Artevelde 2025-12-02 .pptx

# Wat is een stoma? Dit deel definieert wat een stoma is, inclusief de oorsprong van het woord, de uiterlijke kenmerken en de basiscomponenten van stomamateriaal. ### 1.1 Definitie en oorsprong van het woord Een stoma wordt gedefinieerd als een niet-natuurlijke, al dan niet kunstmatige opening die een lichaamsholte met de buitenwereld verbindt. Het woord 'stoma' is afkomstig uit het Grieks en betekent 'mond' of 'opening'. Het creëert een verbinding tussen een orgaan en de huid. ### 1.2 Uiterlijke kenmerken van een stoma Een normaal stoma heeft de volgende kenmerken: * Het ziet eruit als een paddenstoel. * Het is rood en warm. * Het is glibberig, vergelijkbaar met de binnenkant van de wang. * Er is weinig gevoel omdat er geen zenuwuiteinden aanwezig zijn. * Het heeft geen sluitspier. * De diameter varieert doorgaans tussen 20 en 40 millimeter. * Het stoma dient voldoende opstaand te zijn en niet gekanteld te liggen. * De centrale opening moet intact zijn. ### 1.3 Peristomale huid De huid rondom het stoma, de peristomale huid, dient er normaal uit te zien, vergelijkbaar met de huid aan de andere kant van de buik. Het is essentieel dat deze huid intact en niet geïrriteerd is. ### 1.4 Stomamateriaal: basiscomponenten Het stomamateriaal bestaat in de basis uit twee componenten: * **Stomaplaat:** Dit is de 'pleister' die op de huid wordt gekleefd. De plaat beschermt de huid tegen ontlasting en/of stoelgang. Een goede stomaplaat is huidvriendelijk, gebruiksvriendelijk, heeft voldoende kleefkracht, is flexibel en beschikt over een goed bevestigingsmechanisme. * **Stomazakje:** Dit zakje vangt de uitscheiding op. ### 1.5 Soorten stomaplaten Stomaplaten kunnen variëren in vorm en functie: * **Soort:** Vlak, convex of concaaf. * **Methode:** Click (tweedelig systeem) of kleef (eendelig systeem). * **Materiaal:** Kneedbaar, met een ceramide coating (Ceraplus) voor het gezond houden van de peristomale huid, een alginaatplaat voor de gevoelige huid, of een honingplaat met antibacteriële en ontstekingswerende eigenschappen. ### 1.6 Soorten stomazakjes Stomazakjes kunnen gesloten (voor vaste ontlasting) of open (voor vloeibare of half-gebonden ontlasting) zijn. Ze zijn verkrijgbaar in verschillende kleuren, zoals grijs, huidskleur, zwart en transparant. Tweedelige systemen maken het mogelijk om het zakje te wisselen zonder de plaat te verwijderen. ### 1.7 Koolstoffilter Veel stomazakjes zijn voorzien van een koolstoffilter dat de hoeveelheid gasvorming reguleert en geuren neutraliseert. Bij sommige systemen moet de filter worden afgeplakt tijdens douchen of zwemmen, terwijl andere een geïntegreerde filter hebben die dit niet vereist. ### 1.8 Stoma met hoge productie (high-output stoma) Een high-output stoma produceert meer dan één liter uitscheiding per 24 uur. Dit vereist specifieke aandachtspunten, zoals het meten van de uitscheiding, het opvolgen van de kleur en geur, het monitoren van het urine debiet, het bijhouden van de vochtbalans en het navragen van dorstgevoel. Een fistel opvangzak kan nodig zijn. ### 1.9 Indicatie voor stomamateriaal en voorschriften In België is een getekend voorschrift (bijlage 93) van de arts nodig om stomamateriaal te bestellen via de virtuele portefeuille. ### 1.10 Bijkomende informatie over stomamateriaal Er zijn verschillende firma's actief op de markt, elk met hun eigen gamma's en accessoires. Het is belangrijk om de compatibiliteit van stomaplaten en zakjes van verschillende firma's in acht te nemen. > **Tip:** Het is cruciaal om de juiste stomaplaat te kiezen die goed aansluit op de stoma om lekkages en huidirritatie te voorkomen. Bij twijfel kan een allergietest met materialen van verschillende firma's op de binnenkant van de arm uitsluitsel geven. > **Voorbeeld:** Een ileostoma produceert continu vloeibare ontlasting en kan bijtende enzymen bevatten, wat specifieke bescherming van de peristomale huid vereist. Een colostoma daarentegen, produceert meer gebonden ontlasting. --- # Soorten stoma's en operatietechnieken Hier is de studiehandleiding voor "Soorten stoma's en operatietechnieken", gebaseerd op de verstrekte informatie, met nadruk op de pagina's 8-12. ## 2. Soorten stoma's en operatietechnieken Dit gedeelte beschrijft de verschillende typen stoma's, hun kenmerken en de gebruikelijke chirurgische technieken die worden toegepast bij de aanleg ervan. ### 2.1 Wat is een stoma? Een stoma is een kunstmatig gecreëerde opening, een verbinding tussen een orgaan (zoals de darm of blaas) en de buitenwereld, die op de huid wordt aangelegd. Het Griekse woord 'stoma' betekent mond of opening. Een normaal stoma is rood, glibberig en voelt aan als de binnenkant van een wang. Het heeft geen sluitspier en daardoor geen controle over de uitscheiding. De diameter van een stoma varieert meestal tussen 20 en 40 millimeter. De huid rondom het stoma, de peristomale huid, dient intact en niet-geïrriteerd te zijn. ### 2.2 Soorten stoma's Stoma's worden primair ingedeeld op basis van het orgaan waarop ze zijn aangesloten en de aard van de uitscheiding. #### 2.2.1 Colostoma Een colostoma is een stoma dat wordt aangelegd op de dikke darm (colon). * **Locatie:** * Colon ascendens (rechterzijde van de buik) * Colon transversum (midden