Lijsten van gebeurtenissen en personen GPR Handboek - Tagged.pdf

# De overhaaste triomftocht van het westerse constitutionele model en de opkomst van de soevereine staat Dit deel behandelt de historische ontwikkelingen die leidden tot de opkomst van het westerse constitutionele model, de vorming van de soevereine staat en de crises die hieraan voorafgingen. ### 1.1 De crisis van de respublica Christiana en de opkomst van de soevereine staat (1492-1775) De periode van 1492 tot 1775, aangeduid als de Nieuwe Tijd, markeert een cruciale fase in de politieke en religieuze geschiedenis van Europa, waarin de fundamenten van de middeleeuwse orde, de *respublica Christiana*, werden ondermijnd en de soevereine staat begon te ontstaan. Deze periode wordt voorafgegaan door de Vroege Middeleeuwen (476-1000) en de Late Middeleeuwen (1000-1492) [2](#page=2). #### 1.1.1 Belangrijke gebeurtenissen en mijlpalen Verschillende sleutelgebeurtenissen luidden de veranderingen in: * **Val van het West-Romeinse Rijk **: Dit markeerde het einde van een centraal gezag in West-Europa en effende de weg voor nieuwe politieke structuren [2](#page=2) . * **Keizerskroning van Karel de Grote **: Dit symboliseerde een heropleving van het Romeinse Keizerrijk in het Westen, maar legde ook de basis voor toekomstige spanningen tussen wereldlijke en kerkelijke macht [2](#page=2) . * **Verdrag van Verdun **: Dit verdrag verdeelde het Frankische Rijk, wat de fragmentatie van het politieke landschap bevorderde [2](#page=2) . * **Keizerskroning van Otto de Grote **: Dit vestigde de basis voor het Heilige Roomse Rijk en versterkte de band tussen de keizerlijke kroon en de Duitse gebieden [2](#page=2) . * **Gregoriaanse Hervorming onder Gregorius VII (1073-1085)**: Deze hervorming streefde naar kerkelijke onafhankelijkheid van wereldlijke machten en versterkte de positie van de paus [2](#page=2). * **Val van het Oost-Romeinse Rijk **: De val van Constantinopel had grote politieke en culturele gevolgen en leidde tot een migratie van geleerden naar West-Europa [2](#page=2). * **Einde van de reconquista en de reis van Columbus **: De inname van Granada betekende het einde van de islamitische heerschappij op het Iberisch schiereiland, terwijl de ontdekking van Amerika een wereldwijde impact had op politiek, economie en cultuur [2](#page=2). * **Inter Caetera ** en **Verdrag van Tordesillas **: Deze pauselijke bul en verdrag verdeelden de nieuw ontdekte gebieden tussen Spanje en Portugal [2](#page=2). * **Begin van de Reformatie **: Maarten Luther's 95 stellingen leidden tot een religieuze breuk binnen het Christendom, met verstrekkende politieke gevolgen [2](#page=2). * **Vrede van Augsburg **: Dit verdrag probeerde een einde te maken aan de religieuze conflicten binnen het Heilige Roomse Rijk door het principe *cuius regio, eius religio* te introduceren [2](#page=2). * **Godsdienstoorlogen in Frankrijk (1562-1598)**, **Tachtigjarige Oorlog (1567-1648)** en **Dertigjarige Oorlog (1618-1648)**: Deze conflicten toonden de verwevenheid van religie en politiek aan en leidden tot immense vernietiging en politieke verschuivingen [2](#page=2). * **Vrede van Westfalen **: Deze verdragen beëindigden de Dertigjarige Oorlog en worden algemeen beschouwd als een keerpunt in de ontwikkeling van de soevereine staat, door het principe van staatssoevereiniteit te bevestigen en de religieuze inmenging in staatszaken te beperken [2](#page=2). #### 1.1.2 De opkomst van de soevereine staat De crisis van de *respublica Christiana*, die gekenmerkt werd door de suprematie van de paus en de universele aanspraken van de keizer, maakte geleidelijk plaats voor het concept van de soevereine staat. Dit proces werd versneld door de Reformatie, die de religieuze eenheid van Europa verbrak, en door de lange reeks godsdienstoorlogen. De Vrede van Westfalen was hierin een cruciaal moment, omdat het de staatssoevereiniteit expliciet erkende. Dit betekende dat heersers binnen hun eigen territorium de hoogste macht bezaten, zonder inmenging van externe autoriteiten zoals de paus of de keizer [2](#page=2). #### 1.1.3 Belangrijke denkers en figuren Gedurende deze periode speelden diverse personen een belangrijke