijs per gewonnen QALY. ### 4.1 Doelmatigheid in de gezondheidszorg Doelmatigheid (of efficiëntie) is een van de drie cruciale eisen voor gezondheidszorgsystemen, naast betaalbaarheid en kwaliteit. Het gezondheidseconomisch onderzoek tracht te bepalen welke zorg het meest doelmatig is. Doelmatigheid wordt beschouwd als de derde trap van evidentie, na werkzaamheid (is het effectief?) en doeltreffendheid (of effectiviteit: is het effectief onder reële omstandigheden?). Om het onderscheid tussen deze trappen te maken, worden vier factoren in overweging genomen: * De patiëntenpopulatie in de studie. * De vergelijking die in de studie wordt gemaakt. * De gemeten uitkomsten. * De omstandigheden waaronder de studie plaatsvindt. Doelmatige zorg impliceert dat de zorg die wordt geleverd niet alleen doeltreffend is, maar dat het bestede geld ook optimaal wordt aangewend voor de behaalde gezondheidswinst. ### 4.2 Meten van gezondheidswinst: QALY en DALY Om de gezondheidswinst van interventies te kwantificeren, worden verschillende indicatoren gebruikt, waaronder de QALY en DALY. #### 4.2.1 QALY (Quality-Adjusted Life Years) De QALY is een gecombineerde maat die zowel de kwaliteit als de kwantiteit van het leven omvat. Het wordt berekend door het aantal levensjaren te vermenigvuldigen met een kwaliteitsgewicht dat de gezondheidstoestand van een jaar weerspiegelt. Een gewicht van 1 staat voor perfecte gezondheid, terwijl een gewicht van 0 staat voor overlijden. **Formule voor QALY:** $$ \text{QALY} = \text{Levensjaren} \times \text{Kwaliteitsgewicht} $$ **Voorbeeld:** Een patiënt leeft nog 10 jaar met een levenskwaliteit die wordt gewogen met 0,5. De behaalde QALY's zijn dan $10 \times 0,5 = 5$ QALY's. Als een nieuwe behandeling de levenskwaliteit verbetert naar 0,6, resulteert dit in $10 \times 0,6 = 6$ QALY's. Een levensverlengende behandeling die de levensduur met 2 jaar verlengt (tot 12 jaar) met een kwaliteit van 0,5, levert $12 \times 0,5 = 6$ QALY's op. Een combinatie van beide zou $12 \times 0,6 = 7,2$ QALY's opleveren. > **Tip:** Het kwaliteitsgewicht weerspiegelt de voorkeur van mensen: hoe slechter de gezondheidstoestand, hoe groter de bereidheid om een deel van het leven op te geven om niet langer in die toestand te verkeren. #### 4.2.2 DALY (Disability-Adjusted Life Years) De DALY is een alternatieve maat voor beleidsmakers, die de ziektelast kwantificeert. Het combineert verloren levensjaren door vroegtijdig overlijden met jaren geleefd met een handicap of beperking. **Formule voor DALY:** $$ \text{DALY} = \text{YLL} + \text{YLD} $$ waarbij YLL (Years of Life Lost) de jaren verloren door vroegtijdige sterfte zijn en YLD (Years Lost due to Disability) de jaren verloren door beperkingen. ### 4.3 De waarde van gezondheidswinst en kostenberekening De kern van gezondheidseconomische evaluaties is het bepalen hoeveel geld een eenheid van gezondheidswinst (zoals een QALY) waard is. Dit wordt gedaan door de kosten van een interventie te relateren aan de behaalde gezondheidswinst. #### 4.3.1 De maatschappelijke betaalbereidheid De maatschappelijke betaalbereidheid geeft aan hoeveel de maatschappij bereid is te betalen voor een QALY. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) wordt dit vaak gekoppeld aan het bruto binnenlands product per persoon. In België wordt een grenswaarde van ongeveer 40.000 euro per QALY gehanteerd. Interventies die minder dan deze drempel per QALY kosten, worden als kosteneffectief beschouwd. > **Tip:** De gehanteerde grenswaarden kunnen variëren op basis van verschillende parameters en worden niet altijd absoluut toegepast in de praktijk. #### 4.3.2 ICER (Incremental Cost-Effectiveness Ratio) De ICER is een cruciale indicator om de kosteneffectiviteit van een nieuwe interventie te beoordelen ten opzichte van de huidige standaardbehandeling. Het berekent de meerkost per extra eenheid gezondheidswinst. **Stappen voor de berekening van de ICER:** 1. **Bereken het verschil in kosten:** $$ \Delta \text{Kosten} = \text{Kosten nieuwe interventie} - \text{Kosten huidige interventie} $$ 2. **Bereken het verschil in gezondheidswinst:** $$ \Delta \text{Gezondheidswinst} = \text{QALY's nieuwe interventie} - \text{QALY's huidige interventie} $$ 3. **Bereken de ICER (Kostprijs per QALY):** $$ \text{ICER} = \frac{\Delta \text{Kosten}}{\Delta \text{Gezondheidswinst}} $$ **Voorbeeld:** * Huidige behandeling: kosten 100.000 euro, levert 4 QALY's op. * Nieuwe behandeling: kosten 200.000 euro, levert 12 QALY's op. 1. $\Delta \text{Kosten} = 200.000 \text{ euro} - 100.000 \text{ euro} = 100.000 \text{ euro}$ 2. $\Delta \text{Gezondheidswinst} = 12 \text{ QALY's} - 4 \text{ QALY's} = 8 \text{ QALY's}$ 3. $\text{ICER} = \frac{100.000 \text{ euro}}{8 \text{ QALY's}} = 12.500 \text{ euro/QALY}$ **Conclusie:** De nieuwe behandeling kost 12.500 euro per gewonnen QALY. Als deze waarde onder de maatschappelijke betaalbereidheid ligt (bijvoorbeeld 40.000 euro/QALY), wordt de interventie als kosteneffectief beschouwd. > **Example:** De discussie rond de waarde van maatschappelijke betaalbereidheid is complex, vooral bij dure en zeldzame geneesmiddelen. ### 4.4 Gezondheidseconomische evaluaties in de verpleegkunde Hoewel een bachelor in de verpleegkunde doorgaans geen gezondheidseconomische evaluaties zelf uitvoert, is het cruciaal om inzicht te verwerven in de methodologie en de resultaten ervan. Dit begrip is essentieel om de oorzaak van bepaalde beleidsbeslissingen te kunnen begrijpen. #### 4.4.1 Soorten kosten in evaluaties Gezondheidseconomische evaluaties houden rekening met diverse kostenposten, waaronder directe medische kosten, niet-medische kosten en indirecte kosten (zoals productiviteitsverlies). #### 4.4.2 Samenvatting van de evaluatiestappen De kern van een kosteneffectiviteitsevaluatie bestaat uit drie stappen: 1. Berekenen van het verschil in kosten tussen de huidige en de nieuwe interventie. 2. Berekenen van het verschil in gezondheidswinst (QALY's) tussen beide interventies. 3. Delen van het kostenverschil door het verschil in gezondheidswinst om de kost per QALY te verkrijgen. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Doelmatigheid | Het optimaal besteden van schaarse middelen om zo veel mogelijk gezondheidswinst te realiseren. Het houdt in dat de kosten van een interventie in verhouding staan tot de behaalde gezondheidswinst. | | Gezondheidszorgsystemen | Systemen die gericht zijn op het leveren van gezondheidszorg aan de bevolking. Belangrijke eisen aan deze systemen zijn betaalbaarheid, kwaliteit, solidariteit en innovatie. | | Betaalbaarheid | Het vermogen van individuen en de maatschappij om de kosten van gezondheidszorg te dragen zonder onevenredige financiële lasten. | | Kwaliteit | De mate waarin de geleverde gezondheidszorg voldoet aan de verwachtingen van patiënten en de standaarden van medische expertise, wat leidt tot optimale gezondheidsresultaten. | | Solidariteit | Het principe waarbij de maatschappij gezamenlijk de kosten van gezondheidszorg draagt, zodat iedereen toegang heeft tot noodzakelijke zorg ongeacht zijn of haar financiële situatie. | | Werkzaamheid | De mate waarin een interventie of behandeling effectief is onder gecontroleerde omstandigheden, zoals in klinische studies met strikte selectiecriteria voor patiënten. | | Doeltreffendheid (Effectiviteit) | De mate waarin een interventie of behandeling effectief is in de dagelijkse praktijk van de gezondheidszorg, onder reële omstandigheden en met een diverse patiëntenpopulatie. | | Efficiëntie | De relatie tussen de output (resultaten) en de input (middelen) van een proces. In de gezondheidszorg betekent dit het maximaliseren van gezondheidsuitkomsten met de beschikbare middelen. | | Gezondheidswinst | De verbetering van de gezondheidstoestand van individuen of de bevolking als gevolg van een interventie of behandeling. Dit kan zich uiten in een langere levensduur of een hogere levenskwaliteit. | | QALY (Quality-Adjusted Life Year) | Een eenheid die zowel de kwantiteit als de kwaliteit van het leven combineert. Het wordt berekend door het aantal geleefde jaren te vermenigvuldigen met een gewicht dat de kwaliteit van dat levensjaar aangeeft. | | DALY (Disability-Adjusted Life Year) | Een maat voor de totale ziektelast, die zowel het aantal verloren levensjaren door vroegtijdig overlijden als het aantal geleefde jaren met een beperking meerekent. | | Maatschappelijke betaalbereidheid | Het bedrag dat een maatschappij bereid is te betalen voor een eenheid van gezondheidswinst, zoals een QALY. Dit wordt vaak gerelateerd aan het bruto binnenlands product per persoon. | | ICER (Incrementele Kosten-Effectiviteits Ratio) | Een ratio die het verschil in kosten tussen twee interventies deelt door het verschil in gezondheidswinst. Het geeft aan hoeveel extra kosten gemaakt moeten worden om één extra eenheid gezondheidswinst te behalen. | | Gezondheidseconomische evaluatie | Een systematische beoordeling van de kosten en effecten van verschillende interventies in de gezondheidszorg om te bepalen welke de meest doelmatige optie is. |