SV jeugdrecht.docx

# Begrippen en beginselen van het jeugdbeschermingsrecht Oké, hier is een gedetailleerde samenvatting van "Begrippen en beginselen van het jeugdbeschermingsrecht", opgesteld als een examenstudiegids, rekening houdend met de opgegeven richtlijnen. --- ## 1. Begrippen en beginselen van het jeugdbeschermingsrecht Het jeugdbeschermingsrecht is een specifiek rechtsdomein dat gericht is op de bescherming en ontplooiing van jongeren, waarbij overheidsinterventie mogelijk is wanneer het welzijn van het kind onvoldoende gewaarborgd is. ### 1.1 Begripsomschrijving en reikwijdte Het jeugdbeschermingsrecht kan breed (sensu lato) of eng (sensu stricto) worden gedefinieerd. * **Jeugdbeschermingsrecht sensu lato (in ruime zin):** Het omvat alle juridische regels die het welzijn en de ontplooiing van jongeren beogen te bevorderen. Dit omvat, naast het welzijnsrecht, ook aspecten van het burgerlijk recht, sociaal recht, onderwijs, strafrechtelijke bescherming, etc. * **Jeugdbeschermingsrecht sensu stricto (in enge zin):** Dit verwijst specifiek naar de juridische regels die betrekking hebben op overheidsinterventie, door middel van specifieke instellingen of voorzieningen, met het oog op bijstand aan jongeren wier welzijn of ontplooiing onvoldoende wordt gewaarborgd door het gezinsmilieu en de algemeen-maatschappelijke voorzieningen. Dit onderscheidt zich van het algemene jeugdrecht door de focus op specifieke interventies. **Kernpunten:** * De focus ligt op de **overheidsinterventie** en de vraag wanneer en hoe de overheid ingrijpt. * Jeugddelicten worden niet primair gezien als strafbare feiten, maar als **signalen van onderliggende problematiek** die om bescherming vragen. * Het toepassingsgebied reikt verder dan het gezinsmilieu en omvat ook algemeen-maatschappelijke voorzieningen. ### 1.2 Twee sporen binnen het jeugdbeschermingsrecht Het jeugdbeschermingsrecht kent twee belangrijke, hoewel niet altijd volledig gescheiden, sporen: 1. **Buitengerechtelijke/sociale/vrijwillige hulpverlening:** Hulpverlening die op vrijwillige basis wordt verleend door jeugdhulporganen. Deze is ook toegankelijk voor jongeren die een jeugddelict hebben gepleegd of daarvan verdacht worden. 2. **Gerechtelijke/gedwongen hulpverlening:** Interventie die voortvloeit uit een rechterlijke beslissing. Dit kan zowel in probleemsituaties (gerechtelijke jeugdhulp) als bij jeugddelinquentie (jeugddelinquentierecht) plaatsvinden. ### 1.3 Doelgroepen binnen het jeugdbeschermingsrecht Er worden doorgaans drie doelgroepen onderscheiden: * **VOS'sen (Verontrustende Situaties):** Jongeren die zich in een problematische situatie bevinden. Dit begrip is breed en kan ook buiten het gezin voorkomen. Het mag niet louter beschuldigend naar ouders worden gebruikt. Deze problematiek is primair verbonden met jeugdhulp. * **MOF'ers / jeugddelinquenten (Misdrijf Omschreven Feiten):** Minderjarigen die strafbare feiten hebben gepleegd. Dit verschilt conceptueel van het strafrecht voor volwassenen. * **Minderjarigen met een psychiatrische aandoening:** Deze groep kan eveneens binnen de problematiek van het jeugdbeschermingsrecht vallen. ### 1.4 Bevoegdheidsniveaus Na de zesde staatshervorming is de bevoegdheid grotendeels verdeeld tussen: * **Federaal:** Bevoegd voor specifieke gerechtelijke aspecten, zoals de organisatie van de jeugdrechtbanken en de rechtspleging. * **Gemeenschappen:** Bevoegd voor de uitvoering van maatregelen, de sociale reactie op jeugddelinquentie en de jeugdhulpverlening. ### 1.5 Fundamentele beginselen van het jeugdbeschermingsrecht De kernbeginselen vormen de leidraad voor de toepassing en interpretatie van het jeugdbeschermingsrecht: #### 1.5.1 Recht sui generis (een eigen recht) Het jeugdbeschermingsrecht wordt gekenmerkt als een **eigen, zelfstandig rechtsdomein** dat geen aparte rechtstak vormt, maar wel een eigen karakter heeft. * **Onderdeel van publiekrecht:** Het regelt in essentie het overheidsoptreden in bijzondere situaties. * **Band met andere rechtstakken:** Het onderhoudt nauwe banden met het strafrecht (procedureel, materieel, principieel), sociaal recht, burgerlijk recht en procesrecht. * **Functioneel rechtsgebied:** Dit is de meest treffende omschrijving, omdat de bevoegdheid gebaseerd is op de aard van de materie (jeugdbescherming) en niet op een specifieke rechtstak. * **Gevolgen:** Het "sui generis"-karakter impliceert dat specifieke wetgeving en interpretatie nodig zijn, afwijkend van andere rechtsdomeinen. > **Tip:** Het Grondwettelijk Hof heeft het sui generis-karakter van het jeugdbeschermingsrecht bevestigd, benadrukkend dat het zich moet onderscheiden van het volwassenenstrafrecht, maar fundamentele waarborgen mag ontnemen. #### 1.5.2 Respect voor de rechten van het kind Dit beginsel is cruciaal en weerspiegelt de evolutie van kind als 'object' naar kind als 'rechtssubject'. * **Centraal belang van het kind:** Het belang van de minderjarige is de eerste overweging bij elke beslissing die hem aanbelangt. * **Evolutie in rechtspositie:** Van absolute ouderlijke macht naar doelgebonden ouderlijk gezag. * **Recht op ontwikkeling en veiligheid:** Behouden van banden met ouders en een gezonde ontwikkeling in een veilige omgeving zijn sleutelbegrippen. * **Invulling is contextafhankelijk:** Het "belang van de minderjarige" is een vaag, evolutief en waardegebonden concept dat invulling behoeft op basis van de concrete situatie. * **Participatie en gehoord worden:** Het beginsel impliceert dat de minderjarige participeert in beslissingen die zijn situatie aangaan en dat zijn mening wordt gehoord. * **Rechtswaarborgen:** De invulling van deze rechten veronderstelt participatie en behoorlijke rechtswaarborgen om willekeur te vermijden. #### 1.5.3 Gezinsgerichtheid Het gezin wordt beschouwd als de fundamentele kern van de samenleving en de primaire verantwoordelijke voor de opvoeding en ontwikkeling van het kind. * **Positieve en negatieve invulling:** * Negatief: Ouders zijn verantwoordelijk voor gedragingen van hun kinderen. * Positief: Overheid ondersteunt het gezin, maar respecteert de vrijheid van gezinsleven en opvoedingskeuzes. * **Gericht op het gezinsmilieu:** Hulpverlening streeft ernaar het kind binnen zijn gezin te houden of terug te laten keren. * **Niet te allen prijze:** Gezinsgerichtheid betekent niet dat behoud in het gezin koste wat het kost moet worden nagestreefd. In uitzonderlijke gevallen kan scheiding van het gezin noodzakelijk zijn om de integriteit van het kind te waarborgen of om hulpverlening mogelijk te maken gericht op een toekomstige terugkeer. * **Ouders betrekken:** Ouders worden betrokken bij de reactie op jeugddelinquentie. #### 1.5.4 Subsidiariteit Dit beginsel houdt in dat de interventie steeds wordt afgestemd op de situatie en dat, bij meerdere opties, de minst ingrijpende wordt gekozen. * **Hiërarchie van verantwoordelijkheid:** 1. Ouders en de gewone leefomgeving (vrienden, buurt, familie). 2. Algemeen-maatschappelijke voorzieningen (onderwijs, etc.). 3. Specifieke jeugdhulp (bv. residentiële jeugdbijstand). * **Vrijwillig boven gerechtelijk:** Binnen de jeugdhulp wordt voorrang gegeven aan vrijwillige hulpverlening boven gerechtelijke hulpverlening. * **Jeugddelinquentierecht:** 1. Buitengerechtelijke afhandeling. 2. Minst ingrijpende maatregelen voor de kortst mogelijke duur. 3. Vrijheidsberoving is een *ultimum remedium* (laatste redmiddel). * **Tijdelijkheid en evaluatie:** Jeugdbeschermingsmaatregelen mogen niet langer duren dan noodzakelijk en moeten regelmatig worden geëvalueerd. #### 1.5.5 Differentiatie van de interventies Het jeugdbeschermingsrecht biedt een breed scala aan interventiemogelijkheden. * **Diversiteit aan aanbod:** Er zijn veel verschillende soorten hulpverlening en reacties mogelijk, van begeleiding tot verblijf en behandeling. * **Individualisering:** Hulp moet worden afgestemd op de specifieke hulpnood van de jongere. * **Uitdagingen:** * Beheersing van het aanbod. * Kenbaarheid van het aanbod. * Afwezigheid van een duidelijk aanspreekpunt voor complexe problematieken (bv. combinatie van gedragsproblemen en psychiatrische problematiek). * Plaatsgebrek en wachtlijsten kunnen de beschikbaarheid meer laten doorwegen dan de geschiktheid. #### 1.5.6 Essentieel hulpverlenend karakter België staat internationaal bekend om zijn "beschermingsmodel", waarbij het accent ligt op het verlenen van hulp en bijstand aan de jongere. * **Focus op integratie:** Hulp is gericht op het behoud of herstel van maatschappelijke integratie en participatie. * **Onderscheid met volwassenenstrafrecht:** Het hulpverleningsperspectief onderscheidt het jeugddelinquentierecht van het volwassenenstrafrecht. * **Evoluties:** * **Jeugdhulp:** Meer nadruk op eigen kracht, vermaatschappelijking en participatie van de jongere en zijn ouders. * **Jeugddelinquentie:** Meer nadruk op rechtswaarborgen voor de minderjarige, de positie van slachtoffers en de verantwoordelijkheid van de jongere. * **Verantwoordelijkheidsmodel:** Vooral in Vlaanderen is er een verschuiving van een puur beschermingsmodel naar een "verantwoordelijkheidsmodel". ### 1.6 Historische evolutie van het