van de buik) * Colon descendens (linkerzijde van de buik) * **Uitscheiding:** De uitscheiding kan variëren van vloeibaar tot halfgebonden en is vaak min of meer continu. Deze uitscheiding kan bijtend zijn voor de huid, en wordt later meestal gebonden. #### 2.2.2 Ileostoma Een ileostoma is een stoma dat wordt aangelegd op de dunne darm (ileum). * **Locatie:** Meestal aan de rechteronderkant van de buik, zelden aan de linkerkant. * **Uitscheiding:** De uitscheiding is vloeibaar tot brijachtig en continu. Deze uitscheiding bevat bijtende enzymen die de huid kunnen irriteren. #### 2.2.3 Fistel Een fistel is een abnormale verbinding tussen twee organen, of tussen een orgaan en de buitenwereld, die meestal ontstaat na een operatie of door complicaties bij wondgenezing. * **Soorten fistels:** * Enterocutane fistel (tussen darm en huid) * Vesico-vaginale fistel (tussen blaas en vagina) * Ureterfistel (tussen huid en urineleider) * Recto-vaginale fistel (tussen rectum en vagina) * Entero(recto)-vesicale fistel (tussen darm/rectum en blaas) * Recto-urethrale fistel (tussen rectum en urethra) ### 2.3 Operatietechnieken Er zijn verschillende chirurgische technieken om een stoma aan te leggen, die variëren afhankelijk van de noodzaak van het stoma (tijdelijk of definitief) en de specifieke situatie. #### 2.3.1 Eindstandig stoma (enkelloopsstoma) Bij deze techniek wordt één uiteinde van de darm door de buikwand naar buiten geleid, waardoor één opening ontstaat. Dit kan zowel een definitief stoma (zoals bij een ileostoma) als een tijdelijk of definitief stoma (bij een colostoma) zijn. De vorm is meestal rond. #### 2.3.2 Dubbelloopsstoma (loopstoma) Bij een dubbelloopsstoma worden twee openingen gecreëerd: één voor de stoelgang en één voor het afvoeren van darmslijmen (mucineuze fistel). Dit type stoma is meestal tijdelijk en wordt vaak toegepast bij pasgeborenen. Het maakt het herstellen van de continuïteit van de darm gemakkelijker. Er wordt meestal tijdelijk een brug (minimaal tien dagen) geplaatst. #### 2.3.3 Splitstoma Een splitstoma heeft twee openingen: één voor de stoelgang en één voor darmslijmen. De vorm is vaker ovaal en het is meestal tijdelijk. Dit type stoma wordt vooral bij neonaten gebruikt. ### 2.4 Plaatsbepaling van het stoma Een correcte plaatsbepaling van het stoma is cruciaal voor het voorkomen van complicaties en het verbeteren van de levenskwaliteit van de patiënt. * **Belang:** Een goede plaatsing zorgt voor een vlotter postoperatief verloop, voorkomt lekkages en huidirritatie, faciliteert zelfzorg, kan kosten besparen en vermindert psychische problemen zoals isolatie. * **Factoren om rekening mee te houden:** Kledingkeuze (hoge of lage broek), vermijden van littekens, huidplooien, de ribbenboog en de heupkam. * **Procedure:** De patiënt moet in verschillende posities (staand, liggend, zittend) worden beoordeeld. Patiënten met overgewicht, rolstoelgebruikers en patiënten met een sedentaire levensstijl krijgen bij voorkeur een hoog aangebracht stoma. Er wordt getest met stomamateriaal om de meest geschikte locatie te bepalen. Bij een spoedoperatie is plaatsbepaling vaak niet mogelijk. ### 2.5 Stomamateriaal Stomamateriaal bestaat uit verschillende componenten die ontworpen zijn om de uitscheiding op te vangen en de huid te beschermen. #### 2.5.1 Stomaplaten (huidplaten) De stomaplaat is het onderdeel dat op de huid wordt gekleefd. De belangrijkste functies zijn: * Beschermen van de huid tegen ontlasting en/of urine. * Huidvriendelijk en gebruiksvriendelijk zijn. * Voldoende kleefkracht en flexibiliteit bieden. * Een goed bevestigingsmechanisme hebben. **Soorten stomaplaten qua methode/structuur:** * **Kneedbaar:** Flexibel en kan naar de vorm van de buik worden gemodelleerd. * **Convex:** Heeft een bolle vorm om de huid rond het stoma te ondersteunen en te voorkomen dat het stoma zich terugtrekt. * **Vlak:** Een standaard plaat die geschikt is voor de meeste stoma's. * **Concaaf:** Een dieper gebogen plaat die extra ondersteuning biedt bij een intrekbaar stoma of huidplooien. **Speciale stomaplaten:** * **Ceraplus:** Bevat ceramiden om de huid gezond te houden. * **Alginaatplaat:** Geschikt voor de gevoelige huid. * **Honingplaat:** Heeft antibacteriële en ontstekingswerende eigenschappen. #### 2.5.2 Stomazakjes Stomazakjes worden aan de stomaplaat bevestigd om de uitscheiding op te vangen. * **Tweedelig open:** Zakjes die apart van de plaat worden bevestigd en regelmatig worden verwisseld. Vaak gebruikt bij ileostoma's vanwege de vloeibare stoelgang. * **Eendelig open:** Zakjes die aan de plaat vastzitten en als één geheel worden verwisseld. Geschikt voor zowel ileostoma's als colostoma's. #### 2.5.3 Koolstoffilter Sommige stomazakjes zijn voorzien van een koolstoffilter om gasvorming te reguleren en geuren te neutraliseren. Bij sommige systemen moet de filter worden afgeplakt voor douchen of zwemmen, bij andere is dit geïntegreerd. #### 2.5.4 High-output stoma's Bij een high-output stoma (> 1 liter/24 uur) of een fistel is speciale aandacht nodig voor vochtbalans, urineproductie, en de aard van de uitscheiding. ### 2.6 Veelvoorkomende stomaproblemen Diverse problemen kunnen zich voordoen rondom een stoma, variërend van huidirritatie tot ernstigere