rol in de politieke en theologische debatten die de opkomst van de soevereine staat beïnvloedden: * **Thomas van Aquino (c.1225-1274)**: Zijn werk over politieke theologie legde de basis voor latere discussies over de relatie tussen kerk en staat [8](#page=8). * **Sinibaldo Fieschi, paus Innocentius IV (c. 1195-1254)**: Hij verdedigde de pauselijke suprematie en speelde een rol in de conflicten tussen paus en keizer [8](#page=8). * **Bartolus van Sassoferrato (1313/14-1357)**: Een invloedrijke jurist die bijdroeg aan de ontwikkeling van het canoniek recht en de politieke theorie [8](#page=8). * **Alexander VI (1431-1503)**: Een paus wiens pontificaat gekenmerkt werd door politieke intriges en de verspreiding van pauselijke invloed [8](#page=8). * **Francisco de Vitoria (c.1480-1546)** en **Bartolomeo de Las Casas (1484-1566)**: Deze Spaanse theologen debatteerden over de rechten van de inheemse volkeren in de Nieuwe Wereld en legden zo de basis voor het volkenrecht [8](#page=8). * **Karel V (1500-1558)**: Keizer van het Heilige Roomse Rijk, wiens heerschappij de uitdagingen van de Reformatie en de opkomst van nationale staten omvatte [8](#page=8). ### 1.2 De overhaaste triomftocht van het westerse constitutionele model (1945-heden) Na de Tweede Wereldoorlog leek het westerse constitutionele model zich met grote snelheid te verspreiden, mede door de oprichting van internationale organisaties en de politieke ontwikkelingen in de Koude Oorlog [1](#page=1). #### 1.2.1 Belangrijke gebeurtenissen na 1945 * **Einde van de Tweede Wereldoorlog **: Dit gaf aanleiding tot nieuwe internationale structuren en politieke heroriëntaties [1](#page=1). * **Oprichting van de Verenigde Naties **: Een poging om een wereldwijde orde te vestigen gebaseerd op collectieve veiligheid en samenwerking [1](#page=1). * **Trumandoctrine en begin van de Koude Oorlog **: Dit verdeelde de wereld in twee ideologische blokken en beïnvloedde de politieke ontwikkeling van vele landen [1](#page=1). * **Oprichting van de NAVO **: Een militair bondgenootschap dat de veiligheid van westerse landen moest waarborgen [1](#page=1). * **Europese integratie (vanaf 1951)**: De oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal en later de Europese Gemeenschappen markeerde de start van een ongekend samenwerkingsproject in Europa [1](#page=1). * **Val van de Berlijnse Muur ** en **Eenmaking van Duitsland **: Deze gebeurtenissen symboliseerden het einde van de Koude Oorlog en de hereniging van Europa [1](#page=1). * **Charter voor een Nieuw Europa **: Dit document markeerde een poging om de nieuwe politieke orde in Europa te consolideren na de val van het communisme [1](#page=1). #### 1.2.2 Persoonlijkheden die deze periode kleurden * **Thomas Buergenthal (1934-2023)**: Bekend van zijn werk op het gebied van mensenrechten en internationaal recht [8](#page=8). * **George H.W. Bush (1924-2018)**: President van de VS tijdens het einde van de Koude Oorlog [8](#page=8). * **Michaël Gorbatsjov (1931-2022)**: Leider van de Sovjet-Unie wiens beleid leidde tot glasnost en perestrojka [8](#page=8). * **François Mitterrand (1916-1996)**, **Helmut Kohl (1930-2017)** en **Margaret Thatcher (1925-2013)**: Sleutelfiguren in de Europese politiek en de transformatie van hun respectieve landen in de late 20e eeuw [8](#page=8). --- # Het ancien régime onder Lodewijk XIV en de Britse Revolutie Dit hoofdstuk behandelt de ontwikkeling van de dynastieke vorstenstaat onder Lodewijk XIV, met aandacht voor zijn wetgeving en absolutisme, naast de cruciale gebeurtenissen van de Britse Revolutie. ### 2.1 Het ancien régime onder Lodewijk XIV: de dynastieke vorstenstaat (1643-1715) De periode van het ancien régime, met name onder de regering van Lodewijk XIV, wordt gekenmerkt door de opkomst van de dynastieke vorstenstaat. De regeerperiode van Lodewijk XIV liep van 1643 tot 1715. Na de dood van zijn minister Mazarin in 1661 begon Lodewijk XIV aan zijn persoonlijke bewind. Deze periode werd verder gecompliceerd door interne onrust, zoals de Fronde (1648-1653) en externe conflicten zoals de Frans-Spaanse oorlog (1635-1659) die eindigde met de Vrede van de Pyreneeën, en de Spaanse Successieoorlog (1700-1713) die