CWII - Hoorcollege VI - kopie (1).pptx

# Media en technologisch determinisme Dit onderwerp onderzoekt de complexe relatie tussen media, technologie en de maatschappij, waarbij de nadruk ligt op hoe media cultuur en menselijke interacties hervormen, met aandacht voor de ideeën van Marshall McLuhan en Raymond Williams. ### 1.1 Bredere context De discussie over media en technologisch determinisme vindt plaats binnen een bredere context van technologische vooruitgang, de opkomst van massamedia zoals de televisie, en socio-politieke omwentelingen zoals de Koude Oorlog, dekolonisering, globalisering en consumentisme. ### 1.2 Marshall McLuhan: The medium is the message Marshall McLuhan stelt dat we te veel nadruk leggen op de inhoud van media, terwijl het medium zelf de werkelijke boodschap is en een veel grotere impact heeft op ons denken en onze maatschappij. #### 1.2.1 De kern van McLuhan's idee * **"Het medium is de boodschap":** De impact van een medium is niet te vinden in de specifieke inhoud die het verspreidt, maar in de veranderingen die het medium zelf teweegbrengt in onze cultuur en menselijke interacties. Het medium vormt de schaal, het tempo en het patroon van menselijke activiteiten. * **Media als verlengstuk van de mens:** McLuhan ziet media als uitbreidingen van menselijke zintuigen en functies. De auto breidt onze benen uit, terwijl schrift en computer ons geheugen en denkvermogen uitbreiden. Deze "verlengstukken" veranderen ons als mens. #### 1.2.2 Mechanische versus elektronische media * **Mechanische media:** Deze worden geassocieerd met een lineaire, gefragmenteerde manier van denken en een homogeniserend, visueel effect. De drukpers, bijvoorbeeld, legde principes van uniformiteit en continuïteit op aan complexe samenlevingen. * **Elektronische media:** Deze bieden een meeslepende, multi-zintuiglijke ervaring die zorgt voor diepe betrokkenheid en de beperkingen van tijd en ruimte elimineert. Radio en televisie zijn hier voorbeelden van. #### 1.2.3 De inhoud van een medium is een ander medium McLuhan's stelling dat de "inhoud" van elk medium altijd een ander medium is, illustreert de gelaagde aard van mediacommunicatie. > **Tip:** Denk aan elektrische verlichting: het is pure informatie. Het heeft geen intrinsieke "boodschap" tenzij het wordt gebruikt om tekst weer te geven. Dit principe geldt voor alle media; de inhoud van het ene medium is vaak het vorige medium. Bijvoorbeeld, de inhoud van schrijven is gesproken taal, de inhoud van drukwerk is de geschreven tekst, en de inhoud van de telegraaf is drukwerk. #### 1.2.4 Mediawijsheid en McLuhan McLuhan benadrukt de noodzaak om "mediawijs" te worden door de "grammatica" van media te begrijpen. Hij waarschuwt voor de "verdovende werking" van media en pleit voor een kritische houding ten opzichte van hun impact, zelfs in de context van moderne fenomenen zoals sociale media en generatieve AI. ### 1.3 Raymond Williams: The technology and the society Raymond Williams staat kritisch tegenover puur technologisch determinisme, zoals dat van McLuhan, en stelt dat de relatie tussen technologie en maatschappij een complexere, wederzijdse beïnvloeding is. #### 1.3.1 Afwijzing van technologisch determinisme Williams verwerpt het idee dat technologie de maatschappij volledig controleert of voorspelt. Hij definieert "determinisme" als het stellen van grenzen en het uitoefenen van druk, binnen welke sociale praktijken weliswaar worden beïnvloed, maar niet noodzakelijk gecontroleerd. > **Tip:** Determinisme moet gezien worden als een proces van factoren (macht, kapitaal, sociale en fysieke erfenis) die grenzen en druk uitoefenen, maar het resultaat van complexe activiteiten binnen die grenzen niet volledig bepalen of voorspellen. #### 1.3.2 Sociale en technologische drijfveren Williams benadrukt dat mediatechnologieën niet ontstaan in een vacuüm, maar het resultaat zijn van een samenspel van technische innovaties, commerciële belangen en antwoorden op sociale behoeften. Hij noemt dit "symptomatische technologie". > **Voorbeeld:** De uitvinding van televisie was geen enkelvoudige gebeurtenis, maar kwam voort uit uitvindingen in elektriciteit, telegrafie, fotografie, film en radio. Radio en televisie waren oorspronkelijk ontworpen als abstracte transmissie- en ontvangstsystemen, waarbij de technische distributie prioriteit kreeg boven de inhoud. Commerciële belangen en de behoefte aan een massamedium om sociale spanningen te kanaliseren, speelden een cruciale rol. #### 1.3.3 Oorzaak en gevolg: de rol van sociale context Williams bekritiseert de neiging