complicaties. * **Huidirritatie:** Kan veroorzaakt worden door een te grote of te kleine uitsnede van de plaat, te frequent wisselen van materiaal (stripeffect), of wonden naast het stoma. Kan droog of nat zijn en vereist aangepaste verzorging met bijvoorbeeld beschermende sprays, poeders of speciale coatings. * **Bloeding:** Een stoma bestaat uit slijmvlies. Lichte bloedingen kunnen ontstaan door medicatie of voeding. Bij hevige bloedingen is medische interventie noodzakelijk. * **Oedeem:** Zwelling kan postoperatief voorkomen of door een te kleine uitsnede van de plaat. Dit vereist aanpassing van het stomamateriaal. * **Prolaps:** Het stoma kan naar buiten zakken. Dit kan worden veroorzaakt door verhoogde intra-abdominale druk, een te ruime buikwandopening, hevige peristaltiek of obesitas. Terugduwen of chirurgie kunnen opties zijn. * **Necrose:** Afsterving van het stomaweefsel door torsie van de darm, te nauwe buikwandopening, of slechte bloedtoevoer. Een blauw-zwarte verkleuring hoeft niet altijd necrotisch te zijn; jarenlang gebruik van laxeermiddelen kan darmweefsel ook donkerder kleuren. * **Retractie:** Het stoma trekt zich terug in de buikwand, vaak door gewichtstoename. Een revisie van het stoma kan nodig zijn. * **Breuk/parastomale hernia:** Verslapping van de buikspieren rond het stoma, wat leidt tot een uitstulping. Preventieve maatregelen en aanpassing van stomamateriaal (bv. van vlak naar concaaf) zijn belangrijk. Chirurgie is een curatieve optie. * **Stenose:** Vernauwing van het stoma, vaak door een te kleine fascia opening, torsie, infecties of littekenvorming. Preventie met zachte aanraking en een glijmiddel is belangrijk. Heraanleg of behandeling met een hegarstift zijn curatieve opties. * **Hypergranulatieweefsel:** Overmatige aangroei van granulatieweefsel, vaak door langdurige infectie of irritatie. Behandeling met zilvernitraat kan effectief zijn. * **Folliculitis:** Ontsteking van haarzakjes rond het stoma. Scheren en ontsmetten zijn behandelingsmethoden. ### 2.7 Comfortproducten Er zijn diverse comfortproducten beschikbaar om de verzorging van het stoma te vergemakkelijken en het comfort van de patiënt te verhogen. Dit omvat onder andere remover sprays voor het verwijderen van de stomaplaat, producten om de stoelgang in te dikken, stomahoezen ter bescherming en ontgeuring, en buikbanden ter ondersteuning. ### 2.8 Relatie en seksualiteit Het onderwerp relatie en seksualiteit rondom een stoma wordt vaak vermeden, maar het is essentieel dat patiënten weten dat ze hiervoor bij zorgverleners terechtkunnen. Problemen zoals vaginale droogheid of erectieproblemen kunnen optreden. Tips omvatten het gebruik van kleinere zakjes, gels, en aangepast ondergoed. --- # Plaatsbepaling en stomamateriaal Dit gedeelte van de studiehandleiding focust op het belang van de correcte plaatsbepaling van een stoma en de diverse componenten van stomamateriaal die het comfort en de levenskwaliteit van de patiënt bevorderen. ## 3. Plaatsbepaling en stomamateriaal ### 3.1 Wat is een stoma? Een stoma wordt gedefinieerd als een niet-natuurlijke, al dan niet kunstmatige opening die een lichaamsholte met de buitenwereld verbindt. Het Griekse woord 'stoma' betekent mond of opening. Een stoma vormt een verbinding tussen een orgaan en de huid. Het ziet eruit als een paddenstoel, is rood, warm en glibberig (vergelijkbaar met de binnenkant van de wang). Een stoma heeft weinig gevoel, omdat er geen zenuwuiteinden aanwezig zijn, en het beschikt niet over een sluitspier. De diameter varieert doorgaans tussen 20 en 40 mm, met een voldoende opstaande en niet-gekantelde centrale opening. Een normaal stoma wordt gekenmerkt door een gezonde, niet-geïrriteerde peristomale huid rondom. Een probleemstoma daarentegen, wordt omringd door geïrriteerde peristomale huid. ### 3.2 Soorten stoma's Er zijn diverse soorten stoma's, ingedeeld op basis van hun locatie en de aard van de uitscheiding: * **Colostoma:** Dit is een stoma aangelegd op de dikke darm. * **Locatie:** Kan zich bevinden in het colon ascendens (rechterzijde), colon transversum (midden abdomen) of colon descendens (linkerzijde). * **Uitscheiding:** Min of meer doorlopende uitscheiding, variërend van vloeibaar tot halfgebonden. De uitscheiding kan bijtend zijn voor de huid door aanwezige enzymen. * **Ileostoma:** Dit is een stoma aangelegd op de dunne darm. * **Locatie:** Meestal in het rechter onderste gedeelte van het abdomen, zelden links. * **Uitscheiding:** Vloeibaar tot brijachtig en continu. Ook hier kan de uitscheiding bijtend zijn voor de huid. * **Fistel:** Een fistel is een abnormale verbinding tussen twee organen of tussen een orgaan en de huid, vaak ontstaan na een operatie of door incomplete wondgenezing. * **Soorten fistels:** Enterocutane fistel (darm-huid), vesico-vaginale fistel (blaas-vagina), ureterfistel (huid-ureter), recto-vaginale fistel (rectum-vagina), entero(recto)-vesicale fistel (darm/rectum-blaas), recto-urethrale fistel (rectum-urethra). Naast deze hoofdtypen bestaan er ook nog gespecialiseerde stomavormen zoals Brickerstoma (voor urinestromen), Chait voor antegrade irrigatie, een button, een flocare, een jejunostomie, en een cervicostomie of tracheostomie (in de nek). ### 3.3 Operatietechnieken