toegepast onderzoek.pdf

# Wat is toegepast onderzoek? Toegepast onderzoek richt zich op het ontwikkelen en evalueren van oplossingen voor concrete praktijkproblemen [5](#page=5). ### 1.1 Kenmerken van toegepast onderzoek Toegepast onderzoek heeft een aantal specifieke kenmerken: * **Centraal doel**: Het ontwikkelen en evalueren van oplossingen voor praktijkproblemen [5](#page=5). * **Vertrekpunt**: Het vertrekt vanuit een concreet praktijkprobleem [5](#page=5) [6](#page=6). * **Theorievorming**: Het is niet noodzakelijk theorievormend [5](#page=5) [6](#page=6). * **Synoniemen**: Het wordt ook wel beleidsgericht onderzoek, beleidsinformerend onderzoek of praktijkgericht onderzoek genoemd [5](#page=5). ### 1.2 Voorbeelden van toegepast onderzoek Voorbeelden van toegepast onderzoek omvatten: * Onderzoeksprogramma's van overheden [5](#page=5). * Evaluatie van initiatieven ter verbetering van de toegankelijkheid van de gezondheidszorg [5](#page=5). * Onderzoek naar het verhogen van de participatiegraad bij kankerscreening [5](#page=5). ### 1.3 Relatie met fundamenteel onderzoek Toegepast onderzoek staat in contrast met fundamenteel onderzoek. Vaak komt een mix van fundamenteel en praktijkgericht onderzoek voor. Hierbij kan gedacht worden aan de lessen uit het werk van Ignaz Semmelweis, wat als een voorbeeld van fundamenteel onderzoek kan worden beschouwd [6](#page=6). > **Tip:** Onthoud dat toegepast onderzoek een directe link heeft met het oplossen van alledaagse problemen, terwijl fundamenteel onderzoek meer gericht is op het vergaren van kennis omwille van de kennis zelf. --- # De cyclus van toegepast onderzoek De cyclus van toegepast onderzoek beschrijft de gestructureerde stappen die doorlopen worden om oplossingen voor praktijkproblemen te ontwikkelen en te beoordelen [8](#page=8) [9](#page=9). ### 2.1 Gelijkenis met de empirische cyclus van fundamenteel onderzoek De cyclus van toegepast onderzoek vertoont gelijkenissen met de empirische cyclus van fundamenteel onderzoek. Het primaire doel is echter het ontwikkelen en beoordelen van oplossingen voor specifieke praktijkproblemen, waarbij de focus minder ligt op hypothese-toetsing en theorievorming, maar meer op actie. De cyclus is doorgaans korter dan die van fundamenteel onderzoek, aangezien deze een concreet praktijkprobleem adresseert in plaats van een complex kennisprobleem [9](#page=9). ### 2.2 De fasen van de cyclus van toegepast onderzoek De cyclus van toegepast onderzoek omvat typisch de volgende fasen: praktijkprobleem, diagnose, plan, interventie en evaluatie [10](#page=10) [14](#page=14) [19](#page=19) [22](#page=22) [8](#page=8). #### 2.2.1 Praktijkprobleem De eerste fase betreft het praktijkprobleem, dat geformuleerd wordt door betrokkenen in het maatschappelijke veld. Een praktijkprobleem bestaat uit drie elementen [11](#page=11): * **Definitie:** Een concreet probleem dat gespecificeerd dient te worden [11](#page=11). * **Herkomst:** De context waarin het probleem zich voordoet, inclusief de mogelijke oorzaken. Hierbij wordt gekeken naar hoe het probleem op de agenda kwam, of het probleem acuut is, welk systeem het betreft en of er al een interventie is [11](#page=11). * **Draagvlak probleem:** De erkenning van het probleem door stakeholders, en de mate waarin men wil veranderen [11](#page=11). ##### 2.2.1.1 Voorbeeld van een praktijkprobleem Een voorbeeld is het onderzoek naar de rol van de gemeenschap in diabeteszorg, opgedragen door het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (RIZIV). De opdracht was om na te denken over hoe toekomstig gezondheidszorgbeleid met betrekking tot T2DM (diabetes type 2) vorm kan krijgen. Dit werd ingegeven door de toenemende druk op diensten door een stijgend aantal chronisch zieken en T2DM-patiënten, de behoefte aan efficiëntere zorgorganisatie en de wens om de eerste lijn en gemeenschap meer te betrekken [12](#page=12) [13](#page=13). #### 2.2.2 Diagnose van het probleem De diagnosefase omvat een zorgvuldige beschrijving van de bestaande situatie. Dit gebeurt via beschrijvend empirisch onderzoek, waarbij kwantitatief onderzoek de omvang van het probleem (breedte) in kaart brengt en kwalitatief onderzoek de aard van het probleem (diepte) verkent. Ook literatuuronderzoek draagt bij aan deze diagnose [15](#page=15). Het doel van de diagnose is het verkrijgen van gedetailleerd inzicht in het praktijkprobleem (huidige situatie) en zicht op de 'gap' tussen de huidige en de ideale of gewenste situatie, mede om de ernst van het probleem te duiden [15](#page=15). ##### 2.2.2.1 Empirische beschrijving van het probleem Dit kan inhouden: * Analyse van registratiegegevens van diabetespatiënten (kwantitatief) om het aantal patiënten, huidig zorggebruik, therapietrouw, levensstijl en de kost van de zorg te meten. De gemiddelde kost voor een T2DM-patiënt is bijvoorbeeld 2,3 keer hoger dan voor een gemiddelde patiënt [16](#page=16). * Interviews en focusgroepen met stakeholders (kwalitatief) om inzichten te verkrijgen van patiënten (noden, motivatie, ervaringen, hiaten in de zorg), zorgverleners (noden en barrières) en naasten (moeilijkheden met mantelzorg) [16](#page=16). ##### 2.2.2.2 Beschrijving van de gewenste situatie De gewenste situatie wordt deels bepaald door literatuuronderzoek, dat inspiratie kan bieden voor de organisatie van diabeteszorg in andere landen, de voor- en nadelen van diverse aanpakken en relevante theoretische modellen. Een mogelijke gewenste situatie is het betrekken van de gemeenschap in een globaal zorgmodel, wat systeemverandering impliceert [17](#page=17). > **Voorbeeld:** De gewenste situatie kan beschreven worden als: ‘Changing diabetes care in the community’: de organisatie van de zorg voor diabetespatiënten binnen de eerste lijn dient beter aan te sluiten bij de principes van kwaliteitsvolle chronische zorgverlening, teneinde de doelmatigheid van de zorg te verbeteren. Dit wordt verder uitgesplitst in doelstellingen zoals een efficiënt systeem van professionele opvolging, nadruk op gezondere levensstijl (preventie) en nadruk op zelfzorg (emancipatie) [18](#page=18). #### 2.2.3 Plan en besluitvorming In de planningsfase wordt een plan voor de interventie en de evaluatie gekozen. Dit omvat het concretiseren van algemene doelstellingen op basis van de gewenste situatie en het opstellen van een plan van aanpak. Dit plan beschrijft de concrete acties en stappen die genomen zullen worden, de organisatie ervan, en wordt onderverdeeld in verschillende 'componenten' van de interventie. Tevens worden de beoogde effecten en de evaluatie-instrumenten vastgelegd, bij voorkeur met een SMART-formulering (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch, Tijdgebonden). Er wordt ook aandacht besteed aan mogelijke ongewenste neveneffecten van zowel de interventie als het onderzoek zelf [20](#page=20). > **Voorbeeld:** Voor "Changing diabetes care in the community" kunnen de interventiecomponenten bestaan uit: een lokale stuurgroep, de aanwerving van een zorgcoördinator, een regionaal interdisciplinair zorgprotocol, een educatieprogramma voor thuiswonende type 2-patiënten, ondersteuning voor het opstarten van insuline in de eerste lijn, een navormingsprogramma voor zorgverleners, en een regionale audit en feedback. De evaluatie zou plaatsvinden op basis van de 'Assessment of Chronic Illness Care' survey [21](#page=21). #### 2.2.4 Interventie en procesevaluatie De interventiefase omvat het uitvoeren van de geplande acties, gericht op gedragsverandering via overtuiging, facilitering, conditionering of bestraffing. Dit proces kan tijdrovend zijn, aangezien verschillende actoren elk hun eigen 'snelheid' van gedragsverandering hebben. Daarom wordt de interventie doorgaans geëvalueerd middels een procesevaluatie [23](#page=23). ##### 2.2.4.1 Procesevaluatie Een procesevaluatie onderzoekt de implementatie van de interventie. Dit beantwoordt vragen als: "In hoeverre konden de verschillende componenten van de interventie geïmplementeerd worden in de regio?" en "Welke belangrijke facilitators en barrières werden ondervonden tijdens het implementatieproces?". Het succes van de implementatie is hierin cruciaal, nog los van het uiteindelijke effect [24](#page=24). > **Cruciale belang van procesevaluatie:** Suboptimale implementatie