de Vrede van Utrecht bracht [2](#page=2). ### 2.2 Het ancien régime onder Lodewijk XIV: wetgeving en absolutisme (1661-1715) Het persoonlijk bewind van Lodewijk XIV, dat begon in 1661, legde de basis voor zijn absolutistische heerschappij. In deze periode werd er aanzienlijke wetgevende activiteit ontplooid om de staatsmacht te centraliseren en te versterken. Belangrijke wetgevende akten waren onder meer de 'Ordonnance civile pour la réformation de la justice' uit 1667, die gericht was op de hervorming van de rechtspraak. Ook de 'Déclaration royale' uit 1673 over de registratie en het remonstrantierecht, en de 'Déclaration du clergé de France' uit 1682, die de positie van de Franse kerk ten opzichte van Rome definieerde, waren significant [2](#page=2) [3](#page=3) [5](#page=5). Een cruciaal moment was de revocatie van het Edict van Nantes in 1685 door het Edict van Fontainebleau. Het Edict van Nantes, oorspronkelijk in 1598 uitgevaardigd, had religieuze vrijheden voor hugenoten gegarandeerd, en de intrekking ervan markeerde een terugkeer naar religieuze uniformiteit en een versterking van de koninklijke macht. De opheffing van de beperkingen van het remonstrantierecht in 1715, kort na de dood van Lodewijk XIV, duidde op een mogelijke verandering in de machtsbalans [3](#page=3). > **Tip:** De wetgeving onder Lodewijk XIV was een integraal onderdeel van zijn strategie om absolute controle te verkrijgen en de macht van de monarchie te verankeren binnen de dynastieke vorstenstaat. ### 2.3 De Britse Revolutie (1640-1701) De Britse Revolutie was een periode van ingrijpende politieke en sociale veranderingen die zich ontvouwde tussen 1640 en 1701. Deze periode werd voorafgegaan door de Tudordynastie (1485-1603) en de daaropvolgende Stuartdynastie (1603-1688). Een belangrijke vroege stap in de beperking van koninklijke macht was de Magna Carta in 1215. Tijdens de regering van Karel I regeerde hij zonder parlement van 1629 tot 1640, wat uiteindelijk leidde tot het uitbreken van de burgeroorlog (1640-1649) en de vorming van het Lange Parlement (1640-1659) [3](#page=3). De burgeroorlog culmineerde in de onthoofding van koning Karel I in 1649 wat leidde tot de periode van de Commonwealth (1649-1660). De monarchie werd in 1660 hersteld met de Restauratie. Echter, de spanningen tussen kroon en parlement bleven bestaan, wat resulteerde in de Glorious Revolution (1688-1689). Deze revolutionaire periode zag de invoering van cruciale documenten zoals de 'Petition of Right' de 'Habeas Corpus Act' en de 'Declaration/Bill of Rights' [2](#page=2) [3](#page=3). Andere belangrijke wetgevende akten tijdens deze turbulente periode waren onder meer de 'Act of Supremacy' de 'Act of Uniformity' de 'Navigation Act' de 'Test Act' de 'Triennal Act' en de 'Act of Settlement'. De 'Act of Union' in 1707 bracht Engeland en Schotland samen [3](#page=3). > **Example:** De onthoofding van Karel I in 1649 was een ongekend moment in de Britse geschiedenis, waarmee voor het eerst een regerende monarch in Europa werd berecht en geëxecuteerd, wat de machtsstrijd tussen het parlement en de koning dramatisch illustreerde [2](#page=2) [3](#page=3). > **Tip:** Begrip van de Britse Revolutie vereist aandacht voor de opeenvolging van parlementaire wetten en de groeiende soevereiniteit van het parlement ten koste van de monarchale macht. --- # De Amerikaanse en Franse Revolutie De Amerikaanse en Franse Revoluties waren keerpunten in de geschiedenis die leidden tot de vorming van nieuwe staatsstructuren en de verspreiding van revolutionaire idealen. ### 3.1 De Amerikaanse Revolutie (1763-1791) De Amerikaanse Revolutie was een politieke omwenteling die resulteerde in de onafhankelijkheid van de dertien Britse koloniën in Noord-Amerika en de oprichting van de Verenigde Staten van Amerika [3](#page=3). #### 3.1.1 Oorzaken van de Amerikaanse Revolutie De wortels van de revolutie liggen in de groeiende spanningen tussen de Britse kroon en de Amerikaanse koloniën na de Zevenjarige Oorlog (1756-1763). De oorlog had geleid tot aanzienlijke schulden voor Groot-Brittannië, wat resulteerde in pogingen om de belastingen in de koloniën te verhogen. Belangrijke wetten die tot weerstand