19_Protozoa.pdf

# Introductie tot protozoa en algemene kenmerken Dit onderwerp introduceert protozoa als eencellige organismen met specifieke kenmerken en hun interactie met het immuunsysteem. ### 1.1 Algemene introductie tot protozoa Protozoa worden beschouwd als eencellige dieren. Ze variëren in grootte, meestal tussen 2 en 100 micrometer (µm) [11](#page=11) [2](#page=2) [3](#page=3) [5](#page=5) [7](#page=7) [9](#page=9). #### 1.1.1 Verspreiding en habitat Protozoa komen voornamelijk voor in (sub)tropische regio's, maar kunnen ook aangetroffen worden in gematigde klimaten. Ze kunnen zowel intracellulair als extracellulair parasiteren binnen een gastheer [11](#page=11) [3](#page=3) [5](#page=5) [7](#page=7) [9](#page=9). #### 1.1.2 Voortplanting De voortplanting van protozoa is overwegend aseksueel. Soms treedt er seksuele voortplanting op, met name binnen insecten [11](#page=11) [3](#page=3) [5](#page=5) [7](#page=7) [9](#page=9). #### 1.1.3 Voorbeelden van protozoa met medische relevantie Er zijn diverse protozoa die belangrijk zijn in de geneeskunde, waaronder: * Trypanosomiasis (Afrikaanse en Amerikaanse Chagasziekte) [5](#page=5). * Cutane en viscerale leishmaniasis [7](#page=7). * Entamoebiasis [9](#page=9). * Cryptosporidiose (wereldwijd voorkomend) [11](#page=11). * Malaria [2](#page=2). * Toxoplasmose [2](#page=2). ### 1.2 Belang van de immuunrespons bij infecties met protozoa #### 1.2.1 Immuunrespons en kwetsbare groepen De meeste problemen die door protozoa worden veroorzaakt, manifesteren zich bij individuen met een verzwakte immuunrespons. Dit geldt met name voor foetussen, neonaten en personen met immuundeficiëntie [12](#page=12). #### 1.2.2 Ontwijkingsstrategieën van protozoa Protozoa beschikken over diverse mechanismen om het immuunsysteem te ontwijken: * Ze leven vaak intracellulair, afgewisseld met migrerende stadia [12](#page=12). * Ze vertonen polymorfismen van oppervlakte-antigenen [12](#page=12). * Ze verbruiken complementfactoren [12](#page=12). * Ze schuilen intracellulair [12](#page=12). #### 1.2.3 Transmissie van protozoa Protozoa kunnen op verschillende manieren worden overgedragen: * **Per os (via de mond):** Dit gebeurt door inname van cysten, zoals bij *Entamoeba histolytica*. *Toxoplasma gondii* kan ook intra-uteriene transmissie ondergaan [12](#page=12). * **Seksueel:** Dit is een transmissieroute voor onder andere *Trichomonas vaginalis* [12](#page=12). * **Via insecten:** Dit is de transmissiemethode voor parasieten zoals *Plasmodium*, *Leishmania* en *Trypanosoma* [12](#page=12). > **Tip:** Het begrijpen van deze ontwijkingsstrategieën is cruciaal voor het ontwikkelen van effectieve behandelingen en preventieve maatregelen tegen protozoaire infecties. > **Voorbeeld:** De constante verandering van oppervlakte-antigenen door protozoa, zoals bij *Trypanosoma brucei*, stelt hen in staat om langdurig aan de immuunrespons van de gastheer te ontsnappen door de gastheer telkens te dwingen nieuwe antilichamen te produceren [12](#page=12). --- # Toxoplasmose: infectie en preventie Dit deel behandelt de protozoön *Toxoplasma gondii*, de levenscyclus, infectieroutes, risico's bij immuungecompromitteerde personen en zwangere vrouwen, diagnostiek, behandeling en preventieve maatregelen [13](#page=13) [14](#page=14) [16](#page=16) [17](#page=17). ### 2.1 Infectie met *Toxoplasma gondii* *Toxoplasma gondii* is een intracellulaire parasiet waarvan ongeveer een derde van de wereldbevolking drager is [13](#page=13). #### 2.1.1 Levenscyclus en transmissie * **Geslachtelijke voortplanting:** Vindt plaats in het darmepitheel van katten, resulterend in oöcysten die via de stoelgang de darm verlaten. Deze oöcysten zijn na enkele dagen uitrijping