van de interventie kan de beoogde uitkomsten beïnvloeden en zelfs nefaste, ongewenste effecten teweegbrengen [24](#page=24). Procesevaluatie kan plaatsvinden via analyse van documenten zoals verslagen en groepsinterviews, kwantitatief onderzoek (bijvoorbeeld registratie van de toepassing van componenten), of ander kwalitatief onderzoek (bijvoorbeeld interviews met patiënten, implementatiemanagers, zorgcoördinatoren) [25](#page=25). #### 2.2.5 Product/effect evaluatie De product- of effectevaluatie beoordeelt of de beoogde veranderingen daadwerkelijk hebben plaatsgevonden en hoe het gesteld is met de neveneffecten van de interventie [26](#page=26). ##### 2.2.5.1 Voorbeeld van product/effect evaluatie Bij het voorbeeld "Changing diabetes care in the community" wordt de interventie, gebaseerd op het Chronic Care Model, geëvalueerd door de evolutie van de zorgkwaliteit in een regio te vergelijken met een vergelijkbare controlegroep [27](#page=27). Dit kan gebeuren via een quasi-experimenteel onderzoeksdesign, waarbij de verandering in zorgkwaliteit wordt bestudeerd en vergeleken met de controlegroep. Registratiegegevens (laboratoria, mutualiteiten) kunnen hiervoor gebruikt worden. Effectevaluatie kan ook met kwalitatief onderzoek, gebaseerd op de ervaringen en narratieven van verschillende actoren, met name patiënten [28](#page=28). > **Resultaten:** In het voorbeeld werd op 3 van de 9 vooropgestelde kwaliteitsindicatoren een significante positieve vooruitgang geboekt in vergelijking met de controlegroep, zoals een significante verbetering van HbA1c en cholesterol. Echter, de screening voor complicaties bleef ontoereikend [28](#page=28). ##### 2.2.5.2 Causale interpretatie in evaluatie Bij product/effect evaluatie speelt causale interpretatie vaak een centrale rol. Dit houdt in dat een effectrelatie wordt onderzocht, waarbij X voorafgaat aan Y, en dat het effect niet te wijten is aan andere oorzaken ('zuiver effect', zonder 'ruis'-factoren). Dit is moeilijk uit te sluiten in een niet-gecontroleerde context en vereist idealiter een experimenteel design, hoewel dit niet altijd mogelijk is buiten een laboratoriumomgeving, zeker niet in maatschappelijke of gezondheidsdiensten. Dit onderscheid tussen associatie en causatie is van belang, ook buiten fundamenteel onderzoek [29](#page=29). --- # Methodes van toegepast onderzoek Dit gedeelte bespreekt drie fundamentele methoden van toegepast onderzoek: evaluatieonderzoek, registraties en participatief actieonderzoek [31](#page=31). ### 3.1 Evaluatieonderzoek Evaluatieonderzoek richt zich op het adviseren over de opzet van interventies en beleid (planevaluatie), het begeleiden van de uitvoering daarvan (procesevaluatie), en het beoordelen van de uitkomsten van deze interventies of beleidsmaatregelen (effect- of productevaluatie) [32](#page=32). #### 3.1.1 Soorten evaluatieonderzoek * **Planevaluatie (interventie-ontwikkeling):** Dit type evaluatie analyseert de interventie zelf en resulteert in een plan voor de evaluatie. Het beoordeelt de theoretische 'fit' van een interventie met de probleemdiagnose en formuleert verwachte, bedoelde en onbedoelde effecten [33](#page=33). * **Voorbeeld planevaluatie:** Bij de evaluatie van de gezondheidszorg in gevangenissen, die mogelijk ingekanteld moest worden in de FOD Volksgezondheid, werd onderzocht of de zorg adequaat was, wat de totale kosten waren, de haalbaarheid, sterktes, zwaktes en aandachtspunten. Er werd gesimuleerd voor mogelijke wijzigingen en de te verwachten effecten en neveneffecten werden geanalyseerd. Dit diende als beleidsvoorbereidend onderzoek [34](#page=34). * **Procesevaluatie (interventie-implementatie):** Hierbij wordt onderzocht hoe de interventie wordt uitgevoerd. Vragen die centraal staan zijn: hoe verloopt de interventie en wat loopt er (niet) goed [33](#page=33)? * **Voorbeeld proces- & effectevaluatie:** Om de participatiegraad aan baarmoederhalskankerscreening te verhogen, werd een onderzoek opgezet waarbij vrouwen de mogelijkheid kregen om materiaal voor zelfafname te ontvangen met instructies. De procesevaluatie onderzocht of de procedures correct werden