Er zijn verschillende chirurgische technieken voor het aanleggen van een stoma: * **Eindstandig stoma (enkelloopsstoma):** Hierbij wordt één opening gecreëerd. Dit kan definitief zijn (bijvoorbeeld bij een ileostoma) of tijdelijk/definitief (bij een colostoma). De vorm is meestal rond. * **Dubbelloopsstoma (loopstoma):** Dit type stoma heeft twee openingen: één voor de stoelgang en één voor muceuze darmslijmen. Het is meestal tijdelijk, vooral bij pasgeborenen, en wordt vaak aangelegd om de continuïteit van de darm te herstellen. Er wordt doorgaans een brug van minimaal tien dagen ter plaatse gelaten. De vorm is vaker ovaal. * **Splitstoma:** Dit is een bijzondere vorm, vaak tijdelijk, met twee openingen voor stoelgang en darmslijmen. Het wordt voornamelijk bij neonaten toegepast. ### 3.4 Plaatsbepaling Een correcte plaatsbepaling van het stoma is cruciaal voor het voorkomen van problemen en het verbeteren van de levenskwaliteit van de patiënt. Een slechte plaatsbepaling kan leiden tot: * Minder vlot verloop van postoperatieve zorgen. * Frequente lekkages met huidirritatie tot gevolg. * Moeilijkheden met zelfzorg. * Een hogere kostprijs door extra materiaalgebruik. * Psychische problemen zoals isolatie. * Mogelijke noodzaak voor revisie. Bij spoedoperaties is er meestal geen mogelijkheid tot een preoperatieve plaatsbepaling. Een goede plaatsbepaling verbetert het comfort en de pasvorm van het stomamateriaal. Bij het bepalen van de beste locatie wordt rekening gehouden met de kleding van de patiënt (hoge of lage broekdrager), en worden littekens, huidplooien, de ribbenboog en de heupkam vermeden. Om de optimale plaats te vinden, moet de patiënt verschillende houdingen aannemen: rechtopstaand, liggend en zittend. Patiënten met overgewicht, rolstoelgebruikers en patiënten met een sedentair leven krijgen bij voorkeur een hoger aangebracht stoma. Het testen met stomamateriaal (testplaatjes) is een essentieel onderdeel van dit proces. Bij het beoordelen van de plaatsbepaling dient ook rekening gehouden te worden met abdominale plooien die zichtbaar worden bij het zitten of draaien van de romp. ### 3.5 Stomamateriaal #### 3.5.1 Historiek en marktaanbod De ontwikkeling van stomamateriaal heeft een lange geschiedenis, en tegenwoordig zijn er diverse fabrikanten met elk hun eigen gamma aan producten en accessoires. #### 3.5.2 Stomaplaten (huidplaten) De stomaplaat, ook wel huidplaat genoemd, is het deel van het stomamateriaal dat op de huid wordt gekleefd. De belangrijkste functies en kenmerken zijn: * **Bescherming:** Beschermt de huid tegen de uitscheiding (ontlasting of urine). * **Huidvriendelijkheid:** Moet huidvriendelijk en gebruiksvriendelijk zijn. * **Kleefkracht en flexibiliteit:** Voldoende kleefkracht hebben en flexibel zijn om de contouren van het lichaam te volgen. * **Bevestigingsmechanisme:** Een goed bevestigingsmechanisme met het stomazakje. **Soorten stomaplaten:** * **Vlak:** Geschikt voor een platte buik. * **Convex:** Voorzien van een bolling, wat helpt bij een ingetrokken stoma of een stoma dat zich aan de rand van een huidplooi bevindt, om zo druk op de huid te verminderen en lekkage te voorkomen. * **Concaaf:** Een diepere welving die extra steun biedt bij een dieper gelegen stoma of een buikwand die niet recht is. **Speciale stomaplaten:** * **Ceraplus (ceramide):** Bevordert het behoud van een gezonde peristomale huid. * **Alginaatplaat:** Geschikt voor een gevoelige huid. * **Honingplaat:** Heeft antibacteriële en ontstekingswerende eigenschappen. Het uitvoeren van een allergietest door stomamateriaal van verschillende firma's op de binnenkant van de arm te kleven en na vier uur te beoordelen, is een aanbevolen praktijk. #### 3.5.3 Stomazakjes Stomazakjes vangen de uitscheiding op en worden aan de stomaplaat bevestigd. Er zijn twee hoofdtypen: * **Eendelige systemen:** De stomaplaat en het zakje zijn aan elkaar bevestigd. Ze zijn discreet en eenvoudig te gebruiken. * **Tweedelige systemen:** De stomaplaat en het zakje zijn los van elkaar en worden aan elkaar geklikt of geplakt. Dit biedt meer flexibiliteit, omdat de plaat en het zakje onafhankelijk van elkaar gewisseld kunnen worden. **Soorten zakjes:** * **Open zakjes:** Deze zijn ontworpen om te legen en opnieuw te gebruiken, en worden vaak gebruikt bij ileostoma's waar de uitscheiding vloeibaar tot halfgebonden is. * **Gesloten zakjes:** Deze worden na gebruik weggegooid en zijn doorgaans geschikt voor colostoma's met vaste ontlasting. De zakjes zijn verkrijgbaar in verschillende kleuren, waaronder grijs, huidskleur en zwart, en soms ook transparant voor visuele controle. **Kliksystemen:** Verschillende fabrikanten hanteren specifieke kliktechnieken om de stomaplaat en het zakje te verbinden. Het is belangrijk te weten dat stomaplaten en stomazakjes van verschillende firma's meestal niet compatibel zijn. De bevestiging gebeurt door een zachte wrijfbeweging met lichte druk van onder naar boven, waarbij de duimen aan de onderkant van de ring worden geplaatst zonder hard te duwen. **Koolstoffilters:** Veel stomazakjes zijn uitgerust met een koolstoffilter om gasvorming te reguleren en geuren te neutraliseren. Bij tweedelige systemen wordt aangeraden het zakje dagelijks te wisselen. Bij sommige