leidden, waren onder meer de Stamp Act en de belastingheffing zonder vertegenwoordiging in het parlement. Incidenten zoals de Boston Massacre en de Boston Tea Party markeerden escalerende confrontaties [3](#page=3). #### 3.1.2 Belangrijke gebeurtenissen * **Eerste en Tweede Continentale Congres:** Deze congressen, gehouden in 1774 en 1775, waren cruciale stappen in de organisatie van de koloniën tegen de Britse overheersing [3](#page=3) [4](#page=4). * **Slag bij Lexington:** Dit markeerde het begin van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog [3](#page=3). * **Onafhankelijkheidsverklaring:** Opgesteld door Thomas Jefferson, verklaarde deze verklaring de dertien koloniën onafhankelijk van Groot-Brittannië [4](#page=4). * **Constitutionele Conventie:** In Philadelphia werd de grondwet van de Verenigde Staten opgesteld [4](#page=4). * **Inwerkingtreding van de Amerikaanse Grondwet:** Dit vestigde de nieuwe federale regering van de VS [4](#page=4). * **Ratificatie van de Bill of Rights:** Deze amendementen garandeerden fundamentele burgerrechten en vrijheden [4](#page=4). #### 3.1.3 Gevolgen en nieuwe staatsstructuren De Amerikaanse Revolutie leidde tot de oprichting van een republiek gebaseerd op de principes van volkssoevereiniteit en burgerlijke rechten. De grondwet creëerde een federale staat met een scheiding der machten, bestaande uit een wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. De Bill of Rights legde de basis voor de bescherming van individuele vrijheden [4](#page=4). ### 3.2 De Franse Revolutie (1789-1815) De Franse Revolutie was een periode van radicale sociale en politieke omwentelingen in Frankrijk die het ancien régime omverwierp en de weg vrijmaakte voor nieuwe politieke ideeën en staatsvormen [4](#page=4). #### 3.2.1 Oorzaken van de Franse Revolutie De Franse Revolutie werd aangewakkerd door een combinatie van factoren, waaronder diepe sociale ongelijkheid binnen de standenmaatschappij, economische crisis, en de verspreiding van verlichtingsideeën die kritiek uitten op het absolutisme en de privileges van de adel en geestelijkheid. Het verlies van de Zevenjarige Oorlog en de Franse steun aan de Amerikaanse Revolutie hadden de staatsfinanciën verder uitgeput [4](#page=4) [8](#page=8). #### 3.2.2 Belangrijke gebeurtenissen * **Bijeenroeping van de Staten-Generaal:** Na jaren van politieke impasse, kwam de Staten-Generaal bijeen in Versailles om de financiële crisis aan te pakken [4](#page=4). * **Bestorming van de Bastille:** Dit symbolische moment markeerde het begin van de volksopstand tegen het koninklijk gezag [4](#page=4). * **Afschaffing van de feodaliteit:** Dit schafte de oude feodale rechten en privileges af [4](#page=4). * **Déclaration des droits de l’homme et du citoyen:** Deze verklaring legde de nadruk op fundamentele mensenrechten en burgerlijke vrijheden [4](#page=4). * **Val van de monarchie:** De monarchie werd afgeschaft en de Eerste Franse Republiek werd uitgeroepen [4](#page=4). * **Bewind van de Conventie (1792-1795):** Deze periode werd gekenmerkt door politieke radicalisering en terreur onder leiding van figuren als Maximilien Robespierre [9](#page=9). * **Bewind van het Directoire (1795-1799):** Een meer gematigde fase na de Terreur [4](#page=4). * **Bewind van Bonaparte (1799-1815):** Napoleon Bonaparte nam de macht over en transformeerde Frankrijk, culminerend in zijn keizerschap [4](#page=4) [9](#page=9). #### 3.2.3 Gevolgen en nieuwe staatsstructuren De Franse Revolutie leidde tot de afschaffing van de monarchie en de standenmaatschappij, en de invoering van principes als gelijkheid voor de wet, burgerlijke rechten, en nationale soevereiniteit. Het creëerde een gecentraliseerde staat en legde de basis voor moderne natiestaten. De Napoleontische periode verspreidde deze ideeën, zij het in een autoritaire vorm, over Europa [4](#page=4). > **Tip:** Vergelijk de oorzaken en gevolgen van beide revoluties. Let op de overeenkomsten in de strijd tegen autocratie en ongelijkheid, maar ook op de verschillen in uitkomst en politieke ontwikkeling. > **Voorbeeld:** De Amerikaanse Revolutie resulteerde in een constitutionele republiek, terwijl de Franse Revolutie een turbulenter