infectieus en kunnen tot anderhalf jaar infectieus blijven. Jonge katten scheiden de meeste oöcysten uit [13](#page=13). * **Menselijke infectie:** * **Inslikken van oöcysten:** De belangrijkste route is via fecale resten van katten, bijvoorbeeld door contact met uitwerpselen of besmette objecten [13](#page=13) [17](#page=17). * **Inslikken van weefselcysten:** Mensen kunnen ook geïnfecteerd worden door het eten van rauw of onvoldoende verhit vlees dat weefselcysten bevat met daarin bradyzoïeten [13](#page=13) [17](#page=17). * **Parasietontwikkeling na infectie:** * Na inslikken van oöcysten of weefselcysten ontwikkelen zich tachyzoïeten. Deze kunnen snel delen, witte bloedcellen binnendringen en zich zo via het bloed verspreiden naar diverse weefsels. Transfusie van bloed kan hierdoor een besmettingsroute zijn [13](#page=13). * In de weefsels vormen zich weefselcysten met daarin traag delende bradyzoïeten. De meest frequente locaties voor weefselcysten zijn de hersenen, retina en spieren, inclusief het hart [13](#page=13). * **Parasiet bij andere dieren:** *Toxoplasma gondii* infecteert een breed scala aan zoogdieren en vogels [13](#page=13). #### 2.1.2 Immunologische respons De replicatie van tachyzoïeten wordt onder controle gehouden door de humorale en cellulaire immuniteit, met name door Th1-cellen, NK-cellen en dendritische cellen (DCs). De afweer is pro-inflammatoir, gestimuleerd door IL-12 (geproduceerd door DCs, mogelijk via TLR-afhankelijke herkenning van de parasiet) en IFN-γ productie, wat macrofagen aanzet tot het doden van de parasiet. De parasiet kan echter de functie van macrofagen onderdrukken, door de synthese van TNFα en IL-12 te remmen. Dit leidt tot de vorming van latente, niet-inflammogene weefselcysten [13](#page=13) [16](#page=16). ### 2.2 Risicogroepen en klinische manifestaties Toxoplasmose is over het algemeen onschuldig, tenzij bij specifieke risicogroepen [14](#page=14). #### 2.2.1 Immuungecompromitteerden Bij personen met een verzwakt immuunsysteem kunnen slapende weefselcysten ontwaken, wat kan leiden tot ernstige complicaties [14](#page=14). * **Primo-infectie:** Kan leiden tot een gedissemineerd beeld met pneumonie en myocarditis [16](#page=16). * **Reactivatie:** Kan optreden in het oog, de hersenen of gedissemineerd verlopen [16](#page=16). #### 2.2.2 Zwangeren en congenitale toxoplasmose * **Risico op infectie:** Tot 80% van de zwangere vrouwen is vatbaar voor infectie [14](#page=14). * **Congenitale toxoplasmose:** Indien een zwangere vrouw tijdens de zwangerschap geïnfecteerd wordt, kan de parasiet de placenta passeren en de foetus infecteren [13](#page=13) [14](#page=14). * **Overdracht en schade:** Hoe later in de zwangerschap de moeder geïnfecteerd raakt, hoe groter de kans op overdracht naar de foetus, maar hoe kleiner de schade. Hoe vroeger in de zwangerschap de infectie optreedt, hoe groter de schade, soms leidend tot abortus [14](#page=14). * **Gevolgen voor het kind:** Symptomen bij een aangetast kind kunnen variëren en omvatten convulsies, microcephalie, chorioretinitis, hydrocephalie, mentale achterstand, verminderde visus en hepatosplenomegalie. De infectie is niet altijd bij de geboorte merkbaar en kan soms pas jaren later, tot 10-30 jaar na de geboorte, optreden in de vorm van chorioretinitis [14](#page=14). #### 2.2.3 Asymptomatische infectie Bij 80-90% van de geïnfecteerden verloopt de infectie asymptomatisch. Indien er toch symptomen optreden, betreft dit meestal een griepaal syndroom, eventueel met cervicale kliervergroting of huiduitslag (rash) [16](#page=16). ### 2.3 Diagnostiek De diagnostiek van toxoplasmose richt zich voornamelijk op serologische methoden en, minder frequent, op het direct aantonen