firma's moeten de filters afgeplakt worden voor activiteiten als douchen of zwemmen, terwijl andere filters geïntegreerd zijn en dit niet vereisen. **High-output stoma's en fistels:** Bij een hoge productie van uitscheiding (meer dan 1 liter per 24 uur), zoals bij een high-output stoma of een fistel, is speciale aandacht vereist voor het meten van de uitscheiding, de kleur, de geur, het urine debiet, de vochtbalans en het dorstgevoel van de patiënt. #### 3.5.4 Bijlagen en voorschriften Voor het verkrijgen van stomamateriaal na ontslag uit het ziekenhuis, met name bij een nieuw aangelegd stoma, is een getekend voorschrift (bijlage 93) noodzakelijk. Dit is een standaardformulier in België dat door een arts getekend moet worden en niet elektronisch kan worden ingediend. Dit voorschrift is vereist om stomamateriaal te bestellen via de virtuele portefeuille van de patiënt. ### 3.6 Meest voorkomende stomaproblemen Diverse complicaties kunnen optreden bij patiënten met een stoma: * **Huidirritatie:** Dit kan diverse oorzaken hebben, zoals een te groot of te klein uitgesneden plaat, het 'stripeffect' door frequent wisselen van de plaat, of wondjes naast het stoma door loslatende hechtingen of te strakke stomagordels in combinatie met harde convexe platen. * **Soorten huidirritatie:** * **Droge huidirritatie:** Kan behandeld worden met een huidbeschermingsproduct in spray of doekjes, te gebruiken tot 72 uur. * **Natte huidirritatie:** Behandeling met poeder (laten inwerken en wegwapperen) of een beschermende coating zoals Cavilon Advanced, die een effectieve, ademende, pijnverlichtende en waterdichte barrière vormt. * **Wond/loslating stoma:** Kan behandeld worden met pasta zonder alcohol, zoals Kerracel®. * **Bloeding:** Een stoma bestaat voornamelijk uit slijmvlies. Rode ontlasting kan te wijten zijn aan medicatie of voeding. Bloedingen worden vermeden door te wassen met lauw water en te deppen in plaats van te wrijven. Bij lichte bloedingen kan worden gedrukt met water of fysiologische compressen. Bij hevige bloedingen dient een arts verwittigd te worden; Exacyl® compressen kunnen worden gebruikt. * **Oedeem:** Postoperatief oedeem is gebruikelijk en vereist een geleidelijke aanpassing van de diameter van de plaat. Lokale druk door een te klein uitgesneden plaat kan ook oedeem veroorzaken. Enteritis (darmontsteking) kan eveneens leiden tot oedeem. Dit zou maximaal 5 dagen moeten aanhouden en 2-3 keer per dag gecontroleerd moeten worden. * **Prolaps:** Het naar buiten komen van het stoma, wat spontaan kan optreden door verhoogde intra-abdominale druk (hoesten, persen), een te ruime buikwandopening, hevige peristaltiek of obesitas. De behandeling kan conservatief zijn (terugduwen met een koud washandje of glijmiddel) of chirurgisch (heraanleg van het stoma). Materieelaanpassing (groter zakje) kan de symptomen verlichten. * **Necrose:** Dit duidt op een afsterving van weefsel, vaak veroorzaakt door torsie van de darm, een te nauwe opening in de buikwand die de bloedtoevoer afsnoert, ziekte van Crohn, colitis ulcerosa of slechte bloedtoevoer van de darm. Jarenlang gebruik van laxeermiddelen kan de darm verkleuren, maar duidt niet noodzakelijkerwijs op necrose. * **Retractie:** Het stoma trekt zich terug in de buikwand, tot op of onder huidniveau. Dit kan voorkomen bij gewichtstoename en kan een revisie van het stoma vereisen. * **Breuk/Parastomale hernia:** Verslapping van de spieren en het weefsel rond het stoma, vaak veroorzaakt door hoge intra-abdominale druk of obesitas. Preventief advies omvat gewichtscontrole, het vermijden van zware lasten en ondersteuning van de buik bij hoesten. Curatief kan een afwachtende houding worden aangenomen indien er geen klachten zijn, met nadruk op vezelrijke voeding en hydratatie om constipatie te voorkomen. Materieelaanpassing, zoals het overschakelen naar concave stomaplaten, en in sommige gevallen chirurgie, zijn mogelijke behandelingen. Een buikband, op maat gemaakt met een stomaopening, kan ondersteuning bieden. * **Stenose:** Vernauwing van het stoma. Oorzaken zijn onder meer een te kleine fascie-opening, een gedraaide dubbelloopsstoma, peristomale infecties, trauma door dilatatie of irrigatie, erosie door littekenvorming, inflammatoire darmziekten of postoperatieve necrose. Preventief wordt een zachte aanpak met glijmiddel geadviseerd. Curatief kan heraanleg van het stoma of behandeling met een hegarstift noodzakelijk zijn. * **Hypergranulatieweefsel:** Overmatige groei van granulatie-weefsel dat de wond opvult. Dit kan komen door langdurige infectie, irritatie door een vreemd lichaam (zoals stomamateriaal), externe wrijving of allergenen. Zilvernitraat kan curatief worden toegepast. * **Folliculitis:** Roodheid of puistjes aan de basis van een haarfollikel. Behandeling omvat scheren met een scheerapparaat of tondeuse en ontsmetten met een antisepticum zoals iso-Betadine® dermicum. ### 3.7 Comfortproducten Er zijn diverse comfortproducten beschikbaar die het gebruik van stomamateriaal vergemakkelijken en het comfort van de patiënt verhogen: * **Remover:** Een spray of doekjes die helpen bij het gemakkelijker verwijderen van de stomaplaat. Deze producten zitten niet in de terugbetaling en zijn minder prikkelend, wat ze ideaal