pad volgde via een republiek, terreur, en uiteindelijk een keizerrijk, alvorens te leiden tot meer stabiele republikeinse vormen. --- # Imperialisme, kolonialisme en de Russische Revolutie Dit onderwerp omvat de expansie van Europese machten door middel van imperialisme en kolonialisme, en de daaropvolgende revolutionaire omwentelingen in Rusland. ### 4.1 Imperialisme en kolonialisme (1798-1920) Imperialisme en kolonialisme verwijzen naar de periode van Europese expansie en overheersing over andere delen van de wereld. Dit proces werd gekenmerkt door militaire veroveringen, economische exploitatie en culturele assimilatie [5](#page=5) [9](#page=9). #### 4.1.1 Belangrijke gebeurtenissen en perioden * **Vroege expansie:** De invasie van Egypte door Bonaparte in 1798 markeerde een vroege strategische zet van een Europese macht [5](#page=5). * **19e-eeuwse kolonisatie:** De Franse invasie van Algerije in 1830 illustreert de start van grootschalige kolonisatie in Afrika [5](#page=5). * **Oorlogen en verdragen:** De Eerste Opiumoorlog (1839-1842) en de daaropvolgende Vrede van Nanking en Verdrag van Wang Hiya tonen de impact van Europese interventie in Azië. Dit markeerde een periode waarin Europese mogendheden invloed verkregen in China via ongelijke verdragen [5](#page=5). * **Congres van Berlijn (1884-1885):** Dit congres formaliseerde de Europese verdeling van Afrika en leidde tot de oprichting van de Congo Vrijstaat [5](#page=5). * **Overdracht van Congo:** In 1908 werd de Congo Vrijstaat overgedragen aan België, wat de directe koloniale controle door Europese staten benadrukt [5](#page=5). * **Einde van keizerrijken:** De val van het keizerrijk in China in 1911 en de gebeurtenissen die leidden tot de Tweede Wereldoorlog in Azië met de Japanse invasie van China in 1937, tonen zowel de impact van imperialisme als de opkomst van nieuwe machten [5](#page=5). * **Volkenbond en verdragen:** De Vrede van Versailles met het Convenant van de Volkenbond in 1919 illustreert pogingen om een internationale orde te scheppen na de Eerste Wereldoorlog, hoewel de invloed van imperialistische machten nog steeds aanwezig was [5](#page=5). #### 4.1.2 Sleutelfiguren en ideeën * **Leopold II:** Koning van België, wiens persoonlijke heerschappij over de Onafhankelijke Congostaat (voorheen Congo Vrijstaat) berucht werd vanwege extreme wreedheid en exploitatie [10](#page=10). * **Lin Zexu:** Een Chinese ambtenaar die bekend werd om zijn verzet tegen de opiumhandel, wat bijdroeg aan de aanloop naar de Opiumoorlogen [10](#page=10). * **Invloedrijke denkers:** Figuren als James Lorimer, Lassa Oppenheim, Henry Morton Stanley, Travers Twiss en Emer de Vattel speelden een rol in de ontwikkeling van juridische, politieke en economische ideeën die imperialisme en kolonialisme rechtvaardigden of vormgaven [10](#page=10). ### 4.2 De Russische Revolutie (1917-1991) De Russische Revolutie was een periode van diepgaande politieke en sociale omwentelingen die leidde tot de val van het tsaristische regime en de oprichting van de Sovjet-Unie [6](#page=6). #### 4.2.1 Oorzaken en vroege onrust * **Burgerlijke Revolutie van 1905:** Deze revolutie, hoewel niet succesvol in het omverwerpen van de monarchie, leidde tot de oprichting van de Doema (parlement) en toonde de groeiende onvrede met het autocratische bewind [6](#page=6). * **Eerste Wereldoorlog:** De deelname van Rusland aan de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) legde een enorme druk op de economie en de bevolking, wat bijdroeg aan de revolutionaire spanningen [6](#page=6). #### 4.2.2 De Revolutie van 1917 * **Februarirevolutie:** Deze revolutie leidde tot de abdicatie van tsaar Nicolaas II en de vorming van een Voorlopige Regering [6](#page=6). * **Oktoberrevolutie:** Geleid door de Bolsjewieken onder leiding van Lenin, grepen zij de macht, wat de start markeerde van een communistische regering [6](#page=6). #### 4.2.3 Vestiging van de Sovjet-Unie en latere ontwikkelingen * **Vrede van Brest-Litovsk:** Rusland sloot vrede met de Centrale Mogendheden, wat het land uit de Eerste Wereldoorlog haalde ten koste van aanzienlijke territoriale verliezen [6](#page=6). * **Grondwet van de RSFSR:** Dit