gevolgd, of de distributie van materiaal en instructies vlot verliepen, en of er problemen waren bij de zelfafname [36](#page=36). * **Product- of effectevaluatie (interventie-effectiviteit):** Dit onderzoekt de daadwerkelijke effecten en neveneffecten van de interventie [33](#page=33). * **Voorbeeld proces- & effectevaluatie (vervolg):** De effectevaluatie in het kader van de baarmoederhalskankerscreening beoogde de volgende uitkomsten te meten: het aantal bereikte vrouwen in de doelgroep dat de test daadwerkelijk zelf afnam, het aantal bijkomende (vroegtijdige) diagnoses, en het aantal vermeden overlijdens. Ook onverwachte wenselijke uitkomsten, zoals verhoogde waakzaamheid en gezondheidsgedrag in het algemeen, en ongewenste neveneffecten, zoals verhoogde angst voor kanker bij bepaalde vrouwen, werden onderzocht [36](#page=36). ### 3.2 Registraties Registraties omvatten het regelmatig vastleggen van de toestand in de bevolking en dienen voor routinematige monitoring [37](#page=37). * **Voorbeelden van registraties:** * Nationale gezondheidsenquête [37](#page=37). * Huisartsenpeilpraktijken [37](#page=37). * Monitor COVID [37](#page=37). * Opvolging van gezondheidsuitgaven door het Intermutualistisch Agentschap [37](#page=37). * Registratie van overlijdens [37](#page=37). #### 3.2.1 Concreet voorbeeld: Nationale Gezondheidsenquête Het onderzoeksprogramma van overheden omvat bijvoorbeeld de Nationale Gezondheidsenquête (Sciensano). Deze enquête wordt om de vier tot vijf jaar uitgevoerd bij een gerandomiseerde steekproef van 10.000 Belgen. Het doel is om de gezondheid, het zorggebruik en de determinanten ervan te beschrijven, mogelijke trends in de gezondheidstoestand te bestuderen, en sociale (on)gelijkheden in gezondheid en toegang tot gezondheidsdiensten te analyseren. Deze data dienen als startpunt voor de ontwikkeling van gepaste interventies of beleid, en als evaluatie van reeds geïmplementeerde maatregelen [38](#page=38). #### 3.2.2 Verband tussen registratie en interventie Registratie kan een belangrijke rol spelen bij het evalueren van interventies. Bijvoorbeeld, na de lancering van de 'Fit in je hoofd' campagne, een online coachingplatform/mobiele app gericht op het verhogen van mentale veerkracht, kan de effectiviteit ervan worden opgevolgd en geëvalueerd via registratie [40](#page=40). #### 3.2.3 Verband tussen interventie en registratie Omgekeerd kan interventie leiden tot de noodzaak van aanvullende registratie. De evaluatie van antirookcampagnes kan complex zijn door de gelijktijdige inwerking van mediaberichtgeving, beleid rond prijzen en accijnzen, en diverse andere interventies. Het is dan moeilijk om de specifieke effecten van een individuele interventie te isoleren. Aanvullend onderzoek en registratie zijn dan nodig om bijvoorbeeld piekdalingen in tabaksverkoop direct na een campagne of accijnsverhoging te meten, of pieken in online zoekopdrachten naar rookstopmethoden na mediaberichten of aankondigingen van accijnsverhogingen [42](#page=42). ### 3.3 Participatief actieonderzoek In tegenstelling tot het traditionele model, waarbij kennis in een academische setting wordt gegenereerd en vervolgens wordt gedeeld en geïmplementeerd in de klinische setting of maatschappij, pleit participatief actieonderzoek voor een integratie van onderzoeker en maatschappij (#page=43, 44) [43](#page=43) [44](#page=44). * **Traditioneel onderzoek:** Kennis genereren in een academische setting, daarna kennis delen en implementeren in de klinische setting of maatschappij. Dit kan leiden tot een te grote afstand tussen onderzoeker en maatschappij, wat suboptimaal is [44](#page=44). * **Actie-onderzoek:** De onderzoeker grijpt actief in op de realiteit. Kennis genereren, delen en implementeren is een gedeeld proces tussen onderzoeker en praktijk. De kennis en posities van verschillende partijen worden als gelijkwaardig beschouwd, waarbij stakeholders als volwaardige actoren worden gezien [44](#page=44). #### 3.3.1 Drie basiselementen van participatief actieonderzoek 1. **Participatie = co-creatie:** Dit houdt in dat niet alleen wetenschappers, maar ook de betrokken 'stakeholders' integraal deel uitmaken van het onderzoeksteam. Dit is vaak geworteld in het idee van activering en empowerment van een gemeenschap, hoewel echte empowerment moeilijk te bereiken kan zijn. Dit type onderzoek vindt vaak plaats in kwetsbare settings of bij moeilijke (gezondheids)thema's, zoals gevangenissen, arme buurten, kansarme jongeren, of thema's als levenseinde, rouw, anticonceptie en het bevorderen van een gezonde levensstijl [45](#page=45) [46](#page=46). 