maakt voor kinderen. Ze zijn niet geschikt bij natte huidirritatie. * **Extra kleefkracht:** Producten die de adhesie van de stomaplaat verbeteren. * **Indikken stoelgang:** Poeders die dunne ontlasting omzetten in een gel-achtige substantie. * **Stomahoesje:** Gebruikt ter bescherming tegen onvoorziene omstandigheden en om 'pancaking' (ophoping van ontlasting aan de bovenkant van het zakje) te voorkomen. * **Ontgeuring:** Producten die geurtjes neutraliseren. ### 3.8 Relatie en seksualiteit Relatie en seksualiteit zijn vaak vermeden gespreksonderwerpen, maar het is essentieel dat patiënten weten dat ze hiervoor terecht kunnen bij zorgverleners. Vaginale droogheid of erectieproblemen kunnen voorkomen. Tips om hiermee om te gaan omvatten het gebruik van een kleiner zakje, gelatine tabletten in het stomazakje, een stomahoesje, speciale stomabanden of lingerie. ### 3.9 Casuïstiek * **Casus 1:** Een vrouw van 37 jaar met een colonobstructie op basis van een progressief leiomyosarcoom, waarbij een dubbelloops transversostoma werd aangelegd. Bij een consultatie na ontslag bleek er sprake van een volledige stoma-loslating, wat nader onderzoek en management vereist. * **Casus 2:** Een man van 96 jaar met een aangelegd colostoma wegens obstructie, waarvoor specifiek stomamateriaal van Hollister werd gebruikt. --- # Veelvoorkomende stomaproblemen en hun aanpak Deze sectie bespreekt de identificatie, oorzaken, preventie en behandeling van veelvoorkomende complicaties die kunnen optreden bij een stoma, waaronder huidirritatie, bloedingen, oedeem, prolaps, necrose, retractie, breuken, stenose en hypergranulatieweefsel. ### 4.1 Huidirritatie Huidirritatie rond het stoma, ook wel peristomale huid genoemd, is een van de meest voorkomende problemen. Het kan zich manifesteren als droge of natte huidirritatie, of als wonden/loslating van het stoma. #### 4.1.1 Oorzaken van huidirritatie * **Verkeerde uitsnede van de stomaplaat:** Een te grote of te kleine uitsnede kan leiden tot lekkage van ontlasting op de huid. * **Stripeffect:** Frequent wisselen van de stomaplaat, met name bij eendelig systemen op een gevoelige huid, kan irritatie veroorzaken. * **Loslating van peristomale hechtingen of te strakke stomagordel:** Dit kan leiden tot wonden naast het stoma. * **Frequente lekkages:** Lekkages die ontstaan doordat het stoma zich in een huidplooi bevindt, dicht bij botvormige structuren, of nabij een wondnaad. #### 4.1.2 Soorten huidirritatie en aanpak * **Droge huidirritatie:** Kan behandeld worden met een huidbeschermingsproduct, verkrijgbaar in spray- en doekjesvorm. Deze mogen om de 72 uur gebruikt worden. * **Natte huidirritatie:** * **Poeder:** Kan op vochtige irritatie worden gestrooid, 2 minuten laten inwerken en vervolgens wegblazen. * **Cavilon Advanced:** Een beschermende coating die een effectieve barrière vormt en pijn verlicht. Het is ademend, waterdicht en spoelt niet af. * **Wonde/loslating stoma:** * **Kerracel® Pasta:** Een alcoholvrije pasta kan worden gebruikt. * **Stomapasta en pasta ringen/strips:** Deze kunnen extra fixatie bieden voor de stomaplaat. * **Elastische tape en fixatie gordels:** Bieden extra ondersteuning, met name bij convexe stomaplaten. * **Remover spray/doekjes:** Helpt bij het makkelijker verwijderen van de stomaplaat en is zacht voor de huid, ideaal voor kinderen. Dit product valt niet onder de terugbetaling. > **Tip:** Controleer altijd de oorzaak van lekkage. Een vlakke tot convexe stomaplaat kan soms uitkomst bieden bij lekkages veroorzaakt door huidplooien of botvormige structuren. ### 4.2 Bloeding Een stoma bestaat voornamelijk uit slijmvlies. Bloedingen kunnen optreden door verschillende factoren. Rode stoelgang kan soms ook te wijten zijn aan medicatie of voeding. #### 4.2.1 Aanpak van bloedingen * **Bloeding vermijden:** Was het stoma met lauw water en dep het droog in plaats van te wrijven. * **Lichte bloeding:** Druk voorzichtig aan met water of fysiologische compressen. * **Hevige bloeding:** Verwittig de arts en gebruik eventueel Exacyl® compressen. ### 4.3 Oedeem Oedeem, oftewel zwelling, kan een postoperatief verschijnsel zijn. #### 4.3.1 Oorzaken en aanpak van oedeem * **Oorzaken:** * Lokale druk door een te klein uitgesneden stomaplaat. * Enteritis (ontsteking van de darmen). * **Aanpak:** Begin met een grotere diameter stomaplaat en verklein deze geleidelijk. Intensief gebruik (2-3 keer per dag) gedurende maximaal 5 dagen kan noodzakelijk zijn. ### 4.4 Prolaps Een prolaps treedt op wanneer het stoma naar buiten steekt en langer wordt dan normaal. #### 4.4.1 Oorzaken van prolaps * **Te grote intra-abdominale druk:** Veroorzaakt door hoesten, persen, etc. * **Te ruime buikwandopening:** De opening waar het stoma doorheen gaat is te groot. * **Hevige peristaltiek:** Sterke darmbewegingen. * **Obesitas.** #### 4.4.2 Aanpak van prolaps * **Aanpassen stomamateriaal:** Een groter opvangzakje kan nodig zijn. * **Curatieve aanpak:** * Het terugduwen van het stoma met een koud washandje met ijs of glijmiddel door een zorgverlener. * Heraanleg van het stoma door chirurgie. ### 4.5 Necrose Necrose is het afsterven van weefsel. #### 4.5.1 Oorzaken van necrose * **Torsie van de darm:** Verdraaiing van de darm. * **Te smalle buikwandopening:** Veroorzaakt afsnoering van de bloedtoevoer. * **Ziekte van Crohn of colitis ulcerosa.