jeugdbeschermingsrecht De ontwikkeling van het jeugdbeschermingsrecht kent verschillende belangrijke fasen: * **Vóór 1912:** Kinderen werden vervolgd volgens het klassieke strafrecht, met de mogelijkheid van vrijspraak bij gebrek aan 'oordeel des onderscheids'. Plaatsing in verbeteringshuizen of liefdadigheidsinstellingen was mogelijk indien het gezin onvoldoende waarborgen bood. * **Wet van 15 mei 1912:** Introduceerde een onderscheid tussen strafrechtelijke meerderjarigheid (16 jaar) en kinderbeschermingsrecht (<16 jaar). Maatregelen konden berispingen, plaatsingen (tot 41 jaar) of terbeschikkingstelling aan de regering omvatten. Het criterium 'oordeel des onderscheids' werd afgeschaft. Het recht was van toepassing op zowel delinquentie als predelinquentie (bv. prostitutie, bedelarij). * **Wet van 8 april 1965:** De jeugdbeschermingswet zorgde voor de oprichting van jeugdbeschermingscomités en de jeugdrechter (ipv. kinderrechter). De strafrechtelijke meerderjarigheid werd op 18 jaar gebracht. De doelgroep werd uitgebreid tot alle "minderjarigen in gevaar", niet langer enkel (pre-)delinquenten. Kritiekpunten waren o.a. gebrek aan middelen, plaatsgebrek, onduidelijke scheiding tussen vrijwillige en gerechtelijke hulp en zwakke juridische waarborgen. * **Na 1965: Communautarisering en internationale normen:** Gevolg van de staatshervormingen (1980, 1988, 2014) was de overdracht van bevoegdheden inzake jeugdbescherming naar de gemeenschappen. De rol van internationale verdragen (Kinderrechtenverdrag, EVRM) werd steeds belangrijker. Het jeugddelinquentierecht werd gesplitst van het jeugdhulprecht. * **Huidige situatie (na 2014):** De gemeenschappen zijn grotendeels bevoegd voor jeugdbescherming en de sociale reactie op jeugddelinquentie, met federale bevoegdheid voor gerechtelijke aspecten en strafrechtelijke regels. Er is een duidelijke evolutie naar een "geïntegreerd jeugd- en gezinsbeleid". --- --- # Historische evolutie van het jeugdbeschermings- en jeugddelinquentierecht ## 2. Historische evolutie van het jeugdbeschermings- en jeugddelinquentierecht Dit deel beschrijft de historische ontwikkeling van de wetgeving inzake jeugdbescherming en jeugddelinquentie in België, van de wet van 1912 tot recentere hervormingen. ### 2.1 De beginselen van het jeugdbeschermingsrecht Het jeugdbeschermingsrecht wordt gekenmerkt door zes kernbeginselen: * **Recht sui generis**: Het jeugdbeschermingsrecht is een autonoom rechtsdomein, dat weliswaar banden heeft met andere rechtstakken zoals het strafrecht, burgerlijk recht en procesrecht, maar een eigen identiteit behoudt. Het wordt beschouwd als een onderdeel van het publiekrecht en functioneert als een functioneel rechtsgebied. * **Respect voor de rechten van het kind**: De evolutie van kinderen van rechtsobjecten naar rechtssubjecten is cruciaal. Het belang van het kind is de eerste overweging, met aandacht voor behoud van banden met ouders en ontwikkeling in een veilige omgeving. Dit impliceert participatie van de jongere in besluitvorming en behoorlijke rechtswaarborgen. * **Gezinsgerichtheid**: Het gezin wordt beschouwd als de natuurlijke kern van de maatschappij en de primaire verantwoordelijke voor de opvoeding van het kind. Hulpverlening is gericht op het gezinsmilieu met een voorkeur voor de minst ingrijpende maatregelen en het behoud of de terugkeer naar het gezin, tenzij de integriteit van de jongere gevaar loopt. * **Subsidiariteit**: De interventie wordt afgestemd op de situatie, waarbij steeds de minst ingrijpende optie wordt gekozen. De hiërarchie van verantwoordelijkheid loopt van ouders en leefomgeving naar algemeen-maatschappelijke voorzieningen en tenslotte specifieke jeugdhulp. Binnen de jeugdhulp geldt een voorkeur voor vrijwillige boven gerechtelijke hulp. Bij jeugddelinquentie geldt eenzelfde hiërarchie van buitengerechtelijke afhandeling naar minst ingrijpende maatregelen en vrijheidsberoving als ultimum remedium. * **Differentiatie van de interventies**: Het hulpverleningsaanbod is divers en kent een grote evolutie. Er is een trend naar multifunctionele organisaties en open hulpvormen. Individualisering en afstemming op de hulpnood zijn essentieel, hoewel er problemen kunnen zijn met de beheersing, kenbaarheid en beschikbaarheid van het aanbod. * **Essentieel hulpverlenend karakter**: België staat internationaal bekend om zijn beschermingsmodel, dat de nadruk legt op hulp en bijstand aan de jongere, gericht op maatschappelijke integratie en participatie. Dit onderscheidt het jeugddelinquentierecht van het volwassenenstrafrecht. Recent is er meer nadruk gekomen op eigen kracht, vermaatschappelijking, participatie, rechtswaarborgen voor minderjarigen en de positie van slachtoffers. ### 2.2 De historische evolutie van de wetgeving #### 2.2.1 Vóór 1912: Gewoon strafrecht Vóór 1912 bestond er geen autonoom kinderstrafrecht. Kinderen werden vervolgd volgens het klassieke strafrecht. Minderjarigen werden als principieel strafwaardig beschouwd indien zij met 'oordeel des onderscheids' hadden gehandeld. Bij afwezigheid van dit 'oordeel' volgde vrijspraak, maar kon de minderjarige tot zijn 21e verjaardag worden terbeschikking gesteld van de regering indien het gezin onvoldoende opvoedkundige waarborgen bood. Dit systeem werd bekritiseerd vanwege de focus op straf in plaats van op de sociaal-economische omstandigheden en de pedagogische aspecten van criminaliteit. #### 2.2.2 De wet van 1912: De eerste stap naar jeugdbescherming De wet van 15 mei 1912, mede onder impuls van Carlon de Wiart, introduceerde het jeugdbeschermingsrecht. * **Strafrechtelijke meerderjarigheid**: De leeftijd van 16 jaar werd als strafrechtelijke meerderjarigheid aangenomen. * **Kinderbeschermingsrecht (< 16 jaar)**: Voor minderjarigen onder de 16 jaar gold het kinderbeschermingsrecht, met bewarings-, opvoedings- en behoedingsmaatregelen. * **Maatregelen**: Berisping, plaatsing in een instelling tot 41 jaar (voor feiten gepleegd vóór 16 jaar), en terbeschikkingstelling aan de regering tot aan de meerderjarigheid (met mogelijke verlenging tot 25 of 41 jaar). * **Afschaft 'oordeel des onderscheids'**: Het criterium van 'oordeel des onderscheids' werd formeel afgeschaft. * **Doelgroep**: De wet richtte zich zowel op delinquente jongeren als op jongeren in predelinquente situaties (bv. prostitutie, bedelarij, landloperij). * **Doel van de wet**: Het aanpakken van de inefficiëntie van het strafrecht en het bieden van een aangepast systeem. #### 2.2.3 De wet van 1965: De jeugdbeschermingswet De wet van 8 april 1965, onder impuls van Piet Vermeylen, vertegenwoordigde een belangrijke evolutie: * **Oprichting jeugdbeschermingscomités**: Deze comités hadden een preventieve taak en werkten mee aan de uitvoering van gerechtelijk bevolen maatregelen. * **Vervanging kinderrechter door jeugdrechter**: De jeugdrechter werd ook bevoegd voor ouderlijk gezag en adoptie, gezien de samenhang met familiale conflicten. * **Eigen sociale dienst**: De jeugdrechtbank kreeg een eigen sociale dienst. * **Strafrechtelijke meerderjarigheid verhoogd naar 18 jaar**: Het jeugdbeschermingsrecht was beschikbaar tot 18 jaar. * **Doelgroep uitgebreid**: De doelgroep omvatte nu alle 'minderjarigen in gevaar', niet enkel (pre-)delinquente jongeren. * **Uitzonderingen**: Verkeersdelicten en uithandengeving bij zeer zware feiten bleven bestaan als uitzonderingen op het jeugdbeschermingsrecht. **Kritiek op de wet van 1965**: Ondanks de beschermingsinsteek, bleken er tekorten te zijn op het vlak van middelen, infrastructuur, plaatsgebrek, en een gebrek aan scheiding tussen vrijwillige en gerechtelijke jeugdbescherming. Er was ook kritiek op het zwakke juridische gehalte en de paternalistische aanpak. #### 2.2.4 De staatshervormingen en de bevoegdheidsverdeling Na de staatshervormingen, met name vanaf 1980, werd de bevoegdheid voor jeugdbescherming geleidelijk overgeheveld van de federale overheid naar de gemeenschappen. Dit resulteerde in een onderscheid tussen jeugdhulprecht (voor problematische situaties) en jeugddelinquentierecht (voor jongeren die feiten plegen). * **1980**: Overheveling van 'jeugdbescherming' met uitzondering van burgerlijk, gerechtelijk en strafrecht. Dit leidde tot interpretatieconflicten. * **1988**: Verduidelijking van de bevoegdheidsverdeling, met een expliciete uitsluiting van bepaalde federale domeinen zoals burgerrechtelijke regels, strafrechtelijke bepalingen, organisatie van jeugdgerechten en rechtspleging. * **2014 (Zesde staatshervorming)**: Grote overheveling van de bevoegdheid over reacties op jeugddelinquentie naar de gemeenschappen (uitvoering, sociale reactie), terwijl federale overheid bevoegd blijft voor gerechtelijke aspecten (organisatie jeugdrechtbanken, rechtspleging, uitspraak). Een uitzondering betreft de uitvoering van straffen voor uit handen gegeven jongeren tot 23 jaar. De vierde uitzondering (opgave maatregelen jeugddelinquenten) werd opgeheven, waardoor de gemeenschappen meer autonomie kregen over de sociale reactie op jeugddelinquentie. #### 2.2.5 Evolutie naar Integrale Jeugdhulp (IJH) De periode 1980-1990 zag de opbouw van een eigen jeugdhulpsysteem door de