was de eerste grondwet van de Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek [6](#page=6). * **Nieuwe Economische Politiek (NEP):** Onder Lenin werd een tijdelijke versoepeling van het economisch beleid ingevoerd om de economie te herstellen na de burgeroorlog [6](#page=6). * **Oprichting Sovjet-Unie:** De eerste grondwet van de Sovjet-Unie werd aangenomen in 1924 [6](#page=6). * **Stalinistische periode:** Na de dood van Lenin in 1924 kwam Jozef Stalin aan de macht. Hij implementeerde vijfjarenplannen, collectivisatie en een periode van repressie (de Grote Zuivering). De Tweede grondwet van de Sovjet-Unie werd aangenomen in 1936 [10](#page=10) [6](#page=6). * **Tweede Wereldoorlog:** De Duitse invasie van de Sovjet-Unie in 1941 en de daaropvolgende strijd waren cruciaal voor het verloop van de oorlog in Europa [6](#page=6). * **Na-oorlogse periode:** De periode na de Tweede Wereldoorlog werd gekenmerkt door de Koude Oorlog, de Cubacrisis en de Praagse Lente met de Brezjnevdoctrine. De derde grondwet van de Sovjet-Unie dateert uit 1977 [6](#page=6). * **Perestrojka en Glasnost:** Onder Michail Gorbatsjov (vanaf 1985) werden hervormingen geïntroduceerd die uiteindelijk leidden tot de ontbinding van de Sovjet-Unie in 1991 [6](#page=6). #### 4.2.4 Sleutelfiguren * **Lenin (Vladimir Iljitsj Oeljanov):** De leider van de Bolsjewieken en de eerste leider van Sovjet-Rusland [10](#page=10). * **Nicolaas II:** De laatste tsaar van Rusland, die tijdens de Februarirevolutie van 1917 werd afgezet [10](#page=10). * **Alexander Kerenski:** Speelde een leidende rol in de Voorlopige Regering na de Februarirevolutie [10](#page=10). * **Jozef Stalin (Iosif Vissarionovitsj Dzjoegasjvili):** Opvolger van Lenin, verantwoordelijk voor industrialisatie, collectivisatie en grootschalige repressie [10](#page=10). * **Leon Trotski (Lev Davydovitsj Bronstein):** Een vooraanstaand Bolsjewiek en leider van het Rode Leger, later uitgeweken en vermoord [10](#page=10). * **Michail Gorbatsjov:** Leider die met zijn beleid van Perestrojka en Glasnost de Sovjet-Unie hervormde en uiteindelijk ontbond [10](#page=10). * **Karl Marx:** Hoewel hij eerder leefde, vormden zijn ideeën over communisme de ideologische basis voor de Russische Revolutie [10](#page=10). --- # De Atlantische Revolutie: internationaal recht, mensenrechten en de sociale welvaartsstaat Dit deel behandelt de naoorlogse ontwikkelingen in internationaal recht, de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en de opkomst van de sociale welvaartsstaat. ### 12.1 Internationaal recht en mensenrechten na de Tweede Wereldoorlog De periode na de Eerste Wereldoorlog kenmerkte zich door pogingen om internationale conflicten te voorkomen en de rechtsorde te versterken. Initiatieven zoals het Briand-Kelloggpact van Parijs in 1928 probeerden oorlog als middel van nationale politiek af te schaffen. De Tweede Wereldoorlog leidde echter tot een hernieuwde en ingrijpende focus op de ontwikkeling van internationaal recht en de bescherming van mensenrechten [6](#page=6). #### 12.1.1 Sleutelmomenten en documenten * **Atlantisch Charter:** Dit document, opgesteld door Franklin Delano Roosevelt en Winston Churchill, legde principes vast voor een naoorlogse wereldorde, waaronder zelfbeschikking, economische samenwerking en vrijheid van de zee [6](#page=6). * **Verklaring van de Verenigde Naties (1 januari 1942):** Deze verklaring, ondertekend door de geallieerde mogendheden, bond hen aan de principes van het Atlantisch Charter en vormde een cruciale stap richting de oprichting van de Verenigde Naties [6](#page=6). * **Conferenties van Bretton Woods en Dumbarton Oaks:** Deze conferenties legden de basis voor nieuwe internationale economische en politieke instellingen, waaronder het Internationaal Monetair Fonds (IMF), de Wereldbank en de structuur van de toekomstige Verenigde Naties [6](#page=6). * **Conferenties van Jalta en Potsdam:** Deze conferenties, met deelname van de leidende geallieerde mogendheden, bespraken de naoorlogse verdeling van Europa en de wereld [6](#page=6). * **Oprichting van de Verenigde Naties:** De VN werd opgericht met als hoofddoel het handhaven van internationale vrede en