om oorzaak-en-gevolgrelaties te isoleren en toe te schrijven aan een specifiek medium. * **McLuhan's focus:** Richt zich op de specifieke eigenschappen van het medium zelf (bv. televisie) en hoe deze gedrag beïnvloedt. * **Williams' focus:** Pleit ervoor om de bredere sociale context en de intenties achter media-inhoud te onderzoeken. Hij stelt de vraag "en voor welk doel?" aan het traditionele communicatiemodel ("Wie zegt wat, hoe, tegen wie, met welk effect?"). > **Voorbeeld:** Problemen als "seks" en "geweld" in de media kunnen niet los worden gezien van het medium zelf, maar moeten worden begrepen binnen een breder sociaal en cultureel proces. Dit is ook relevant voor hedendaagse fenomenen zoals clickbait journalistiek en generatieve AI. ### 1.4 Conclusie: Dialectiek tussen technologie en samenleving Williams pleit voor een dialectische benadering waarbij zowel technologische drijfveren als maatschappelijke behoeften en structuren worden erkend in de ontwikkeling en impact van media. We moeten technologisch determinisme afwijzen, maar ook niet een "gedetermineerde technologie" substitueren. De relatie is wederzijds, waarbij technologie de maatschappij vormt, maar ook gevormd wordt door maatschappelijke krachten en intenties. * * * # De theorie van Marshall McLuhan Marshall McLuhan's theorieën onderzoeken de diepgaande impact van media op de mens en de maatschappij, waarbij de nadruk ligt op de inherente eigenschappen van media als vormgevers van onze perceptie en ervaring, in plaats van enkel de inhoud die ze overbrengen. ### 2.1 Het medium is de boodschap McLuhan's bekendste stelling, "het medium is de boodschap", stelt dat de ware impact van een medium niet ligt in de specifieke informatie of inhoud die het overbrengt, maar in de eigenschappen en structuur van het medium zelf. De nadruk op de inhoud wordt gezien als een "blinde vlek", die de fundamentele hervorming van onze cultuur en maatschappij door het medium zelf negeert. #### 2.1.1 Media als verlengstukken van de mens McLuhan beschouwde media als technologische verlengstukken van de menselijke zintuigen, het lichaam en de geest. Net zoals een auto onze benen verlengt en onze mobiliteit vergroot, breiden media zoals schrift en computers ons geheugen en denkvermogen uit. Het cruciale punt hierbij is dat niet alleen de functie wordt uitgebreid, maar dat het medium zelf de mens en zijn manier van denken en waarnemen fundamenteel verandert. * **Mechanische media:** Deze media, zoals de drukpers, worden gekenmerkt door een lineaire, gefragmenteerde manier van denken. Ze hebben vaak een homogeniserend effect en bevorderen de dominantie van het visuele. De drukpers transformeerde de complexe, orale en feodale samenlevingen door principes van uniformiteit, continuïteit en lineariteit op te leggen. * **Elektronische media:** Media zoals radio, televisie en later internet creëren een meeslepende, multi-zintuiglijke ervaring. Ze bevorderen diepe betrokkenheid en elimineren temporele en ruimtelijke beperkingen. #### 2.1.2 De inhoud van een medium is altijd een ander medium Een fascinerend gevolg van McLuhan's theorie is dat de "inhoud" van een medium per definitie altijd een ander medium is. Het medium zelf is de boodschap, en de inhoud die het overbrengt, is slechts een ander medium dat door het primaire medium wordt getransformeerd of gekanaliseerd. > **Voorbeeld:** Elektrisch licht is puur informatie. Tenzij het wordt gebruikt om reclame te maken of een naam te spellen, heeft het geen specifieke boodschap. De inhoud van schrift is gesproken taal; de inhoud van gedrukte tekst is geschreven woord; en de inhoud van de telegraaf is gedrukte tekst. Elk medium gebruikt dus een ander medium als zijn "inhoud", wat de centrale rol van het medium zelf benadrukt. #### 2.1.3 Mediawijsheid Vanuit McLuhan's perspectief is "mediawijsheid" essentieel. Dit betekent het begrijpen van de "grammatica" van media, dus hoe ze functioneren en ons beïnvloeden, in plaats van enkel te focussen op de inhoud. Hij waarschuwde voor de "verdovende werking" van media en benadrukte de noodzaak om kritisch te kijken naar de structurele impact ervan. Dit is bijzonder relevant in de context van hedendaagse fenomenen zoals sociale media en kunstmatige intelligentie zoals ChatGPT. ### 2.2 De impact van technologie op cultuur en maatschappij Elk nieuw medium introduceert volgens McLuhan een nieuwe schaal, een nieuw tempo en een nieuw patroon van menselijke functies en interacties. Technologie hervormt dus fundamenteel de cultuur en maatschappij waarin het wordt geïntroduceerd. Dit