gemeenschappen, met een grotere scheiding tussen vrijwillige en gerechtelijke bijstand en de introductie van het begrip 'problematische opvoedingssituatie' (POS). Vanaf 1999 evolueerde dit systeem naar 'Integrale Jeugdhulp' (IJH), met als doel de 'verkokering' van de hulp te doorbreken en een vraag- en krachtgerichte aanpak te realiseren. * **Decreten van 2004**: Bepaalden de afbakening van sectoren, netwerkvorming, modulering en een onderscheid tussen rechtstreeks en niet-rechtstreeks toegankelijke hulp. Ook het decreet betreffende de rechtspositie van de minderjarige in de jeugdhulp benadrukte de rechten van kinderen. * **Decreet van 2013/2014**: Implementeerde een intersectorale toegangspoort voor niet-rechtstreeks toegankelijke hulp, met beslissingsbevoegdheid over toegang. * **Decreet van 2024 ('geïntegreerd jeugd- en gezinsbeleid')**: Breidt het toepassingsgebied uit naar ongeboren kinderen en beoogt een bredere, interdisciplinaire en intersectorale samenwerking, met een gedeelde verantwoordelijkheid en de invoering van een 'trajectondersteuner'. #### 2.2.6 De modernisering van het jeugddelinquentierecht * **Periode 1965-2006**: Beperkte aanpassingen, zoals de daling van de meerderjarigheidsgrens naar 18 jaar en de invoering van rechtswaarborgen (bv. bijstand advocaat). * **2002: 'Everbergwet'**: Naar aanleiding van een EHRM-arrest (Bouamar) werd artikel 53 van de Jeugdbeschermingswet afgeschaft, wat inhield dat plaatsing in de gevangenis niet meer mogelijk was voor minderjarigen. Het 'Centrum voor voorlopige plaatsing' (Everberg) werd opgericht als alternatief. Deze wetgeving had ook gevolgen voor de bevoegdheidsverdeling (federaal). * **2006: 'Wet Onkelinx'**: Grondige hervorming van het federale jeugdrecht, met een 'modellenmix' van bescherming, herstel en sanctie. De maatregelen werden gediversifieerd en er werd gepoogd de rechterlijke besluitvorming te objectiveren. * **2019: Vlaams Decreet Jeugddelinquentierecht**: Deze hervorming, ook wel het 'Hersteldecreet' genoemd, beoogt een focus op verantwoordelijkheid, normbevestiging, herstel van schade, re-integratie, bescherming van de maatschappij, recidivevermijding en rechtswaarborgen. Het legt een prioriteit bij herstelrechtelijke aanbiedingen en ambulante maatregelen. ### 2.3 Internationale instrumenten en hun doorwerking Internationale instrumenten spelen een belangrijke rol in de ontwikkeling en interpretatie van het jeugdbeschermings- en jeugddelinquentierecht. #### 2.3.1 Mondiale instrumenten * **Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK)**: Een allesomvattend verdrag dat de 3 'P's' hanteert: Protection (bescherming), Participation (participatie) en Provision (voorzieningen). Het controlemechanisme is het Comité voor de Rechten van het Kind, dat landenrapporten beoordeelt en 'Concluding Observations' formuleert. * **General Comment nr. 24 on Child Justice**: Geeft aan hoe een jeugdrechtssysteem eruit zou moeten zien, met een pleidooi voor een specifiek systeem voor minderjarigen, gericht op diversie en procedurele waarborgen. * **Beijing Rules en Havana Rules**: Internationale normen met specifieke regels voor de aanpak van jeugddelinquenten en minderjarigen die van hun vrijheid zijn beroofd. #### 2.3.2 Europese instrumenten * **Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM)**: Alle bepalingen van het EVRM gelden ook voor minderjarigen, hoewel er weinig kind-specifieke bepalingen zijn. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) controleert de naleving. * **Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie**: Bevat ook specifieke rechten voor kinderen. * **Richtlijn EU 2016/800**: Procedurele waarborgen voor kinderen als verdachte of beklaagde in strafprocedures. #### 2.3.3 Doorwerking in België/Vlaanderen Internationale instrumenten hebben juridische relevantie, zijn inroepbaar voor de Belgische rechter (met nuance voor het IVRK), en dienen als inspiratiebron en toetssteen voor nationale wetgeving en beleid. Ze beïnvloeden ook lobbywerk en fungeren als pedagogische leidraad. ### 2.4 Het Vlaamse jeugddelinquentierecht Het Vlaams Decreet Jeugddelinquentierecht van 2019, met diverse wijzigingsdecreten en uitvoeringsbesluiten, heeft het systeem gemoderniseerd met een focus op: * **Verantwoordelijkheid**: Zowel van de dader als van de ouders. * **Duidelijkheid, Snelheid, Constructiviteit, Herstelgerichtheid**: Kenmerken van de reactie op delicten. * **Evidence-based werken**: Onderbouwing van aanpakken. * **Gedifferentieerd en Subsidiariteit**: Aangepaste reacties, met voorkeur voor de minst ingrijpende oplossing (last resort principe). * **Versterking rechtswaarborgen**: Onder andere door een herziening van de maximale leeftijd voor maatregelen en de opheffing van het onderscheid tussen 'open' en 'gesloten' afdelingen in gemeenschapsinstellingen. #### 2.4.1 Interventiegronden en leeftijdsgrenzen * **Jeugddelict (MOF)**: Een als misdrijf omschreven feit gepleegd door een minderjarige tussen 12 en 18 jaar oud op het moment van de feiten. * **Leeftijdsgrenzen**: Kinderen onder 12 jaar kunnen niet strafrechtelijk vervolgd worden; wel kan jeugdhulp worden ingeschakeld. Voor jongeren van 14 jaar en ouder zijn er mogelijkheden voor gesloten oriëntatie en begeleiding. Verkeersmisdrijven en uithandengeving zijn uitzonderingen waarvoor het strafrecht kan gelden, zelfs voor jongeren onder de 18. * **Moreel element (schuld)**: Het jeugddelinquentiesysteem houdt rekening met een verminderde toerekeningsvatbaarheid bij minderjarigen. Het besef van het wederrechtelijk karakter hoeft niet ten volle aanwezig te zijn. #### 2.4.2 Basisprocedure De procedure kent verschillende fasen: 1. **Detectie en feitenonderzoek**: Door politie en openbaar ministerie. 2. **Afhandeling op parketniveau**: Seponering, zelf afhandeling, of vordering bij de jeugdrechter. 3. **Voorbereidende rechtspleging (jeugdrechter)**: Onderzoek naar persoon en leefomgeving, en mogelijke oplegging van maatregelen. 4. **Berechting ten gronde (jeugdrechtbank)**: Vonnissen, sancties, plaatsing of uithandengeving. 5. **Uitvoering van maatregelen en sancties**: Door uitvoeringsorganisaties. #### 2.4.3 Actoren Belangrijke actoren zijn het parket, de jeugdrechter, de jeugdrechtbank, de Sociale Dienst Jeugdrechtbank (SDJ), en verschillende hulpverleningsorganisaties. #### 2.4.4 Reacties op jeugddelinquentie * **Herstelrechtelijk aanbod**: Bemiddeling, herstelgericht groepsoverleg, positief project. Deze opties dienen bij voorkeur te worden overwogen. * **Maatregelen**: Pedagogische richtlijn, ondertoezichtstelling, opvoedend project, begeleiding, dagopvang, diagnostiek, behandeling, training, verblijf, en plaatsingen in gemeenschapsinstellingen of private voorzieningen. * **Voorwaarden**: Plaats- of contactverbod, leerprojecten, gemeenschapsdienst, therapie, deelname aan ketenaanpak, huisarrest, elektronische monitoring. * **Plaatsingsmaatregelen**: Kortverblijf, gesloten oriëntatie en gesloten begeleiding in gemeenschapsinstellingen. ### 2.5 Jeugdhulprecht Het jeugdhulprecht richt zich op minderjarigen in problematische situaties, met een uitgebreid aanbod aan hulpverlening, zowel vrijwillig als gerechtelijk. #### 2.5.1 Interventiegronden en cliënten * **Interventiegronden**: * **Vraag/behoefte jeugdhulp**: Vrijwillige jeugdhulp. * **Verontrustende Situatie (VOS)**: Gemandateerde en gerechtelijke jeugdhulp. * **Maatschappelijke Noodzaak (MaNo)**: Gemandateerde jeugdhulp. * **Crisissituatie**: Crisisjeugdhulp. * **Cliënten**: Minderjarigen, hun ouders/opvoedingsverantwoordelijken, en in bepaalde gevallen 18-25-jarigen voor de voortzetting van hulp. #### 2.5.2 Sectoren en voorzieningen Het jeugdhulpaanbod is georganiseerd via sectoren (bv. bijzondere jeugdzorg, gezinszorg, geestelijke gezondheidszorg) en voorzieningen. Het concept van 'Integrale Jeugdhulp' (IJH) beoogt een overkoepelende aanpak en samenwerking tussen deze sectoren. #### 2.5.3 Basisprincipes van IJH * **Vraaggerichtheid, Intersectorale samenwerking, Cliënt- en contextgerichtheid**: De hulpverlening is afgestemd op de vraag en context van de cliënt. * **Eigen kracht en participatie**: Inzet van de eigen krachten van de cliënt en bevordering van participatie. * **Subsidiariteit en scheiding vrijwillige/gerechtelijke hulp**: Voorkeur voor de minst ingrijpende optie en een duidelijke afbakening tussen vrijwillige en gerechtelijke hulp. * **Continuïteit, Efficiëntie, Effectiviteit, Vertrouwelijkheid**: Belangrijke principes voor een kwaliteitsvolle hulpverlening. #### 2.5.4 Toegang tot jeugdhulp * **Recht op jeugdhulp**: Een 'maximaal' recht, binnen het beschikbare aanbod en kredieten. * **Rechtstreeks toegankelijke hulp (RTH)**: Hulpvragen waarvoor men rechtstreeks bij hulpverlenende instanties terecht kan. * **Niet-rechtstreeks toegankelijke hulp (NRTH)**: Hulpvragen met een ingrijpende ondersteuningsnood, die via de intersectorale toegangspoort worden behandeld. * **Gemandateerde jeugdhulp**: Verplicht onderzoek en aanbod door specifieke organisaties (OCJ, VK) bij een Verontrustende Opvoedingssituatie (VOS) en Maatschappelijke Noodzaak (MaNo). * **Gerechtelijke jeugdhulp**: Hulp die door de