van de parasiet [17](#page=17). * **Serologie:** * **IgG-antilichamen:** Tonen een doorgemaakte infectie aan. Een positieve IgG-status vóór de zwangerschap betekent dat er geen preventieve maatregelen nodig zijn [17](#page=17). * **IgM-antilichamen:** Wijzen op een acute infectie. IgM kan langdurig positief blijven, wat interpretatie bemoeilijkt indien de serostatus tijdens de zwangerschap pas ontdekt wordt [17](#page=17). * **Interpretatie bij onbekende serostatus tijdens zwangerschap:** Bij ontdekking van IgM-positiviteit tijdens de zwangerschap, zal men trachten een titerstijging van IgG (een verviervoudiging binnen 2 weken) of een toegenomen aviditeit van IgG te documenteren om een recente infectie te bevestigen [17](#page=17). * **IgA-antilichamen:** Soms wordt ook IgA-positiviteit aangetoond, dat korter positief is dan IgM [17](#page=17). * **Orgaantransplantatie:** Serostatus is ook van belang bij het matchen van donor en acceptor bij orgaantransplantaties, hoewel minder prominent dan bij CMV [17](#page=17). * **Aantonen parasiet:** * **PCR:** Kan gebruikt worden om de parasiet direct aan te tonen, maar is zelden nodig [17](#page=17). * **Vruchtwaterpunctie:** Indien abortus overwogen wordt bij verdenking op congenitale infectie, kan een PCR op vruchtwater worden uitgevoerd [17](#page=17). ### 2.4 Behandeling Medicatie is enkel geïndiceerd bij immuunsuppressie, zwangere vrouwen en congenitaal geïnfecteerde neonaten [16](#page=16) [17](#page=17). * **Medicatie:** De standaardbehandeling bestaat uit pyrimethamine en sulfadiazine. Bij zwangere vrouwen wordt dit aangevuld met foliumzuur [17](#page=17). ### 2.5 Preventie Preventieve maatregelen zijn gericht op het vermijden van orale inname van infectieuze agentia [17](#page=17). * **Hygiënemaatregelen:** * Vermijd oraal contact met katten en hun uitwerpselen, met name bij activiteiten zoals tuinieren, spelen in zandbakken, en het bewerken van verse groenten [17](#page=17). * Goede handhygiëne is essentieel [17](#page=17). * **Voedselbereiding:** * Rauw of onvoldoende verhit vlees dient vermeden te worden [13](#page=13) [17](#page=17). * Oöcysten en weefselcysten worden vernietigd door verhitting tot kooktemperatuur of door invriezen [17](#page=17). > **Tip:** Er bestaat geen vaccin tegen toxoplasmose. Bij aids kan cART (combinatorial antiretroviral therapy) een dood door toxoplasmose-encefalitis voorkomen [14](#page=14). --- # Malaria: verspreiding, kliniek en preventie Malaria is een ziekte die wordt veroorzaakt door parasieten van het geslacht *Plasmodium*, die via muggenbeten worden overgedragen en ernstige gezondheidsproblemen kunnen veroorzaken, met name in endemische gebieden [18](#page=18) [21](#page=21). ### 3.1 Verspreiding van malaria Malaria wordt verspreid door *Anopheles* muggen, die de sporozoïeten van *Plasmodium* spp. overdragen op de mens. Ooit kwam malaria voor in West-Europa, maar dit werd aangepakt door het dempen van moerassen. De geografische verspreiding van malaria is afhankelijk van de aanwezigheid van de *Anopheles* mug. Wereldwijd eist malaria ongeveer een miljoen doden per jaar, voornamelijk kinderen in Afrika, en een kleiner aantal toeristen uit Europa en de VS [18](#page=18) [19](#page=19) [21](#page=21) [22](#page=22). ### 3.2 Kliniek van malaria Na besmetting migreren de sporozoïeten via het bloed naar de lever, waar ze intracellulair repliceren en vervolgens merozoïeten vrijgeven die rode bloedcellen (erytrocyten) infecteren en daarin repliceren [18](#page=18). De klinische manifestaties van malaria omvatten: * **Chronische inflammatie en koorts:** Dit wordt veroorzaakt door de lyse (afbraak) van rode bloedcellen. Bij sommige *Plasmodium*-soorten treedt synchrone groei