geldt zowel voor mechanische als voor elektronische technologieën. De treinsporen introduceerden geen beweging op zich, maar versnelden en vergrootten de schaal van menselijke functies, wat leidde tot compleet nieuwe soorten steden, werk en vrije tijd. > **Tip:** McLuhan's inzichten zijn cruciaal voor het begrijpen van hoe nieuwe media, zoals sociale netwerken en generatieve AI, onze sociale structuren, communicatiepatronen en zelfs ons denkvermogen vormgeven, vaak op manieren die we pas achteraf volledig doorgronden. * * * # Het perspectief van Raymond Williams Dit onderdeel presenteert de kritiek van Raymond Williams op technologisch determinisme en zijn pleidooi voor een dialectische benadering van de relatie tussen technologie en maatschappij, met speciale aandacht voor de sociale geschiedenis van televisie. ### 3.1 Kritiek op technologisch determinisme Raymond Williams staat kritisch tegenover het concept van technologisch determinisme. Hij verwerpt de gedachte dat technologische vooruitgang een onvermijdelijke en alomvattende kracht is die de samenleving stuurt en bepaalt. Volgens Williams is determinisme een sociaal proces, maar het is nooit volledig controlerend of voorspellend. #### 3.1.1 De realiteit van determinatie Williams definieert determinatie niet als een enkele kracht, maar als een proces waarbij reële bepalende factoren (zoals de verdeling van macht of kapitaal, sociale en fysieke erfenis, en de schaalverhoudingen tussen groepen) grenzen stellen en druk uitoefenen. Binnen deze grenzen en onder deze druk vinden complexe sociale praktijken plaats die weliswaar diepgaand worden beïnvloed, maar nooit noodzakelijk gecontroleerd worden. > **Tip:** Williams benadrukt dat technologie de maatschappij niet op een eenduidige, unidirectionele manier vormgeeft. Er is altijd ruimte voor menselijke interventie en sociale interpretatie. #### 3.1.2 Technologie en maatschappij: een dialectische relatie In plaats van een direct oorzaak-gevolgrelatie, pleit Williams voor een dialectische benadering van de relatie tussen technologie en maatschappij. Hij verwerpt zowel puur technologisch determinisme als een concept van puur sociaal determinisme. * **Technologisch determinisme:** De opvatting dat technologie de drijvende kracht is achter sociale veranderingen. * **Sociaal determinisme:** De opvatting dat sociale factoren de ontwikkeling en toepassing van technologie bepalen. Williams stelt dat deze twee krachten elkaar wederzijds beïnvloeden en vormgeven. Technologie wordt niet zomaar ontwikkeld; de ontwikkeling ervan wordt gevormd door maatschappelijke behoeften, belangen en structuren. Omgekeerd heeft de introductie van technologie wel degelijk impact op de maatschappij. > **Tip:** Het begrijpen van deze wederzijdse beïnvloeding is cruciaal voor een genuanceerd beeld van hoe media en technologie onze wereld vormgeven. ### 3.2 Een sociale geschiedenis van televisie Williams past zijn theoretische kader toe op de sociale geschiedenis van televisie om te illustreren hoe technologische ontwikkelingen en maatschappelijke contexten met elkaar verweven zijn. #### 3.2.1 De oorsprong van televisie De uitvinding van televisie was geen geïsoleerd incident, maar een gevolg van een complex samenspel van uitvindingen en ontwikkelingen op gebieden als elektriciteit, telegrafie, fotografie, film en radio. #### 3.2.2 Technologische en commerciële drijfveren Radio en televisie werden aanvankelijk voornamelijk ontworpen als abstracte systemen voor transmissie en ontvangst, zonder vooraf gedefinieerde inhoud. De primaire investeringen waren gericht op de distributiemiddelen, waarbij de productie van inhoud pas werd overwogen om de distributie technisch mogelijk en aantrekkelijk te maken. Commerciële belangen speelden hierin een significante rol. #### 3.2.3 Televisie als antwoord op sociale behoeften Ondanks de technologische en commerciële drijfveren, konden de tegenstrijdige druk van de industriële kapitalistische samenleving op een bepaald niveau worden opgelost door de instelling van broadcasting. Dit impliceert dat de ontwikkeling en integratie van televisie ook diende als een antwoord op bestaande sociale behoeften en verlangens binnen de maatschappij. #### 3.2.4 De oorzaak-gevolgrelatie en de isolatie van het medium Williams bekritiseert de neiging om oorzaak-gevolgrelaties te isoleren tot specifieke media, zoals de focus op 'seks' en 'geweld' of 'politieke manipulatie' en 'culturele degradatie' in relatie tot televisie. Hij stelt dat dergelijke effecten niet gespecialiseerd kunnen worden tot een enkel medium, maar