jeugdrechter wordt opgelegd. #### 2.5.5 Crisisjeugdhulpverlening In crisissituaties wordt onmiddellijk hulp geboden via een centraal crisismeldpunt, ambulante/mobiele interventies, of crisisopvang. #### 2.5.6 Bemiddeling en cliëntoverleg Nieuwe instrumenten om conflicten te hanteren en de participatie van cliënten te verhogen. --- # Bevoegdheidsverdeling en internationale kaders De bevoegdheidsverdeling tussen federale overheid en gemeenschappen, alsook de invloed van internationale verdragen op het jeugdbeschermingsrecht, vormen de kern van dit studietopic. ## 3. Bevoegdheidsverdeling en internationale kaders ### 3.1 Evolutie van de bevoegdheidsverdeling De bevoegdheid inzake jeugdbescherming is geleidelijk van de federale overheid naar de gemeenschappen overgeheveld via opeenvolgende staatshervormingen (1980, 1988, 2014). #### 3.1.1 Staatshervorming 1980 De gemeenschappen verkregen bevoegdheden inzake 'jeugdbescherming' met uitzondering van zaken die onder burgerlijk, gerechtelijk of strafrecht vielen. Deze vage formulering leidde tot interpretatieverschillen. #### 3.1.2 Staatshervorming 1988 De bevoegdheidsverdeling werd verduidelijkt. De sociale en gerechtelijke jeugdbescherming kwamen bij de gemeenschappen te liggen, met een lijst van specifieke federale uitzonderingen. Deze uitzonderingen omvatten: * Burgerrechtelijke regels betreffende het statuut van minderjarigen en de familie. * Strafrechtelijke regels die gedragingen omschrijven als misdrijf en er straffen op stellen. * Organisatie, territoriale bevoegdheid en rechtspleging van de jeugdgerechten. * De opgave van maatregelen voor jeugddelinquenten (definitie en wettelijke regeling, niet de uitvoering). * Ontzetting uit de ouderlijke macht en toezicht op gezinsbijslag of andere sociale uitkeringen. #### 3.1.3 Staatshervorming 2014 (Zesde staatshervorming) Bijna de volledige materie van jeugdbescherming werd naar de gemeenschappen overgeheveld. De uitzonderingen werden opnieuw aangescherpt: * Burgerrechtelijke regels betreffende het statuut van minderjarigen en de familie (onveranderd). * Strafrechtelijke regels (met uitzondering van specifieke federale bevoegdheden zoals artikel 11 en 11bis). * Organisatie, territoriale bevoegdheid en rechtspleging van de jeugdgerechten (onveranderd). * **Nieuw:** De uitvoering van straffen van uit handen gegeven jongeren (tot 23 jaar). De federale overheid is bevoegd voor de uitvoering van deze straffen, en jongeren worden opgevangen in gemeenschapsinstellingen tot die leeftijd. Vanaf 23 jaar worden ze overgeplaatst naar een federale gevangenis. * Ontzetting uit de ouderlijke macht en toezicht op sociale uitkeringen (onveranderd). De bevoegdheid voor de "sociale reactie op jeugddelinquentie" werd volledig aan de gemeenschappen toevertrouwd, inclusief het systeem van uithandengeving en detentie. Het strafrecht bleef echter een federale bevoegdheid, wat inhoudt dat de gemeenschappen de toepassing van het strafrecht niet eenzijdig mogen wijzigen. Gemeentelijke administratieve sancties (GAS) blijven federaal. ### 3.2 Kernbegrippen en afbakening van jeugdbescherming Het beginsel is dat de gemeenschappen bevoegd zijn voor jeugdbescherming. Het afbakeningscriterium hierbij is **bijzondere jeugdbijstand**. * **Jeugdbescherming** richt zich op een specifieke categorie jongeren die onvoldoende beschermd worden door algemeen-maatschappelijke en familiale voorzieningen. Het is essentieel gericht op hulp- en dienstverlening. * Jeugdbescherming omvat overheidsinterventies met betrekking tot: * Minderjarigen in problematische situaties (jeugdhulprecht). * Minderjarigen die vervolgd worden wegens feiten (jeugddelinquentierecht). * Het **hulpverlenend karakter** blijft centraal staan, zelfs bij gerechtelijke interventies. Dit perspectief onderscheidt jeugddelinquentierecht van het volwassenenstrafrecht. #### 3.2.1 Jeugdhulprecht Dit omvat zowel vrijwillige (sociale, buitengerechtelijke) als gerechtelijke (gedwongen) overheidsinterventies om niet-delinquente jongeren te ondersteunen. #### 3.2.2 Jeugddelinquentierecht Dit betreft de maatschappelijke reactie op jeugddelinquentie. Hoewel het "hulpverlenend karakter" behouden blijft, is er een toenemende nadruk op rechtswaarborgen, de positie van slachtoffers en de verantwoordelijkheid van de jongere. ### 3.3 Internationale kaders Internationale verdragen en instrumenten spelen een cruciale rol in de interpretatie en implementatie van het jeugdbeschermingsrecht. #### 3.3.1 Mondiale instrumenten * **Verenigde Naties Kinderrechtenverdrag:** * Dit verdrag is bindend voor staten die het hebben ondertekend en geldt voor alle domeinen van het leven van kinderen tot 18 jaar. * Het heeft een **comprehensief karakter** en richt zich op de drie 'P's': **Protection** (bescherming tegen mishandeling, uitbuiting), **Participation** (recht op inspraak, mening, godsdienstvrijheid) en **Provision** (toegang tot onderwijs, gezondheidszorg). * **Toezicht** gebeurt door het Comité voor de Rechten van het Kind, dat landenrapporten beoordeelt en "Concluding Observations" formuleert. General Comments bieden gezaghebbende interpretaties. General Comment nr. 24 (Child Justice) is specifiek gericht op jeugdrechtssystemen. * Het verdrag kent **vier transversale bepalingen**: non-discriminatie (art. 2), belang van het kind (art. 3), recht op leven en ontwikkeling (art. 6), en eigen mening (art. 12). * **VN-aanbevelingen**, zoals de Beijing Rules (juvenile justice) en Havana Rules (deprivation of liberty), geven principes aan voor de aanpak van jeugddelinquenten en vrijheidsberoving. #### 3.3.2 Europese instrumenten * **Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM):** * Bindend voor alle lidstaten van de Raad van Europa. * Alle bepalingen van het EVRM zijn van toepassing op minderjarigen, ook al zijn er weinig specifiek kind-gerelateerde bepalingen. * Belangrijke bepalingen zijn onder meer het recht op vrijheid (art. 5), recht op een eerlijk proces (art. 6), en recht op gezinsleven (art. 8). * Het **Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM)** is het toezichthoudend orgaan. * **Europese Unie:** * Artikel 3.3 EU-Verdrag en Artikel 24 van het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie benadrukken het belang van kinderrechten. * Richtlijn EU 2016/800 specificeert procedurele waarborgen voor kinderen die verdachte of beklaagde zijn in strafprocedures. #### 3.3.3 Doorwerking in België/Vlaanderen * **Juridische relevantie:** * Bepalingen van het EVRM hebben directe werking voor de Belgische rechter. * Het Kinderrechtenverdrag heeft een genuanceerdere doorwerking en dient vaak als inspiratiebron voor de interpretatie van interne normen. * **Praktische invloed:** * Internationale instrumenten fungeren als toetssteen voor wetgeving en beleid. * Ze worden gebruikt in kindeffectenrapporten en door diverse organisaties voor lobbywerk. * Ze dienen als leidraad voor het werkveld, bijvoorbeeld met betrekking tot participatie. ### 3.4 Uitzonderingen op de bevoegdheid van de gemeenschappen (federale uitzonderingen) De federale overheid behoudt bevoegdheid inzake bepaalde aspecten van jeugdbescherming, zoals vastgelegd in artikel 5, § 1, II, 6° van de Bijzondere Wet op de Hervorming van de Instellingen. Deze uitzonderingen zijn: 1. **Burgerrechtelijke regels m.b.t. het statuut van de minderjarigen en van de familie.** 2. **Strafrechtelijke regels waarbij gedragingen die inbreuk plegen op de jeugdbescherming, als misdrijf worden omschreven en waarbij op die inbreuken straffen worden gesteld** (onverminderd specifieke federale bepalingen). 3. **De organisatie van de jeugdgerechten, hun territoriale bevoegdheid en de rechtspleging voor die gerechten.** Dit omvat de inrichting, benoemingsvoorwaarden en procedureregels. 4. **De uitvoering van de straffen uitgesproken t.a.v. minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd die uit handen zijn gegeven, behalve voor het beheer van centra die bestemd zijn voor de opvang van deze jongeren tot de leeftijd van drieëntwintig jaar.** Dit betreft dus de opvang in gemeenschapsinstellingen tot 23 jaar, waarna overplaatsing naar een federale gevangenis kan volgen. 5. **De ontzetting uit de ouderlijke macht en het toezicht op de gezinsbijslag of andere sociale uitkeringen.