** * **Slechte bloedtoevoer van de darm.** > **Opmerking:** Langdurig gebruik van laxeermiddelen kan de darm zwart doen verkleuren, maar dit is geen necrose. ### 4.6 Retractie Retractie treedt op wanneer het stoma zich terugtrekt in de buikwand, tot op huidniveau of eronder. #### 4.6.1 Oorzaken en aanpak van retractie * **Oorzaak:** Vaak door gewichtstoename. * **Aanpak:** Een eventuele revisie van het stoma kan nodig zijn. ### 4.7 Breuk/Parastomale hernia Een parastomale hernia is een breuk rondom het stoma. #### 4.7.1 Oorzaken van breuk * **Verslapping van de spieren en weefsel rondom het stoma.** * **Hoge intra-abdominale druk:** Veroorzaakt door hoesten, persen, of het tillen van zware voorwerpen. * **Obesitas.** #### 4.7.2 Preventie en aanpak van breuk * **Preventief:** * Goede gewichtscontrole. * Vermijd het tillen van zware lasten. * Ondersteun de buik bij hoesten. * Blaas nooit op de handpalm bij het bevestigen van een stomaplaat en zakje. * **Curatief:** * Indien er geen klachten zijn, wordt een afwachtende houding aangenomen. * Voorkom constipatie door vezelrijke voeding en voldoende vochtinname. * Aanpassen van het stomamateriaal, bijvoorbeeld door over te schakelen op concave stomaplaten. Hiervoor is een nieuw medisch voorschrift nodig. * Chirurgie kan een oplossing bieden. * **Ondersteunende hulpmiddelen:** Buikbanden, op maat gemaakt of met een stomaopening, kunnen ondersteuning bieden. ### 4.8 Stenose Stenose is een vernauwing van het stoma. #### 4.8.1 Oorzaken van stenose * **Te kleine fascia opening.** * **Dubbelloopsstoma dat gedraaid is.** * **Peristomale infecties.** * **Trauma door dilatatie of irrigatie.** * **Erosie door littekenvorming.** * **Inflammatoire darmziekten:** Ziekte van Crohn, colitis ulcerosa. * **Postoperatieve necrose.** #### 4.8.2 Preventie en aanpak van stenose * **Preventief:** Een zachte benadering met glijmiddel. * **Curatief:** Heraanleg van het stoma of behandeling met een hegarstift. ### 4.9 Hypergranulatieweefsel Dit is een overmatige groei van granulatie weefsel, dat normaal dient om wonden op te vullen. #### 4.9.1 Oorzaken van hypergranulatieweefsel * **Langdurige infectie.** * **Irritatie door een vreemd lichaam (bv. stomamateriaal).** * **Externe wrijving en allergenen.** #### 4.9.2 Curatieve aanpak van hypergranulatieweefsel * **Zilvernitraat** kan worden toegepast. ### 4.10 Folliculitis Folliculitis is roodheid of puistjes aan de basis van een haarfollikel. #### 4.10.1 Aanpak van folliculitis * Het scheren van de haren met een scheerapparaat of tondeuse. * Ontsmetten met een antisepticum, bijvoorbeeld iso-Betadine® dermicum. ### 4.11 Comfortproducten Er zijn diverse producten die het comfort van de patiënt met een stoma kunnen verbeteren. * **Remover:** Vergemakkelijkt het verwijderen van de stomaplaat. Niet terugbetaald. * **Extra kleefkracht:** Producten die de hechting van de stomaplaat versterken. * **Indikken stoelgang:** Poeders die dunne ontlasting omzetten in een gelachtige substantie. * **Stoma beschermen:** Hulpmiddelen zoals een StomaDome of stomahoesje kunnen het stoma beschermen tegen onvoorziene omstandigheden en "pancaking" (ophoping van ontlasting in het zakje) voorkomen. Deze zijn niet terugbetaald. * **Ontgeuring:** Producten die geurtjes neutraliseren. ### 4.12 Lotgenotenverenigingen en toiletpas Het aanvragen van een toiletpas kan nuttig zijn voor patiënten. Lotgenotenverenigingen bieden ondersteuning en informatie. ### 4.13 Relatie en seksualiteit Dit is vaak een vermeden gespreksonderwerp, maar het is belangrijk dat patiënten weten dat ze hierover terechtkunnen bij de zorgverlener. #### 4.13.1 Tips voor relatie en seksualiteit * Gebruik van een kleiner stomazakje. * Gebruik van gel (atine) tabletten in het stomazakje. * Gebruik van een stomahoesje. * Speciale stomabanden en lingerie. * Mogelijke last van vaginale droogheid of erectieproblemen kunnen besproken worden. --- # Comfortproducten en psychosociale aspecten Dit onderwerp belicht aanvullende comfortproducten en psychosociale aspecten zoals lotgenotencontact en relatie- en seksualiteitsbeleving na de aanleg van een stoma. ### 5.1 Comfortproducten Comfortproducten bieden ondersteuning en verbeteren de kwaliteit van leven voor mensen met een stoma. Ze variëren van producten die het verwijderen van stomamateriaal vergemakkelijken tot hulpmiddelen die de stoma beschermen en ontgeuring bevorderen. #### 5.1.1 Hulpmiddelen voor stomazorg * **Remover spray/doekjes:** Vergemakkelijken het verwijderen van de stomaplaat. Deze producten zijn ideaal voor kinderen omdat ze miniem prikkelend zijn. Ze zitten niet in het standaard terugbetalingspakket. * **Extra kleefkracht:** Producten die zorgen voor een verhoogde kleefkracht van de stomaplaat. * **Indikken van stoelgang:** Poeders die dunne ontlasting omvormen tot een gelachtige substantie, wat het legen van het stomazakje vergemakkelijkt. * **Stoma beschermen:** Hulpmiddelen zoals buikbanden met een uitsparing voor de stoma, of stomahoezen, die de stoma beschermen tegen onvoorziene omstandigheden en 'pancaking' (het aan elkaar plakken van de ontlasting aan de opening van het stomazakje) voorkomen. Deze