veiligheid en het bevorderen van samenwerking tussen staten [7](#page=7). #### 12.1.2 De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) De UVRM, aangenomen in 1948, markeert een keerpunt in de geschiedenis van mensenrechten. Het is een baanbrekend document dat de universele rechten en fundamentele vrijheden vastlegt die voor alle mensen gelden, ongeacht hun afkomst of nationaliteit. De UVRM is een gemeenschappelijke standaard geworden voor alle volkeren en naties [7](#page=7). #### 12.1.3 Verdere ontwikkeling van Europese mensenrechtenbescherming Na de oprichting van de VN werden verdere stappen gezet op regionaal niveau: * **Oprichting van de Raad van Europa:** Dit orgaan bevordert democratie, de rechtsstaat en mensenrechten in Europa [7](#page=7). * **Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM, 1950):** Het EVRM, opgesteld binnen de Raad van Europa, garandeert specifieke rechten en vrijheden en stelt een Europees Hof voor de Rechten van de Mens in om de naleving ervan te waarborgen [7](#page=7). #### 12.1.4 Ontwikkelingen in economische en politieke samenwerking Naast mensenrechten werden ook economische en politieke samenwerkingsverbanden opgericht: * **Trumandoctrine en Marshallplan:** Deze initiatieven waren gericht op de wederopbouw van Europa na de oorlog en op het indammen van de communistische invloed [7](#page=7). * **NAVO-verdrag van Washington:** Dit militaire alliantieverdrag vestigde een collectieve defensieorganisatie in het Westen [7](#page=7). * **Oprichting van Europese Gemeenschappen (EGKS, EEG, Euratom, 1951 & 1957):** Deze gemeenschappen vormden de basis voor verdere Europese integratie, beginnend met de economische samenwerking op specifieke sectoren [7](#page=7). * **Conferentie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (CVSE, Helsinki 1975):** Deze conferentie bevorderde dialoog en samenwerking op het gebied van veiligheid, economie en mensenrechten tussen Oost- en West-Europese landen [7](#page=7). > **Tip:** De periode 1917-1991, de "Atlantische Revolutie", wordt gekenmerkt door een sterke focus op internationale rechtsorde en de bescherming van individuele rechten, mede als reactie op de verwoestingen van twee wereldoorlogen. ### 12.2 De opkomst van de sociale welvaartsstaat De periode na de beurskrach van 1929 en de daaropvolgende economische crisis zette de ontwikkeling van de sociale welvaartsstaat in gang. Dit model streeft naar een maatschappij waarin de overheid een centrale rol speelt in het garanderen van sociale zekerheid en welzijn voor haar burgers [7](#page=7). #### 12.2.1 De New Deal in de Verenigde Staten De aanstelling van Franklin Delano Roosevelt als president van de VS in 1933 markeerde het begin van de New Deal. Dit ambitieuze programma omvatte een reeks economische en sociale hervormingen gericht op [7](#page=7): * **Werkgelegenheidsprogramma's:** Het creëren van banen om de werkloosheid te bestrijden [7](#page=7). * **Sociale zekerheid:** Het opzetten van vangnetten voor ouderen, werklozen en zieken [7](#page=7). * **Regulering van financiële markten:** Het herstellen van vertrouwen in het economisch systeem [7](#page=7). De New Deal stuitte op aanzienlijke juridische weerstand, met uitspraken van het Amerikaans Hooggerechtshof tegen delen van het programma tussen 1934 en 1936. Er was echter een ommekeer in de jurisprudentie van het Hooggerechtshof in 1941, wat de weg vrijmaakte voor verdere implementatie [7](#page=7). #### 12.2.2 Het Beveridge-rapport en de Britse welvaartsstaat In Groot-Brittannië speelde het Beveridge-rapport uit 1942 een cruciale rol in de vorming van de naoorlogse welvaartsstaat. Het rapport, opgesteld door Sir William Beveridge, bepleitte een systeem van universele sociale zekerheid dat "van de wieg tot het graf" moest voorzien in de basisbehoeften van burgers. De verkiezingsoverwinning van Labour in 1945 maakte de weg vrij voor de implementatie van deze principes, met de oprichting van de National Health Service (NHS) als een van de meest prominente voorbeelden [7](#page=7). #### 12.2.3 Invloedrijke denkers en personen Verschillende personen en hun ideeën waren bepalend voor de ontwikkeling van het internationaal recht, mensenrechten