** Het is cruciaal te benadrukken dat deze uitzonderingen niet beperkend geïnterpreteerd mogen worden. De interpretatie van deze uitzonderingen heeft historisch tot bevoegdheidsconflicten geleid. ### 3.5 Territoriale toepasselijkheid De gemeenschapsdecreten zijn territoriaal van toepassing op basis van het taalgebied, met uitzondering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. * **Brussel-Hoofdstad:** De Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (GGC) is bevoegd voor jeugddelinquentierecht en gerechtelijke jeugdhulp. Voor vrijwillige jeugdhulp kunnen Nederlandstalige of Franstalige diensten gekozen worden. De GGC werkt samen met de Vlaamse en Franse Gemeenschap voor de uitvoering. De regelgeving is nog in ontwikkeling. * **Halle-Vilvoorde:** Hoewel behorend tot het Vlaamse Gewest, valt deze regio onder de bevoegdheid van de Jeugdrechtbank van Brussel. Franstalige procedures zijn mogelijk, maar de Vlaamse wetgeving blijft toepasselijk. * **Territoriaal aanknopingscriterium:** Bepalend is de verblijfplaats van de minderjarige of de plaats waar het feit werd gepleegd. Dit kan leiden tot complexe situaties wanneer verschillende systemen tegelijkertijd van toepassing kunnen zijn. --- # Jeugdhulprecht en integrale jeugdhulp Dit overzicht behandelt het jeugdhulprecht en de evolutie naar integrale jeugdhulp, met de bijbehorende toegangsmechanismen en beginselen die de hulpverlening sturen, evenals het jeugddelinquentierecht. ## 4. Jeugdhulprecht en integrale jeugdhulp Het jeugdhulprecht omvat het geheel van juridische regels gericht op het bevorderen en waarborgen van het welzijn en de ontplooiing van jongeren, met specifieke aandacht voor overheidsinterventies wanneer gezins- en maatschappelijke voorzieningen ontoereikend zijn. ### 4.1 Begripsomschrijving en beginselen van jeugdbeschermingsrecht Jeugdbeschermingsrecht *sensu lato* (in ruime zin) beslaat alle juridische regels die het welzijn van jongeren beogen, inclusief aspecten van burgerlijk recht, welzijnsrecht en strafrecht. Jeugdbeschermingsrecht *sensu stricto* (in enge zin) focust specifiek op overheidsinterventies ten behoeve van jongeren wier welzijn onvoldoende gewaarborgd is. Bij jeugddelinquentie worden strafbare feiten gezien als signalen van onderliggende problematieken, wat een meer omvattende aanpak vereist dan louter strafrechtelijke reacties. Er zijn twee hoofdsporen in de hulpverlening: 1. **Buitengerechtelijke/vrijwillige hulp:** Hulpverlening op vrijwillige basis door jeugdhulporganen. 2. **Gerechtelijke/gedwongen hulp:** Interventies die via een rechterlijke beslissing worden opgelegd. De doelgroepen van jeugdbeschermingsrecht zijn enerzijds **verontrustende situaties (VOS)**, wat verwijst naar problematische leefsituaties, en anderzijds **misdrijf omschreven feiten (MOF)-plegers/jeugddelinquenten**. De beginselen van het jeugdbeschermingsrecht zijn: 1. **Recht *sui generis***: Een eigen, zelfstandig rechtsdomein, onder meer publiekrechtelijk van aard, met banden met strafrecht, sociaal recht, burgerlijk recht en procesrecht. 2. **Respect voor de rechten van het kind**: Minderjarigen worden beschouwd als rechtssubjecten met eigen rechten, waarbij hun belang de eerste overweging is. 3. **Gezinsgerichtheid**: De hulpverlening richt zich op het gezinsmilieu, met een voorkeur voor de minst ingrijpende maatregelen en het behoud of de terugkeer naar het gezin, tenzij de integriteit van de jongere in gevaar komt. 4. **Subsidiariteit**: Interventies worden afgestemd op de situatie, waarbij steeds de minst ingrijpende optie wordt gekozen, en waarbij eerst de ouders, dan maatschappelijke voorzieningen, en pas daarna specifieke jeugdhulp worden ingeschakeld. 5. **Differentiatie van de hulpverleningsaanbod**: Een breed scala aan interventiemogelijkheden, met nadruk op individualisering en afstemming op de hulpvraag, hoewel beheersing en kenbaarheid van het aanbod een uitdaging kunnen zijn. 6. **Essentieel hulpverlenend karakter**: De focus ligt op het verlenen van hulp en bijstand aan de jongere, gericht op maatschappelijke integratie en participatie. ### 4.2 Historiek van het jeugdbeschermingsrecht * **Voor 1912**: Kinderen werden vervolgd volgens het klassieke strafrecht, met een concept van ‘oordeel des onderscheids’. Bij onvoldoende opvoedkundige waarborgen kon terbeschikkingstelling volgen. Kritiek op deze aanpak leidde tot de behoefte aan een sociaal-pedagogische benadering. * **1912**: De wet van 15 mei 1912 introduceerde het kinderbeschermingsrecht, met strafrechtelijke meerderjarigheid op 16 jaar. Maatregelen zoals berisping en plaatsing werden mogelijk. Het criterium ‘oordeel des onderscheids’ werd afgeschaft. Predelinquentie (risicovolle omstandigheden zonder misdrijf) werd opgenomen. * **1965**: De jeugdbeschermingswet van 8 april 1965 verving de kinderrechter door de jeugdrechter, die ook bevoegd werd voor ouderlijk gezag en adoptie. De doelgroep werd uitgebreid tot alle ‘minderjarigen in gevaar’, en de strafrechtelijke meerderjarigheid werd op 18 jaar gebracht. Kritiek richtte zich op het gebrek aan middelen, plaatsgebrek, onduidelijke scheiding tussen vrijwillige en gerechtelijke hulp, en zwakke juridische waarborgen. * **Na 1965**: Communautarisering leidde tot een verschuiving van bevoegdheden inzake jeugdbescherming naar de gemeenschappen. Sinds 2014 is de bevoegdheid voor de uitvoering van de sociale reactie op jeugddelinquentie volledig bij de gemeenschappen, terwijl de federale overheid bevoegd blijft voor gerechtelijke aspecten. ### 4.3 Communautarisering van de jeugdbescherming De bevoegdheidsverdeling inzake jeugdbescherming is in drie stappen (1980, 1988, 2014) vrijwel volledig overgeheveld van de federale overheid naar de gemeenschappen. * **1980**: De gemeenschappen werden bevoegd voor ‘jeugdbescherming’, met uitzondering van burgerlijk, gerechtelijk en strafrecht. * **1988**: De bevoegdheidsverdeling werd verduidelijkt, met specifieke uitzonderingen waar de federale overheid bevoegd bleef (o.a. burgerrechtelijke regels, strafrechtelijke bepalingen, organisatie van jeugdgerechten en rechtspleging, opgave van MOF-maatregelen, en toezicht op gezinsbijslag). * **2014**: De gemeenschappen kregen meer bevoegdheid over de uitvoering van straffen voor uit handen gegeven jongeren tot 23 jaar, met een nieuwe uitzondering voor de federale overheid voor de uitvoering van straffen voor jongeren vanaf 23 jaar. De gemeenschappen kregen de volle bevoegdheid over de sociale reactie op jeugddelinquentie, inclusief het systeem van uithandengeving. De gemeenschappen zijn bevoegd voor jeugdbescherming, met als afbakeningscriterium ‘bijzondere jeugdbijstand’. Dit omvat overheidsinterventies ten aanzien van minderjarigen in problematische situaties (jeugdhulprecht) en minderjarigen die feiten plegen (jeugddelinquentierecht). Het ‘hulpverlenend karakter’ van interventies blijft een belangrijk punt van discussie en interpretatie. ### 4.4 Ontstaansgeschiedenis en evolutie naar integrale jeugdhulp (IJH) * **Bijzondere Jeugdbijstand (1980-1990)**: Na de overheveling naar de gemeenschappen werd een nieuw systeem ontwikkeld dat kritieken op de wet van 1965 aanpakte. Belangrijke veranderingen waren de grotere scheiding tussen vrijwillige en gerechtelijke hulp, de oprichting van het comité voor bijzondere jeugdbijstand en de bemiddelingscommissie, en de introductie van het begrip ‘problematische opvoedingssituatie’ (POS). * **Integrale Jeugdhulp (IJH) (1999/2004-2014)**: De term ‘Bijzondere Jeugdbijstand’ werd vervangen door ‘Integrale Jeugdhulp’ om een breder kader te benadrukken. Dit systeem trachtte de verkokering van de hulpverlening te doorbreken, het aanbod transparanter te maken en de toegang te vergemakkelijken. Begrippen als ‘maatschappelijke noodzaak’ en ‘verontrustende situatie’ (VOS) verving POS. Er werden nieuwe instituties zoals de toegangspoort en gemandateerde voorzieningen geïntroduceerd. * **Decreet 7 mei 2004**: Legde de basis voor IJH met een intersectorale aanpak en modulering van de hulp. Het decreet betreffende de rechtspositie van de minderjarige versterkte de rechten van de jongere. Dit systeem kende echter complexiteitsproblemen en slaagde er niet volledig in de beoogde doelstellingen te realiseren. * **Decreet 12 juli 2013**: Voerde de intersectorale toegangspoort in voor zwaardere jeugdhulp en vernieuwde het concept van gemandateerde voorzieningen. * **Decreet 17 mei 2024**: Richt zich op een ‘geïntegreerd jeugd- en gezinsbeleid’, met nadruk op interdisciplinaire samenwerking, gedeelde verantwoordelijkheid en de introductie van een ‘trajectondersteuner’. Dit decreet is echter vaag en breed, en kan mogelijk vervangen worden door nieuwe regelgeving. Het Vlaams regeerakkoord 2024-2029 voorziet in een uitbreiding van het toepassingsgebied naar het ongeboren kind, snellere ingrepen in risicosituaties, sterkere responsabiliseerring van ouders, en meer informatiedeling tussen hulpverlening en justitie. ### 4.5 Toepassingsgebied en principes van Integrale Jeugdhulp (IJH) **Toepassingsgebied:** * **Materieel**: De interventiegronden om jeugdhulp in te schakelen. Dit evolueerde van ‘kinderen in gevaar’ (1965) naar ‘problematische opvoedingssituaties’ (POS) en momenteel ‘verontrustende situaties’ (VOS). * **Vrijwillige jeugdhulp**: Start bij vraag of behoefte, al dan niet binnen een VOS. * **Gemandateerde jeugdhulp**: Vereist VOS én maatschappelijke noodzaak (MANO). Dit is een tussenfase tussen vrijwillige en gerechtelijke hulp. * **Gerechtelijke jeugdhulp**: Wordt opgelegd door een rechter. * **Cliënten**: Minderjarigen, hun ouders en opvoedingsverantwoordelijken. Ook 18-25-jarigen kunnen in bepaalde gevallen (voortzetting niet-rechtstreeks toegankelijke hulp) hulp ontvangen. Prenatale maatregelen zijn momenteel juridisch niet geregeld, maar worden politiek besproken. * **Sectoren en voorzieningen**: Diverse sectoren functioneren binnen het overkoepelende IJH-systeem, zoals bijzondere jeugdzorg, gezinszorg, pleegzorg, centra voor geestelijke gezondheidszorg (CGG), en centra