op, wat leidt tot regelmatige koortspieken met tussenpozen van enkele dagen. *P. falciparum* groeit asynchroon, waardoor er geen duidelijk koortspatroon ontstaat [18](#page=18) [21](#page=21). * **Anemie:** Dit is het gevolg van de destructie van rode bloedcellen en een verminderde aanmaak ervan [21](#page=21). * **Complicaties bij *P. falciparum***: Deze soort geeft een verhoogd risico op cerebrale malaria, wat wordt veroorzaakt door obstructie van capillairen door minder vervormbare rode bloedcellen. Obstructie kan ook optreden in andere organen zoals de nieren en longen, en kan fataal aflopen binnen een dag [21](#page=21). * **Splenomegalie:** De milt vergroot doordat deze abnormaal gevormde rode bloedcellen verwijdert [21](#page=21). Een belangrijk evolutionair aspect is de selectie van menselijke populaties, zoals de afwezigheid van het Duffy-antigeen op rode bloedcellen in West-Afrika, wat bescherming biedt tegen *P. vivax*. Sikkelcelanemie is een analoog selectiemechanisme [18](#page=18). *P. vivax* en *P. ovale* kunnen levenslang in de lever verblijven en jarenlang de bloedbaan infecteren [18](#page=18). ### 3.3 Diagnostiek van malaria De diagnostiek van malaria omvat: * **Microscopie van bloeduitstrijkjes:** Hiermee kan de soort *Plasmodium* worden bepaald, en bij *P. falciparum* kan het aantal parasieten en schizonten worden geteld [21](#page=21). * **Antigeensneltesten:** Deze bieden een snelle indicatie van een infectie [21](#page=21). ### 3.4 Behandeling van malaria De behandeling van malaria is afhankelijk van de *Plasmodium*-soort en de geografische oorsprong van de infectie. Behandeling is een specialistische interventie en kan een urgentie zijn, met name bij *P. falciparum* en cerebrale malaria vanwege de potentiële fatale microvasculaire obstructies [21](#page=21) [24](#page=24). ### 3.5 Preventie van malaria Preventiestrategieën voor malaria omvatten verschillende maatregelen [21](#page=21) [23](#page=23): #### 3.5.1 Vermijden van muggenbeten * **Muskietnetten:** Gebruik van geïmpregneerde muskietnetten, vooral tijdens de nachtelijke slaap [21](#page=21) [23](#page=23). * **Beschermende kleding:** Het dragen van bedekkende kleding om huid blootstelling aan muggen te minimaliseren [21](#page=21) [23](#page=23). * **Insectenwerende middelen:** Toepassing van middelen zoals DEET op de huid [24](#page=24). * **DDT:** Hoewel genoemd als preventief middel, is het gebruik van DDT controversieel en gereguleerd [21](#page=21). #### 3.5.2 Chemoprofylaxe Chemoprofylaxe houdt in dat preventief medicatie wordt ingenomen bij reizen naar endemische gebieden. De keuze van medicatie (bijvoorbeeld chloroquine, doxycycline, Malarone®, Lariam®) is afhankelijk van het specifieke gebied en de prevalentie van *P. falciparum*. Het advies hiervoor is te vinden bij instituten zoals het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG). Er moet een afweging gemaakt worden tussen het risico op infectie en de mogelijke bijwerkingen van de medicatie [21](#page=21) [24](#page=24). > **Tip:** Raadpleeg altijd het actuele reisadvies van gerenommeerde instituten zoals het Instituut voor Tropische Geneeskunde (www.itg.be of www.reisziekten.be) voor de meest actuele aanbevelingen omtrent chemoprofylaxe. #### 3.5.3 Vaccins Sinds 2023 zijn er twee vaccins beschikbaar die door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) worden aanbevolen voor kinderen in endemische gebieden. Deze vaccins reduceren ongecompliceerde malaria met ongeveer 40%, ernstige malaria met 30% en mortaliteit met 13%. De effectiviteit is echter niet zeer hoog, waardoor ze naast andere preventieve en curatieve maatregelen moeten worden ingezet [25](#page=25). > **Voorbeeld:** De beslissing om chemoprofylaxe te nemen bij een reis naar Zuid-Oost Azië hangt af van de specifieke regio's die bezocht worden, de te verwachten *Plasmodium*-soorten en de resistentiepatronen van de parasiet in dat gebied. Dit vereist deskundig advies. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Protozoa | Eencellige organismen die behoren tot het rijk Protista. Ze worden gekenmerkt door hun eencellige structuur en kunnen verschillende levensvormen en voortplantingsmethoden hebben, waaronder intra- of extracellulaire parasieten die ziekten bij mensen en dieren kunnen veroorzaken. | | Intra- of extracellulaire parasieten | Protozoa kunnen zich zowel binnenin de cellen van hun gastheer (intracellulair) als buiten de cellen maar binnen het lichaam van de gastheer (extracellulair) bevinden, afhankelijk van de specifieke soort en levenscyclus. | | Immuunrespons | De reactie van het lichaam op vreemde stoffen, zoals ziekteverwekkers. Bij protozoa is de immuunrespons cruciaal voor het bestrijden van infecties, maar sommige protozoa hebben strategieën ontwikkeld om deze respons te ontwijken. | | Evasiestrategieën | Mechanismen die parasieten gebruiken om het immuunsysteem van de gastheer te ontwijken. Voorbeelden zijn het polymorfisme van oppervlakte-antigenen, het verbruiken van complementfactoren en het schuilen binnen gastheercellen. | | Toxoplasmose | Een infectieziekte veroorzaakt door de protozoön *Toxoplasma gondii*. De infectie is meestal asymptomatisch bij gezonde individuen, maar kan ernstig zijn voor immuungecompromitteerde personen en zwangere vrouwen vanwege het risico op congenitale transmissie. | | Oöcyste | Een stadium in de levenscyclus van sommige protozoa, zoals *Toxoplasma gondii*, die door de gastheer wordt uitgescheiden in de ontlasting en na enige tijd infectieus wordt voor een nieuwe gastheer. | | Tachyzoïeten | Een snel delende, mobiele vorm van de *Toxoplasma gondii* parasiet die verantwoordelijk is voor acute infecties en weefselschade. Ze kunnen zich verspreiden via de bloedbaan en lymfestelsel. | | Bradyzoïeten | Een langzaam delende, latente vorm van de *Toxoplasma gondii* parasiet die zich in cysten in weefsels, zoals de hersenen en spieren, kan vestigen en levenslang aanwezig kan blijven. | | Congenitale toxoplasmose | Overdracht van *Toxoplasma gondii* van een geïnfecteerde moeder op haar foetus tijdens de zwangerschap. Dit kan leiden tot ernstige ontwikkelingsstoornissen bij het kind. | | Malaria | Een ernstige tropische ziekte veroorzaakt door parasieten van het geslacht *Plasmodium*, die worden overgedragen door besmette vrouwelijke *Anopheles*-muggen. De ziekte wordt gekenmerkt door koorts, koude rillingen, hoofdpijn en anemie. | | Sporozoïeten | Het infectieuze stadium van de *Plasmodium*-parasiet dat door de *Anopheles*-mug wordt ingespoten tijdens een beet. Ze migreren naar de lever waar ze zich vermenigvuldigen. | | Merozoïeten | De vorm van de *Plasmodium*-parasiet die vrijkomt uit geïnfecteerde levercellen en de rode bloedcellen binnendringt om zich daar verder te vermenigvuldigen, wat leidt tot de klinische symptomen van malaria. | | Cerebrale malaria | Een ernstige complicatie van malaria, veroorzaakt door *Plasmodium falciparum*, waarbij parasieten de bloedvaten in de hersenen blokkeren. Dit kan leiden tot neurologische symptomen, coma en is potentieel fataal. | | Chemoprofylaxe | Het preventief innemen van medicatie om een infectie te voorkomen, met name bij reizen naar gebieden waar tropische ziekten endemisch zijn, zoals malaria. | | Antigeensneltesten | Diagnostische tests die antigenen van de parasiet in het bloed detecteren om malaria snel vast te stellen, vooral nuttig in gebieden met beperkte laboratoriumfaciliteiten. |