gezien moeten worden binnen een breder sociaal en cultureel proces. Hij stelt de traditionele communicatievragen (Wie zegt wat, hoe, tegen wie, met welk effect?) aan de orde en voegt daar een cruciale vraag aan toe: "... en met welk doel?". Dit onderstreept het belang van de intentie en de bredere maatschappelijke context bij het analyseren van media-effecten, in tegenstelling tot de focus op de inherente eigenschappen van het medium zelf (zoals bij McLuhan). > **Voorbeeld:** In plaats van te zeggen dat televisie leidt tot apathie (oorzaak-gevolg), zou Williams kijken naar de sociale en economische structuren die bepalen hoe televisie wordt geproduceerd, geconsumeerd en welke rol het speelt in de vrijetijdsbesteding van mensen binnen die specifieke maatschappij. Williams benadrukt dus dat men de sociale context en de intenties die media en hun inhoud vormgeven, moet onderzoeken om de relatie tussen televisie en menselijk gedrag te begrijpen. Dit staat in contrast met Marshall McLuhans nadruk op de specifieke eigenschappen van het medium televisie zelf. * * * ## Veelgemaakte fouten om te vermijden * Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens * Let op formules en belangrijke definities * Oefen met de voorbeelden in elke sectie * Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Technologisch determinisme | De theorie die stelt dat technologie de primaire oorzaak is van sociale verandering, waarbij maatschappelijke structuren en culturele waarden worden gevormd door de ontwikkeling en adoptie van technologieën. Het impliceert een sterke voorspelbaarheid van maatschappelijke gevolgen op basis van technologische innovaties. | | Het medium is de boodschap | Een centraal concept van Marshall McLuhan, dat inhoudt dat de impact van een medium op de samenleving en het individu belangrijker is dan de specifieke inhoud die via dat medium wordt verspreid. Het medium zelf transformeert de manier waarop we denken, voelen en de wereld ervaren. | | Mechanische media | Media die werken met lineaire, gefragmenteerde processen en een versterkt visueel karakter hebben, zoals de drukpers. Deze media bevorderen een geordende, uniformere manier van denken en beïnvloeden de maatschappij door de complexiteit van eerdere orale en feodale structuren te vervangen. | | Elektronische media | Media die een meeslepende, multisensorische ervaring bieden en de beperkingen van tijd en ruimte overstijgen, zoals radio en televisie. Ze creëren een diepere betrokkenheid en maken directe, simultane ervaringen mogelijk, wat leidt tot nieuwe sociale dynamieken. | | Mediawijsheid | Het vermogen om media kritisch te analyseren, te begrijpen en er bewust mee om te gaan. Het omvat het herkennen van de mechanismen achter media, het doorzien van de intenties van mediaproducenten en het navigeren door de mediaberichten op een geïnformeerde manier. | | Sociaal determinisme | Een perspectief dat stelt dat maatschappelijke structuren, sociale interacties en culturele factoren de primaire drijfveren zijn achter maatschappelijke ontwikkeling en menselijk gedrag, in tegenstelling tot technologische oorzaken. | | Dialectiek | Een filosofisch concept dat de interactie en wederzijdse beïnvloeding van tegengestelde krachten beschrijft. In de context van media en maatschappij verwijst het naar de continue wisselwerking en het complexe samenspel tussen technologische ontwikkelingen en sociale processen. | | "Symptomatische technologie" | Een term die suggereert dat bepaalde technologieën niet de primaire oorzaak zijn van maatschappelijke veranderingen, maar eerder symptomen of uitdrukkingen zijn van bestaande sociale behoeften, krachten of conflicten binnen een samenleving. | | Inhoud medium = ander medium | Een uitbreiding van McLuhans theorie, die stelt dat de 'inhoud' van elk medium altijd een ander medium is. Bijvoorbeeld, schrijven is de inhoud van spreken, schrijven is de inhoud van drukwerk, en drukwerk is de inhoud van de telegraaf, wat de gelaagdheid van mediatoepassingen benadrukt. | | Massamedia | Communicatiemiddelen die bedoeld zijn om een groot publiek te bereiken, zoals kranten, tijdschriften, radio, televisie en het internet. Ze spelen een cruciale rol in het verspreiden van informatie, het vormen van publieke opinie en het beïnvloeden van culturele normen. | | Televisie | Een elektronisch medium dat beelden en geluid uitzendt naar huishoudens, waardoor kijkers worden blootgesteld aan een breed scala aan inhoud, van nieuws en entertainment tot educatie en reclame. De maatschappelijke impact ervan is complex en veelzijdig. |