voor kinderzorg en gezinsondersteuning (CKG). **Basisprincipes van IJH:** * **Vraaggerichtheid**: Hulpverlening sluit aan bij de concrete hulpvraag. * **Intersectorale samenwerking**: Samenwerking en beleidsafstemming tussen verschillende sectoren. * **Cliënt- en contextgerichtheid**: Rekening houden met de context (cultureel, sociaaleconomisch) en de leefwereld van de cliënt. * **Eigen kracht en participatie**: Maximaliseren van de eigen krachten van de cliënt en zijn omgeving, en bevorderen van participatie. * **Subsidiariteit en scheiding vrijwillige/gerechtelijke hulp**: Keuze voor de minst ingrijpende maatregel en respect voor de vrijwilligheid. * **Continuïteit**: Opvolging bij overgangen tussen instanties. * **Efficiëntie en effectiviteit**: Gerichte en effectieve hulpverlening. * **Vertrouwelijkheid**: Respect voor het beroepsgeheim. * **Respect kinderrechten**: Waarborgen van de rechten van het kind. Het **recht op jeugdhulp** is een maximaal recht, beperkt door het beschikbare aanbod, kredieten en het decreet zelf. Het is geen afdwingbaar subjectief recht. #### 4.5.1 Vrijwillige jeugdhulp Vrijwillige jeugdhulp vereist instemming van de ouders/opvoedingsverantwoordelijken en van de minderjarige (vanaf 12 jaar, of jonger indien oordeelsbekwaam). Er is een gemotiveerde afwijking mogelijk in het belang van de minderjarige. Het karakter van vrijwilligheid is rekbaar, van zelfgevraagd tot ‘net-niet-geweigerd’. De vrijwilligheid moet doorlopen gedurende het hele traject. De hulp wordt gemoduleerd op basis van 11 functies (brede instap, info & advies, diagnostiek, begeleiding, behandeling, bemiddeling, training, hulpcontinuïteit, verblijf, dagopvang, bijstand). Er is een onderscheid tussen **rechtstreeks toegankelijke hulp (RTH)** en **niet-rechtstreeks toegankelijke hulp (NRTH)**. * **Brede instap**: Laagdrempelige eerste contactmogelijkheid voor alle hulpvragen. * **Probleemgebonden hulp (RTH)**: Directe toegang tot hulpverlening, maar plaats kan niet gegarandeerd worden. * **Niet-rechtstreeks toegankelijke hulp (NRTH)**: Voor hulpvragen met een ingrijpende ondersteuningsnood, enkel via de **intersectorale toegangspoort**. Deze poort beslist over de toewijzing van hulp. * **Indicatiestelling**: Bepaalt de behoefte, urgentie en wenselijke hulpverlening, los van het beschikbare aanbod. * **Jeugdhulpregie**: Zet typemodules om in concrete modules en zoekt naar een jeugdhulpaanbieder. * **Crisisjeugdhulpverlening**: Onmiddellijke interventie in acute noodsituaties, met meldpunt, ambulante/mobiele interventie, en crisisopvang. Dit is tijdelijk van aard. **Nieuwe instrumenten**: Vertrouwenspersoon, cliëntoverleg en bemiddeling. #### 4.5.2 Gemandateerde jeugdhulp Gemandateerde voorzieningen (OCJ en VK) onderzoeken of er sprake is van een **verontrustende situatie (VOS)** en een **maatschappelijke noodzaak (MANO)**. * **VOS**: Een situatie die de ontwikkeling van een minderjarige bedreigt door aantasting van integriteit of ontplooiingskansen. * **MANO**: De door een gemandateerde voorziening toegekende kwalificatie die de noodzaak van maatschappelijke interventie vastlegt. De gemandateerde voorziening doet onderzoek en stelt een gepast hulpverleningsaanbod voor. Bij weigering van medewerking of instemming kan het dossier worden doorgestuurd naar het parket. Gedeelde verantwoordelijkheid tussen hulpverleners en cliënten staat centraal. #### 4.5.3 Gerechtelijke jeugdhulp Gerechtelijke jeugdhulp kan op drie manieren worden ingeschakeld: 1. **‘Regulier’ (art. 47, 1° Decreet IJH)**: Na doorverwijzing door de gemandateerde voorziening bij niet-participatie of weigering van vrijwillige hulp. 2. **Hoogdringendheid (art. 47, 2° & 53-54 Decreet IJH)**: Wanneer onmiddellijke bescherming noodzakelijk is, vaak via het parket na melding van politie, scholen, etc. 3. **MOF-dossier (art. 47, 3° Decreet IJH)**: Parallel of aansluitend aan een jeugddelinquentierechtzaak, wanneer er aanwijzingen zijn van een VOS. De **Sociale Dienst van de Jeugdrechtbank (SDJ)** speelt een belangrijke rol bij het verkennen van vrijwillige hulp en het opvolgen van maatregelen. **Gerechtelijke jeugdhulpmaatregelen** variëren van pedagogische richtlijnen en ondertoezichtstelling tot plaatsing in gemeenschapsinstellingen. Cumulatie van maatregelen is mogelijk, met een voorkeur voor minst ingrijpende opties en een zo kort mogelijke duur. De uitvoering van maatregelen is een complexe aangelegenheid, met een gespannen verhouding tussen de rechterlijke en uitvoerende macht. ### 4.6 Jeugddelinquentierecht Het jeugddelinquentierecht regelt de reactie op strafbare feiten gepleegd door minderjarigen. #### 4.6.1 Evolutie van het jeugddelinquentierecht Na beperkte aanpassingen in 1965-2006, werd in 2006 het jeugdstrafrecht grondig hervormd ("Wet Onkelinx"), wat leidde tot een modernisering en diversifiëring van maatregelen. Sinds 2019 kent Vlaanderen een eigen decreet betreffende het jeugddelinquentierecht, met nadruk op herstel, verantwoordelijkheid en rechtswaarborgen. #### 4.6.2 Toepassingsgebied * **Interventiegronden**: Een jeugddelict, gedefinieerd als een als misdrijf omschreven feit gepleegd door een minderjarige tussen 12 en 18 jaar. Andere vorderingsgronden omvatten GAS-boetes en stadionverboden. * **Leeftijdsgrenzen**: Minimum 12 jaar op het ogenblik van de feiten. Voor feiten gepleegd door jongeren van 16-17 jaar gelden specifieke regels bij verkeersmisdrijven en uithandengeving. Jongeren onder 12 jaar kunnen niet vervolgd worden binnen dit systeem, maar wel via jeugdhulp. De toepasselijkheid van maatregelen en sancties kan doorlopen tot 23, 25 of zelfs ouder, afhankelijk van de aard van de maatregel en het gevolg van de hervormingen. #### 4.6.3 Basisprincipes en -procedure * **Gespecialiseerde actoren**: Betrokkenen (rechters, parket, advocaten) hebben specifieke vorming en expertise in jeugdzaken. * **Rechten en vrijheden**: Minderjarigen genieten van de rechten uit het Kinderrechtenverdrag, inclusief het hoorrecht en bijstand van een advocaat. * **Verantwoordelijkheid**: Er wordt ingezet op de verantwoordelijkheid van de dader en ouders, met een snelle, constructieve en herstelgerichte aanpak. * **Subsidiariteit en *last resort***: Keuze voor de minst ingrijpende maatregel en plaatsing als uiterste redmiddel. * **Scheiding MOF/VOS**: Een belangrijke evolutie is de scheiding tussen jongeren die feiten plegen (MOF) en jongeren in verontrustende situaties (VOS), met verschillende trajecten en interventiemogelijkheden. * **Basisprocedure**: Detectie en feitenonderzoek (door politie, OM), afhandeling door het parket (seponering, zelfafhandeling, of vordering), voorbereidende rechtspleging (door jeugdrechter, incl. sociaal onderzoek), berechting ten gronde (door jeugdrechtbank) en uitvoering van maatregelen/sancties. #### 4.6.4 Parketinterventies Het parket heeft een reeks mogelijkheden om jeugddelicten af te handelen, waaronder: * **Seponering**: met of zonder voorwaarden, waarschuwingsbrief of -oproeping. * **Bemiddeling**: een herstelgericht proces tussen dader en slachtoffer. * **Positief project**: een voorstel van de betrokkene om gepast gedrag te tonen. * **Overige maatregelen**: zoals aanbod van jeugdhulp of verwijzing naar het parket bij hoogdringendheid. #### 4.6.5 Gerechtelijke afhandeling De **jeugdrechtbank** (als onderdeel van de rechtbank van eerste aanleg) is bevoegd voor MOF- en VOS-zaken. Er is een onderscheid tussen de **voorbereidende rechtspleging** (door de jeugdrechter) en de **berechting ten gronde** (door de jeugdrechtbank). * **Onderzoek door de jeugdrechter**: Gericht op de persoon, leefomgeving en de geschiktheid van maatregelen, vaak met advies van de Sociale Dienst Jeugdrechtbank (SDJ). * **Maatregelen**: Diverse opties, met voorrang voor herstelrechtelijke aanpak, niet-residentiële reacties en een subsidiaire benadering. Voorbeelden zijn leerprojecten, gemeenschapsdienst, therapie, en plaatsing in gemeenschapsinstellingen. * **Sancties**: Opleggen van straffen, plaatsing in jeugdpsychiatrie, of uithandengeving. * **Uitvoering**: Door diverse hulpverlenings- en justitie-organisaties. **Nieuwe elementen** in het jeugddelinquentierecht omvatten de uitbreiding van parketbevoegdheden, de focus op herstelrecht, elektronische monitoring, en aangepaste plaatsingsmaatregelen in gemeenschapsinstellingen. Er is een voortdurende evaluatie en discussie over de effectiviteit en de interpretatie van deze regels, met name door jeugdrechters en advocaten. --- # Gerechtelijke jeugdhulp en jeugddelinquentierecht Dit deel behandelt de procedures en maatregelen binnen het gerechtelijke jeugdhulpverleningssysteem en het jeugddelinquentierecht, inclusief de rol van de jeugdrechter en de verschillende reacties op jeugddelicten. ## 5. Gerechtelijke jeugdhulp en jeugddelinquentierecht Het jeugdbeschermingsrecht, zowel in ruime als enge zin, omvat juridische regels ter bevordering en waarborging van het welzijn en de ontplooiing van jongeren. In enge zin focust het op overheidsinterventie via specifieke instellingen voor jongeren wier welzijn onvoldoende gewaarborgd is door het gezinsmilieu en algemene maatschappelijke voorzieningen. Jeugddelicten