en de sociale welvaartsstaat: * **Internationaal Recht en Mensenrechten:** * Dean Acheson [10](#page=10). * Winston Churchill [10](#page=10). * Hans Kelsen [10](#page=10). * George Kennan [10](#page=10). * Hersch Lauterpacht [10](#page=10). * George Marshall [10](#page=10). * Franklin Delano Roosevelt [10](#page=10). * Eleanor Roosevelt [10](#page=10). * **Sociale Welvaartsstaat:** * Sir (later Lord) William Beveridge [10](#page=10). * John Maynard Keynes (wiens economische theorieën de basis vormden voor veel overheidsinterventies) [10](#page=10). * Herbert Hoover (president tijdens de beurskrach) [10](#page=10). * James M. Landis [10](#page=10). > **Example:** Het Marshallplan, hoewel primair gericht op economische hulp, droeg indirect bij aan de stabiliteit en de opbouw van sociale voorzieningen in West-Europa, wat essentieel was voor de consolidatie van de welvaartsstaat [7](#page=7). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Respublica Christiana | Oorspronkelijk een Latijnse term die de christelijke wereld aanduidde als een politieke gemeenschap, voornamelijk tijdens de middeleeuwen, waarin de pauselijke en keizerlijke macht centraal stonden. | | Soevereine staat | Een politieke entiteit die wordt gekenmerkt door de soevereiniteit, wat betekent dat het de hoogste autoriteit heeft binnen zijn eigen grondgebied en niet onderworpen is aan enige externe macht. | | Ancien régime | De politieke en sociale orde die bestond in Frankrijk vóór de Franse Revolutie van 1789, gekenmerkt door absolute monarchie, feodalisme en een strikte standenmaatschappij. | | Dynastieke vorstenstaat | Een staatsvorm waarin de macht van de vorst primair gebaseerd is op erfelijkheid binnen een bepaalde dynastie, met een sterke nadruk op het behoud en de uitbreiding van de macht van die familie. | | Absolutisme | Een regeringsvorm waarbij de monarch absolute macht bezit en niet gebonden is aan wetten of een parlement, vaak gerechtvaardigd door het goddelijk recht der koningen. | | Britse Revolutie | Een periode van grote politieke omwentelingen in Engeland, Schotland en Ierland tussen 1640 en 1701, die leidde tot de einde van de absolute monarchie en de vestiging van een constitutionele monarchie. | | Constitutionele monarchie | Een regeringsvorm waarbij de monarch het staatshoofd is, maar de macht beperkt wordt door een grondwet en vaak gedeeld wordt met een parlementair systeem. | | Burgerlijke natiestaat | Een moderne staat die is gebaseerd op het concept van een natie, waarbij de burgers de fundamentele politieke en sociale rechten bezitten en deel uitmaken van een verenigde gemeenschap met een gedeelde identiteit. | | Imperialisme | Het beleid van een land om zijn macht en invloed uit te breiden door middel van kolonisatie, militaire dwang of economische overheersing over andere landen. | | Kolonialisme | De praktijk van het vestigen en onderhouden van koloniën in een gebied door een machtig land, waarbij de lokale bevolking en middelen worden uitgebuit ten behoeve van het moederland. | | Russische Revolutie | Een reeks revolutionaire gebeurtenissen in Rusland in 1917, die leidden tot de val van de tsaristische autocratie en de oprichting van de Sovjet-Unie onder communistische heerschappij. | | Atlantische Revolutie | Een brede term die verwijst naar de reeks revolutionaire gebeurtenissen en ontwikkelingen in de westerse wereld, met name in Europa en Noord-Amerika, vanaf de late 18e eeuw tot de late 20e eeuw, met een focus op democratie, mensenrechten en internationale samenwerking. | | Internationaal recht | Een systeem van regels en beginselen dat de relaties tussen staten en andere internationale actoren regelt, inclusief verdragen, gewoonterecht en algemene rechtsbeginselen. | | Mensenrechten | Fundamentele rechten die inherent zijn aan alle menselijke wezens, ongeacht hun nationaliteit, geslacht, etniciteit, religie of enige andere status, en die universeel en onvervreemdbaar zijn. | | Sociale welvaartsstaat | Een staat die zich inzet voor het welzijn van zijn burgers door middel van sociale voorzieningen zoals gezondheidszorg, onderwijs, werkloosheidsuitkeringen en pensioenen, die door de staat worden gefinancierd en beheerd. |