zitten niet in het terugbetalingspakket. * **Ontgeuring:** Producten die geurtjes neutraliseren. #### 5.1.2 Belang van materiaal en pasvorm De juiste pasvorm van stomamateriaal is cruciaal voor comfort en het voorkomen van huidirritatie. Een te grote of te kleine uitsnijding van de huidplaat kan leiden tot lekkages en problemen. > **Tip:** Diverse firma's bieden stomamateriaal aan met elk hun eigen gamma en accessoires. Het is belangrijk om, met behulp van een stomaconsulent, het juiste materiaal te vinden. ### 5.2 Psychosociale aspecten De aanleg van een stoma heeft ingrijpende gevolgen op lichamelijk, psychisch en sociaal vlak. Naast de primaire pathologie wordt de patiënt geconfronteerd met mogelijke sociale isolatie, angst en schaamte, omdat de controle over een natuurlijke lichaamsfunctie verloren gaat. Echter, voor sommigen kan een stoma ook als een tweede kans worden gezien. #### 5.2.1 Lotgenotenverenigingen Contact met lotgenoten kan een belangrijke rol spelen in het psychosociale herstel van een stomapatiënt. Lotgenotenverenigingen bieden een platform voor uitwisseling van ervaringen en emotionele steun. #### 5.2.2 Relatie en seksualiteit Relatie en seksualiteit na de aanleg van een stoma is vaak een vermeden gespreksonderwerp, maar het is van essentieel belang dat patiënten weten dat ze hiervoor terechtkunnen bij zorgverleners. * **Mogelijke problemen:** Patiënten kunnen last ondervinden van vaginale droogheid of erectieproblemen. * **Ondersteunende maatregelen:** * Gebruik van een kleiner stomazakje. * Toepassing van gel- of alanine tabletten in het stomazakje om de ontlasting te indikken. * Gebruik van een stomahoesje. * Speciale stomabanden of lingerie kunnen bijdragen aan een verbeterd zelfbeeld en comfort. > **Tip:** De stomaconsulent kan patiënten adviseren over hoe om te gaan met relatie- en seksualiteitsvragen na de aanleg van een stoma. #### 5.2.3 Communicatie en begeleiding Het verstrekken van begrijpelijke informatie en het beantwoorden van vragen van patiënt en familie zijn kerntaken van de zorgverlener. Betrokkenheid van de familie is hierbij van groot belang. Preoperatief wordt een kit met testmateriaal verstrekt om de patiënt voor te bereiden. #### 5.2.4 Toiletpas Voor patiënten met een stoma kan het aanvragen van een toiletpas nuttig zijn om discretie en gemak te waarborgen bij het gebruik van openbare toiletten. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Stoma | Een kunstmatige opening in het lichaam die een lichaamsdeel met de buitenwereld verbindt, vaak aangelegd als gevolg van een medische ingreep. | | Peristomale huid | De huid rondom het stoma, die speciale zorg nodig heeft om irritatie en beschadiging te voorkomen. | | Colostoma | Een stoma dat is aangelegd op de dikke darm (colon), waarbij de uitscheiding varieert van vloeibaar tot gebonden ontlasting. | | Ileostoma | Een stoma dat is aangelegd op de dunne darm (ileum), wat meestal resulteert in vloeibare tot halfgebonden uitscheidingen met bijtende enzymen. | | Fistel | Een abnormale verbinding tussen twee organen of tussen een orgaan en de huid, vaak ontstaan na een operatie of door complicaties. | | Eindstandig stoma | Een type stoma met één opening, dat definitief of tijdelijk kan zijn en meestal een ronde vorm heeft. | | Dubbelloops stoma | Een stoma met twee openingen, waarvan er één voor stoelgang dient en de andere een muceuze fistel is; dit is meestal tijdelijk. | | Splitstoma | Een dubbelloops stoma dat vooral bij pasgeborenen wordt gebruikt, waarbij de twee openingen soms tijdelijk met een brug verbonden zijn. | | Stomaplaat | Het deel van het stomamateriaal dat direct op de huid rond het stoma wordt gekleefd om de huid te beschermen en het stomazakje te bevestigen. | | Stomazakje | Het opvangzakje dat aan de stomaplaat wordt bevestigd om de uitscheiding van het stoma op te vangen. | | Huidirritatie | Rode, ontstoken of beschadigde huid rond het stoma, veroorzaakt door contact met ontlasting, verkeerd stomamateriaal of wrijving. | | Prolaps | Het naar buiten komen van een deel van de darm door de stoma-opening, vaak veroorzaakt door verhoogde intra-abdominale druk. | | Necrose | Afsterving van weefsel, in de context van een stoma vaak gerelateerd aan een slechte bloedtoevoer naar de darm. | | Retractie | Het terugtrekken van het stoma in de buikwand, waardoor het niveau onder of op huidniveau komt te liggen. | | Hernia (Parastomale hernia) | Een uitstulping van het buikvlies of de darmen in het gebied rond het stoma, vaak veroorzaakt door verslapping van de buikwandspieren. | | Stenose | Een vernauwing van het stoma, die kan ontstaan door littekenvorming, infecties of te kleine fascia openingen. | | Hypergranulatieweefsel | Overmatige groei van granulatieweefsel, dat wordt aangemaakt om wonden te vullen, en dat soms problemen kan veroorzaken rond het stoma. | | Folliculitis | Ontsteking van een haarzakje, wat zich kan uiten als roodheid of puistjes aan de basis van de haren rond het stoma. | | Leitloopstoma | Dit lijkt een typo te zijn en is waarschijnlijk bedoeld als 'eindloopstoma' of 'eindstandig stoma', wat een stoma is met één uitgang. | | Leiomyosarcoom | Een zeldzame vorm van kanker die ontstaat in het spierweefsel en behoort tot de wekedelensarcomen. |