worden hierbij niet primair als strafbaar feit beschouwd, maar als signalen van onderliggende problematiek. Het jeugdbeschermingsrecht kent een onderscheid tussen buitengerechtelijke (vrijwillige) hulp en gerechtelijke (gedwongen) hulp. ### 5.1 Beginselen van het jeugdbeschermingsrecht De kernprincipes van het jeugdbeschermingsrecht zijn: * **Recht sui generis:** Het jeugdbeschermingsrecht is een autonoom rechtsdomein, onderdeel van het publiekrecht, met banden met het strafrecht, burgerlijk recht en procesrecht. Het Grondwettelijk Hof heeft het sui generis-karakter bevestigd. * **Respect voor de rechten van het kind:** Dit principe, verankerd in internationale verdragen zoals het Kinderrechtenverdrag, transformeert de juridische status van het kind van object naar subject. Het belang van het kind is de eerste overweging. * **Gezinsgerichtheid:** Het gezin wordt beschouwd als de natuurlijke kern van de maatschappij en is primair verantwoordelijk voor de opvoeding en ontwikkeling van het kind. Hulpverlening is gericht op het gezinsmilieu, met een voorkeur voor de minst ingrijpende maatregelen en behoud in of terugkeer naar het gezin. * **Subsidiariteit:** De intensiteit van de interventie wordt afgestemd op de situatie, waarbij de minst ingrijpende optie wordt gekozen. De hiërarchie is: ouders/leefomgeving, algemeen-maatschappelijke voorzieningen, specifieke jeugdhulp. Binnen jeugdhulp gaat vrijwillige hulp voor op gerechtelijke hulp. Vrijheidsberoving is een ultimum remedium. * **Differentiatie van de interventies:** Het hulpverleningsaanbod is divers en evolueert voortdurend. Er is een tendens naar modularisering en individualisering van de hulp, maar er zijn ook problemen zoals het beheer van het aanbod en wachtlijsten. * **Essentieel hulpverlenend karakter:** De focus ligt op hulp en bijstand aan de jongere, gericht op maatschappelijke integratie en participatie. Dit onderscheidt het jeugddelinquentierecht van het volwassenenstrafrecht. ### 5.2 Historiek van het jeugdbeschermingsrecht * **Vóór 1912:** Kinderen werden vervolgd volgens het klassieke strafrecht. Er was sprake van 'oordeel des onderscheids' om strafbaarheid te bepalen. Bij vrijspraak kon terbeschikkingstelling volgen tot 21 jaar. * **1912:** De Wet van 15 mei 1912 introduceerde het onderscheid tussen minderjarigen onder 16 jaar (kinderbeschermingsrecht) en 16-plussers (strafrecht). Er werden bewarings-, opvoedings- en behoedingsmaatregelen ingevoerd. Het criterium 'oordeel des onderscheids' werd formeel afgeschaft. * **1965:** De Jeugdbeschermingswet van 8 april 1965 introduceerde jeugdbeschermingscomités en de jeugdrechtbank, die ook bevoegd werd voor ouderlijk gezag en adoptie. De strafrechtelijke meerderjarigheid werd verhoogd naar 18 jaar. De doelgroep werd uitgebreid tot 'minderjarigen in gevaar'. Kritiek op deze wet betrof het gebrek aan middelen, plaatsgebrek, onduidelijke afbakening tussen vrijwillige en gerechtelijke hulp, en zwakke juridische waarborgen. * **Na 1965:** Communautarisering van bevoegdheden en toenemende internationale normen (Kinderrechtenverdrag, EVRM) beïnvloedden het jeugdbeschermingsrecht. ### 5.3 Bevoegdheidsverdeling en Jeugdbescherming De bevoegdheden inzake jeugdbescherming zijn in drie stappen (1980, 1988, 2014) grotendeels overgeheveld van de federale overheid naar de gemeenschappen. * **Communautarisering (1980, 1988, 2014):** Gemeenschappen zijn bevoegd voor jeugdbescherming, met uitzonderingen voor burgerrechtelijke regels, strafrechtelijke bepalingen, organisatie van jeugdgerichten en rechtspleging, en de uitvoering van straffen van uit handen gegeven jongeren. De zesde staatshervorming (2014) heeft de bevoegdheid voor de 'sociale reactie op jeugddelinquentie' grotendeels bij de gemeenschappen gelegd. * **Afbakeningscriterium:** Jeugdbescherming richt zich op jongeren die onvoldoende beschermd worden door algemene voorzieningen. Dit omvat zowel minderjarigen in problematische situaties (jeugdhulprecht) als minderjarigen die vervolgd worden wegens feiten (jeugddelinquentierecht). * **Hulpverlenend karakter:** Hoewel de term 'jeugdbescherming' impliceert, kan deze ook gedwongen interventies omvatten, mits deze een hulpverlenend karakter hebben. Het 'Everbergarrest' heeft hierover twijfel gezaaid, maar de consensus blijft dat hulpverlening centraal staat. * **Uitzonderingen op gemeenschapsbevoegdheid (Art. 5, § 1, II, 6° BWHI):** 1. Burgerrechtelijk statuut van minderjarigen en familie. 2. Strafbaarstelling van inbreuken op jeugdbescherming. 3. Organisatie, territoriale bevoegdheid en rechtspleging van jeugdgerechten (federale bevoegdheid). 4. Uitvoering van straffen van uit handen gegeven jongeren tot 23 jaar (federale bevoegdheid, met uitzonderingen). 5. Ontzetting uit de ouderlijke macht en toezicht op gezinsbijslag/sociale uitkeringen. * **Territoriale toepasselijkheid:** Gemeenschapsdecreten bepalen de territoriale bevoegdheid, vaak gebaseerd op de woonplaats van de minderjarige of de ouders. In Brussel is de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (GGC) bevoegd, met een eigen systeem voor jeugdhulp en jeugddelinquentie. ### 5.4 Integrale Jeugdhulp (IJH) De hervorming van de jeugdhulp heeft geleid tot Integrale Jeugdhulp (IJH), die zich richt op een meer geïntegreerde en vraaggestuurde aanpak. * **Historiek:** Van Bijzondere Jeugdbijstand (1980-1990) naar Integrale Jeugdhulp (1999/2004-2014). Belangrijke principes zijn onkokering, modulering, vraag- en krachtgerichtheid. * **Interventiegronden:** VOS (verontrustende situatie) is de basis voor gemandateerde en gerechtelijke jeugdhulp. Vrijwillige jeugdhulp start bij een hulpvraag of -behoefte. * **Cliënten:** Minderjarigen, hun ouders/opvoedingsverantwoordelijken, en soms ook 18-25-jarigen voor de voortzetting van hulp. * **Sectoren en voorzieningen:** IJH is een overkoepelend systeem dat de bestaande sectoren (zoals jeugdzorg, gezinszorg, CGG) integreert. * **Basisprincipes IJH:** Vraaggerichtheid, intersectorale samenwerking, cliënt- en contextgerichtheid, eigen kracht en participatie, subsidiariteit, continuïteit, efficiëntie en effectiviteit, vertrouwelijkheid, en respect voor kinderrechten. * **Recht op jeugdhulp:** Een 'maximaal' recht, begrensd door het beschikbare aanbod en kredieten. * **Vrijwillige jeugdhulp:** Vereist instemming van ouders/opvoedingsverantwoordelijken en, vanaf 12 jaar of indien oordeelsbekwaam, van de minderjarige zelf. Gemotiveerde afwijking is mogelijk in het belang van de minderjarige. * **Gemandateerde jeugdhulp:** Vereist een VOS en maatschappelijke noodzaak. De gemandateerde voorziening onderzoekt de situatie en doet een aanbod. Bij weigering kan het dossier worden doorgestuurd naar het parket. * **Crisishulpverlening:** Ontworpen voor acute noodsituaties met onmiddellijke interventie, via crisismeldpunten, ambulante interventies, en crisisopvang. * **Vertrouwenspersoon:** Een vast aanspreekpunt voor de minderjarige tijdens het hele traject. * **Cliëntoverleg en bemiddeling:** Proces om conflicten tussen cliënten en hulpverleners of tussen minderjarige en ouders op te lossen. ### 5.5 Gerechtelijke Jeugdhulp Gerechtelijke jeugdhulp kan op drie manieren worden ingeschakeld: * **Regulier traject (Art. 47, 1° Decreet Integrale Jeugdhulp):** Gemandateerde voorzieningen verwijzen de zaak door naar het parket wegens niet-participatie of niet-instemming met vrijwillige hulp. Het parket kan dan een vordering instellen bij de jeugdrechter. * **Hoogdringendheid (Art. 47, 2° en 53-54 Decreet Integrale Jeugdhulp):** Situaties die onmiddellijk ingrijpen vereisen wegens geweld, verwaarlozing of misbruik, waarbij vrijwillige hulp niet direct mogelijk is. Het parket kan direct een vordering instellen bij de jeugdrechter. * **MOF-dossier (Art. 47, 3° Decreet Integrale Jeugdhulp):** Wanneer er een procedure loopt voor een 'misdrijf omschreven feit' (MOF) en er tevens aanwijzingen zijn van een verontrustende situatie (VOS). **Gegevensoverdracht:** Van vrijwillige naar gerechtelijke hulp is beperkt, met nadruk op basisgegevens. **Gerechtelijke Jeugdhulpmaatregelen:** * **Differentiatie en subsidiariteit:** Er is een breed scala aan maatregelen, met een voorkeur voor de minst ingrijpende en zo kort mogelijk toegepaste maatregel. * **Inschakeling in logica IJH:** Maatregelen worden omgezet in modules en de uitvoerbaarheid wordt nagegaan. * **Mogelijke maatregelen:** Pedagogische richtlijn, ondertoezichtstelling (SDJ), opvoedend project, begeleiding, dagopvang, diagnostiek, behandeling, training, verblijf (jeugdhulpvoorziening, gezinshuis, pleegzorg, time-out GI), veilig verblijf, open/gesloten inrichting, gemeenschapsinstelling, psychiatrische inrichting. * **Pleeggezinplaatsing:** Heeft voorrang bij uithuisplaatsing. * **Gesloten plaatsing (Gemeenschapsinstellingen):** Enkel voor ernstige feiten en onder strikte voorwaarden. * **Cumulatie:** Verschillende maatregelen kunnen worden gecombineerd. ### 5.6 Jeugddelinquentierecht Het jeugddelinquentierecht regelt de reactie op misdrijven gepleegd door minderjarigen. #### 5.6.1 Evolutie en Decreet * **Historiek:** Van het gewoon strafrecht (1912) via het beschermingsmodel (1965) naar een 'modellenmix' (bescherming, herstel, straf) sinds 2006. * **Vlaams Decreet Jeugddelinquentierecht (2019):** Introduceert een 'herstelgericht' model met nadruk op verantwoordelijkheid, normbevestiging, herstel van schade, re-integratie, en recidivevermijding. Het kent een scheiding tussen MOF- en VOS-jongeren. #### 5.6.2 Toepassingsgebied en Interventiegronden * **Jeugddelict (MOF):** Een als misdrijf omschreven feit gepleegd door een minderjarige tussen 12 en 18 jaar. * **Leeftijdsgrenzen:** Vanaf 12 jaar tot 18 jaar (op moment van de feiten). Onder 12 jaar enkel jeugdhulp mogelijk. Verkeersmisdrijven en uithandengeving zijn uitzonderingen. * **Moreel element (schuld):** Het besef van het wederrechtelijk karakter hoeft niet ten volle aanwezig te zijn ('neutralisering oordeel des onderscheids'). Geestesstoornis kan leiden tot vrijspraak of plaatsing in de psychiatrie. * **Statusdelinquentie:** Vroegere wetgeving kende verboden die voor minderjarigen afzonderlijk golden, maar deze zijn grotendeels afgeschaft of hervormd. #### 5.6.3 Basisprocedure 1. **Detectie en feitenonderzoek:** Door politie en parket. 