2. **Actie:** Via concrete acties of initiatieven wordt getracht verandering in een situatie aan te brengen. Deze acties worden samen met de 'gemeenschap' ontwikkeld. Soms gebeurt dit zonder systematisch vooronderzoek, waardoor de diagnose minder empirisch onderbouwd is [47](#page=47). 3. **Onderzoek:** Het onderzoek is gebaseerd op kennis, theorieën en methoden uit wetenschappelijk onderzoek. Stakeholders nemen hierbij vaak de leiding, waarbij de onderzoeker eerder een katalysator is. Ook de evaluatie kan minder systematisch zijn [47](#page=47). #### 3.3.2 Actie-onderzoek cyclus De actie-onderzoek cyclus kan meerdere acties tegelijk omvatten en meerdere iteraties van dezelfde cyclus doorlopen. Er is sprake van een relatief korte opvolging en opeenvolging van acties. Het formele onderzoek is hierbij beperkt in de evaluatie, wat meer neigt naar 'leren door te doen' (learn by doing) dan naar systematische evaluatie [48](#page=48). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Toegepast onderzoek | Onderzoek dat gericht is op het ontwikkelen en evalueren van oplossingen voor concrete praktijkproblemen, vaak met een directe maatschappelijke toepassing. | | Fundamenteel onderzoek | Onderzoek dat primair gericht is op het verbreden en verdiepen van algemene kennis en theorievorming, zonder noodzakelijkerwijs een direct praktijkprobleem als uitgangspunt te hebben. | | Praktijkprobleem | Een concrete uitdaging of knelpunt dat zich voordoet in de dagelijkse praktijk van een maatschappelijk veld, wat aanleiding geeft tot onderzoek. | | Diagnose van het probleem | Het proces van zorgvuldige beschrijving van de huidige situatie, inclusief de omvang en aard van een praktijkprobleem, en het identificeren van de kloof met de gewenste situatie. | | Kwalitatief onderzoek | Onderzoeksmethoden die zich richten op het diepgaand begrijpen van de aard, betekenis en context van een fenomeen, vaak met behulp van interviews, focusgroepen en observaties. | | Kwantitatief onderzoek | Onderzoeksmethoden die zich richten op het meten en analyseren van numerieke gegevens om patronen, verbanden en omvang te bepalen, vaak met statistische analyses. | | Interventie | Een geplande actie of reeks acties die wordt ondernomen om een bepaald probleem aan te pakken of een gewenste verandering teweeg te brengen, vaak het resultaat van toegepast onderzoek. | | Procesevaluatie | Onderzoek naar de implementatie van een interventie, waarbij wordt gekeken in hoeverre de geplande activiteiten zijn uitgevoerd en welke facilitators en barrières daarbij zijn opgetreden. | | Product/effect evaluatie | Onderzoek dat de uiteindelijke uitkomsten en effecten van een interventie meet, inclusief eventuele neveneffecten, om te bepalen of de beoogde doelen zijn bereikt. | | Evaluatieonderzoek | Een type toegepast onderzoek dat zich richt op het systematisch beoordelen van de opzet (planevaluatie), uitvoering (procesevaluatie) en/of resultaten (effect/productevaluatie) van interventies, beleid of programma's. | | Registraties | Het systematisch en routinematig verzamelen van gegevens over een bepaalde populatie of fenomeen, vaak voor monitoringdoeleinden en als basis voor beleidsvorming of verder onderzoek. | | Participatief actieonderzoek | Een onderzoeksbenadering waarbij onderzoekers en belanghebbenden (stakeholders) samenwerken om kennis te genereren en concrete acties te ondernemen om maatschappelijke verandering teweeg te brengen, waarbij de participatie en actie centraal staan. | | Stakeholders | Personen of groepen die direct of indirect belang hebben bij een onderzoek, een project of een praktijkprobleem, en die betrokken worden bij het onderzoeksproces. |