2. **Afhandeling op parketniveau:** Seponering, zelf afhandeling (bemiddeling, positief project, voorwaarden), of vordering bij de jeugdrechter. Het opportuniteitsbeginsel en het monopolie van het seisinrecht gelden. 3. **Voorbereidende rechtspleging:** Onderzoek door de jeugdrechter, waaronder sociaal onderzoek en eventuele maatregelen. 4. **Berechting ten gronde:** Door de jeugdrechtbank, die vrijspreekt, een sanctie oplegt, of de zaak uit handen geeft. 5. **Uitvoering:** Van maatregelen en sancties door uitvoeringsorganisaties. #### 5.6.4 Actoren en Processen * **Parket/Openbaar Ministerie:** Gespecialiseerde parketmagistraten behandelen jeugdzaken. Diverse interventiemogelijkheden, waaronder bemiddeling en positief project. * **Jeugdrechter/Jeugdrechtbank:** Leidt de voorbereidende rechtspleging (maatregelen) en de berechting ten gronde (sancties). De Sociale Dienst van de Jeugdrechtbank (SDJ) verricht sociaal onderzoek. * **Gerechtelijke Afhandeling:** Kenmerken zijn participatie, bijstand van advocaat, het horen van de minderjarige, en betrokkenheid van ouders. Videoconferenties zijn mogelijk, maar met beperkingen. De positie van slachtoffers is beperkter dan in het strafrecht; zij kunnen zich enkel burgerlijke partij stellen in de fase ten gronde. * **Beslissingsfactoren en Voorrangsregeling:** Ernst feiten, schade slachtoffer, persoonlijkheid minderjarige, recidivegevaar, veiligheid maatschappij en minderjarige. Er is een voorkeur voor herstelrechtelijke aanbod en niet-residentiële reacties. * **Maatregelen (voorbereidende rechtspleging):** Mogelijkheden variëren van positief project en ambulante maatregelen tot plaatsing in een gemeenschapsinstelling (GI). * **Sancties (berechting ten gronde):** Variëren van berisping tot plaatsing in een gemeenschapsinstelling of uithandengeving. #### 5.6.5 Specifieke Maatregelen en Sancties * **Herstelrechtelijk aanbod:** Bemiddeling en herstelgericht groepsoverleg (HERGO) zijn belangrijke instrumenten. * **Positief Project:** Een door de minderjarige zelf voorgesteld project, goedgekeurd door het parket of de jeugdrechter. * **Voorwaarden:** Kan plaatsverbod, contactverbod, leerproject, gemeenschapsdienst, therapie, ketenaanpak, of huisarrest omvatten. * **Ketenaanpak:** Een intensief, intersectoraal traject voor minderjarigen met escalerend delinquentiegedrag. * **Elektronische monitoring:** Mogelijk als zelfstandige of vervangende maatregel, met enkelbanden. * **Plaatsingsmaatregelen (GI):** Gesloten oriëntatie (max. 1 maand), gevolgd door gesloten begeleiding (per 3 maanden verlengbaar). * **Forensische Kinderpsychiatrie (For-K):** Voor diagnostiek en behandeling van psychiatrische problematiek, tot 19 jaar. * **Uithandengeving:** In ernstige gevallen kan de zaak worden doorverwezen naar het strafrecht voor volwassenen. Het jeugddelinquentierecht streeft naar een evenwicht tussen bescherming, verantwoordelijkheid, herstel en veiligheid, met een versterkte rol voor het parket en de jeugdrechter. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Jeugdbeschermingsrecht sensu lato | Het geheel van juridische regels dat het welzijn en de ontwikkeling van jongeren bevordert en waarborgt, omvattende aspecten zoals het burgerrechtelijk statuut, welzijnsrecht, sociaal recht, onderwijs en strafrechtelijke bescherming. | | Jeugdbeschermingsrecht sensu stricto | Specifiek de juridische regels betreffende overheidsinterventie, via daartoe aangewezen instellingen of voorzieningen, om jongeren te ondersteunen wier welzijn of ontplooiing onvoldoende wordt gewaarborgd door het gezinsmilieu en algemeen-maatschappelijke voorzieningen. | | VOS (Verontrustende Opvoedingssituatie) | Een situatie die de ontwikkeling van een minderjarige bedreigt door aantasting van diens psychische, fysieke of seksuele integriteit, of die van gezinsleden, of door belemmering van diens affectieve, morele, intellectuele of sociale ontplooiingskansen, waardoor maatschappelijk noodzakelijke jeugdhulpverlening kan worden aangeboden. | | MOF (Misdrijf Omschreven Feit) | Een gedraging die door de wet als strafbaar wordt beschouwd en door een minderjarige is gepleegd, waarbij het jeugddelinquentierecht van toepassing is. | | Recht sui generis | Een juridisch domein dat een eigen, zelfstandige status heeft en zich onderscheidt van bestaande rechtstakken, hoewel het er wel banden mee heeft; in het jeugdbeschermingsrecht betekent dit een specifiek publiekrechtelijk domein met verbanden met het strafrecht, sociaal recht en burgerlijk recht. | | Kinderrechtenverdrag | Een internationaal verdrag van de Verenigde Naties dat de rechten van kinderen tot 18 jaar omvat, gericht op bescherming, participatie en voorziening van basisbehoeften en diensten, en dat bindend is voor de ondertekenende staten. | | Gezinsgerichtheid | Een principe binnen het jeugdbeschermingsrecht dat de voorkeur geeft aan maatregelen die het gezinsmilieu zoveel mogelijk intact laten of waarborgen, met de focus op de opvoedingsverantwoordelijkheid van de ouders en ondersteuning van het gezin. | | Subsidiariteit | Het principe dat interventies binnen het jeugdbeschermingsrecht worden afgestemd op de situatie, waarbij steeds de minst ingrijpende maatregel wordt gekozen en de verantwoordelijkheid eerst bij ouders en algemeen-maatschappelijke voorzieningen ligt, alvorens tot specifieke jeugdhulp te worden overgegaan. | | Integrale Jeugdhulp (IJH) | Een overkoepelend systeem dat beoogt de verschillende sectoren en vormen van jeugdhulp te integreren en te coördineren, met een focus op vraag- en krachtgerichtheid, en waarbij de toegang tot hulp wordt geregeld via toegangspoorten en gemandateerde voorzieningen. | | Jeugddelinquentierecht | Het specifieke rechtsgebied dat zich bezighoudt met strafbare feiten gepleegd door minderjarigen, met als doel zowel bescherming, herstel als sanctie, en dat is afgestemd op de specifieke kenmerken van jongeren in vergelijking met volwassenen. | | Uithandengeving | Een procedure waarbij een zaak van een minderjarige, gepleegd door een jongere tussen 16 en 18 jaar, wordt overgedragen naar het strafrecht voor volwassenen, wat enkel mogelijk is bij zeer ernstige feiten en na een specifieke procedure. | | Maatschappelijke Noodzaak (MaNo) | Een kwalificatie die door een gemandateerde voorziening aan een verontrustende situatie (VOS) wordt toegekend, die aangeeft dat maatschappelijk ingrijpen noodzakelijk is om de ontwikkeling van de minderjarige te beschermen. | | Gemandateerde voorziening | Een specifieke organisatie die van de overheid het mandaat heeft gekregen om onderzoek te doen naar verontrustende situaties (VOS) en maatschappelijke noodzaak (MaNo), en om passende jeugdhulpverlening voor te stellen, met de mogelijkheid om in bepaalde gevallen door te verwijzen naar het parket. | | Toegangspoort | Een centraal punt binnen de integrale jeugdhulp dat fungeert als een intersectorale entiteit voor indicatiestelling en jeugdhulpregie, waarbij het de toegang regelt tot niet-rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp na beoordeling van de hulpvraag en de noodzaak. | | Jeugdrechter | Een rechter die gespecialiseerd is in jeugdzaken en bevoegd is voor het behandelen van dossiers betreffende jeugdhulp, jeugddelinquentie en andere persoonsgebonden aangelegenheden van minderjarigen, en die maatregelen kan opleggen of sancties kan uitspreken. | | Gemeenschapsinstelling (GI) | Een openbare voorziening die valt onder de bevoegdheid van de gemeenschappen, en die bedoeld is voor de plaatsing en begeleiding van minderjarigen in het kader van gerechtelijke jeugdhulp, met gespecialiseerde leefgroepen en een focus op herstel en re-integratie. | | Herstelrechtelijk aanbod | Een benadering binnen het jeugddelinquentierecht die gericht is op het herstellen van de schade veroorzaakt door het delict, waarbij de betrokkenen (dader, slachtoffer, gemeenschap) samenwerken om de gevolgen te verwerken en verzoening te bewerkstelligen, vaak via bemiddeling of herstelgericht groepsoverleg. |