College 2

# Waar recht vandaan komt en de rol van de media Dit onderwerp onderzoekt de oorsprong van recht, de invloed van parlementaire processen en hoe media en nieuwsberichten, zoals de Dutroux-zaak, kunnen fungeren als bronnen van recht. ## 1. Waar komt recht vandaan? Recht is geen statisch gegeven, maar is voortdurend in beweging. De oorsprong van recht kan worden herleid tot diverse 'input'-factoren die leiden tot 'output' in de vorm van recht. ### 1.1 De rol van het parlement Het parlement speelt een cruciale rol als 'processor' in het tot stand komen van recht. Input wordt verwerkt via parlementaire processen, wat resulteert in juridische output. ### 1.2 De rol van media en nieuwsberichten Media en nieuwsberichten kunnen, net als parlementaire processen, fungeren als een belangrijke 'input' die bijdraagt aan de totstandkoming van recht. Dit is met name zichtbaar in gevallen waar publieke opinie en media-aandacht leiden tot wetswijzigingen of de ontwikkeling van nieuwe juridische normen. #### 1.2.1 De Dutroux-zaak als voorbeeld De Dutroux-zaak is een sprekend voorbeeld van hoe nieuwsberichten en media-aandacht een significante invloed kunnen hebben op de ontwikkeling van recht. Deze zaak heeft geleid tot concrete veranderingen en de oprichting van nieuwe instanties: * **Cel Vermiste Personen:** Een gespecialiseerde eenheid werd opgericht om het onderzoek naar vermiste personen te verbeteren. * **Meer rechten voor slachtoffers (so's):** De zaak heeft geleid tot een versterking van de rechten van slachtoffers binnen het rechtssysteem. * **Federale en lokale politie:** De zaak bracht de noodzaak voor betere coördinatie en samenwerking tussen verschillende politieniveaus aan het licht. * **Child Focus:** Deze organisatie werd opgericht ter preventie en bestrijding van kindermisbruik en verdwijningen, direct beïnvloed door de gruwelijke feiten die aan het licht kwamen. > **Tip:** De impact van een zaak als de Dutroux-zaak op het recht illustreert hoe maatschappelijke verontwaardiging, gevoed door media, kan leiden tot juridische hervormingen. ## 2. Soorten juridische bronnen van recht Het recht kent verschillende bronnen, die kunnen worden onderverdeeld in materiële en formele bronnen. ### 2.1 Wat is recht? Recht kan worden gedefinieerd als een geheel van regels dat het maatschappelijk verkeer regelt en dat door de staat wordt gehandhaafd. ### 2.2 Scheiding der machten Het principe van de scheiding der machten (wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht) is fundamenteel voor de rechtsstaat en beïnvloedt de totstandkoming en handhaving van recht. ### 2.3 Formele bronnen van recht Formele bronnen zijn de uitdrukkingsvormen waarin het recht wordt neergelegd. Het woord 'formeel' is afgeleid van het Latijnse 'forma', wat vorm betekent. De belangrijkste formele bronnen zijn: * **Wetgeving (WG):** Geschreven rechtsregels die door de bevoegde wetgevende macht zijn opgesteld en bekrachtigd. * **Rechtsleer (RL):** De doctrines en meningen van rechtsgeleerden, zoals gepubliceerd in juridische literatuur, die interpretatie en kritiek bieden op het recht. * **Rechtspraak (RS):** De uitspraken van rechters die gezag hebben en bijdragen aan de ontwikkeling van het recht door interpretatie en toepassing. * **Gewoonterecht (GW):** Ongeschreven rechtsregels die spontaan zijn ontstaan uit langdurig en algemeen gebruik, waarbij men overtuigd is dat het zo hoort. * **Algemene Rechtsbeginselen (ARB):** Fundamentele, ongeschreven rechtsregels die behoren tot het wezen van de samenleving en die als leidraad dienen voor rechtspraak en wetgeving. #### 2.3.1 Wetgeving (WG) Wetgeving omvat de regels die door wetgevende organen worden uitgevaardigd. #### 2.3.2 Rechtsleer (RL) Rechtsleer verwijst naar de academische geschriften en meningen van juristen die helpen bij het begrijpen en interpreteren van het recht. #### 2.3.3 Rechtspraak (RS) Rechtspraak betreft de uitspraken van rechtbanken en hoven. Deze uitspraken kunnen gezag hebben en bijdragen aan de vorming van rechtsregels, met name door de interpretatie van wetten en het invullen van lacunes in de wet. > **Tip:** Hoewel gewoonterecht ongeschreven is, kan het expliciet verwijzen naar of worden verwezen naar door de wet en de rechtspraak, wat het belang ervan benadrukt. #### 2.3.4 Gewoonterecht (GW) Gewoonterecht ontstaat uit een gebruik dat van generatie op generatie mondeling wordt doorgegeven binnen een bepaalde gemeenschap. Het is de oudste bron van recht en is van nature ongeschreven. * **Kenmerken:** Ontstaat uit een gebruik, mondeling doorgegeven, oudste bron van recht. * **Voorbeelden:** * Het gebruiken van de familienaam van de echtgenoot (een oud gebruik). * Het betalen van uitvaartkosten door ouders bij overlijden van een kind. ##### 2.3.4.1 Wet verwijst naar gewoonte De wet kan expliciet verwijzen naar een gewoonteregel, waardoor deze formeel wordt erkend. * **Voorbeeld Casus 1 (Ward's extra vakantiedag):** In een klein familiebedrijf kregen alle medewerkers jarenlang een extra vakantiedag op hun verjaardag. Wanneer de baas dit plotseling afschaft, kan Ward zich beroepen op dit ingeburgerde gebruik. * **Voorbeeld Casus 2 (Ward's claim):** Ward wacht vier jaar voordat hij naar de rechter stapt om zijn extra vakantiedag terug te eisen. De rechter zal mogelijk beslissen dat het recht op deze extra dag is verjaard, ondanks de gewoonte. #### 2.3.5 Algemene Rechtsbeginselen (ARB) Algemene rechtsbeginselen zijn fundamentele, ongeschreven rechtsregels die de kern vormen van onze samenleving. * **Voorbeelden:** * Iedereen wordt geacht de wet te kennen. * Geen straf zonder wet. * Een persoon mag niet tweemaal vervolgd worden voor dezelfde feiten (ne bis in idem beginsel). > **Tip:** Algemene rechtsbeginselen fungeren als een vangnet en toetsingskader voor de interpretatie en toepassing van andere rechtsregels. ### 2.4 Materiële bronnen van recht Materiële bronnen verklaren *waarom* bepaalde rechtsregels ontstaan. Ze omvatten diverse factoren die invloed uitoefenen op de totstandkoming van recht. * **Algemene materiële bronnen:** Dit zijn brede invloeden zoals maatschappelijke, ethische, technologische, geografische, economische en politieke factoren. * **Concrete materiële bronnen:** Dit zijn specifieke factoren die directe invloed hebben, zoals nieuwsberichten, deskundigenverslagen in een rechtszaak, of de bevindingen van een commissie. #### 2.4.1 Veranderingen en nieuwsberichten Zoals reeds besproken, kunnen maatschappelijke veranderingen en de berichtgeving hierover in de media materiële bronnen zijn die leiden tot juridische output. #### 2.4.2 Deskundigenverslag Een deskundigenverslag in een rechtszaak kan dienen als een materiële bron die de rechter helpt bij het vormen van een oordeel en het toepassen van het recht. Dit verslag verklaart de feitelijke achtergrond of technische aspecten van een zaak. --- # Formele bronnen van recht De formele bronnen van recht zijn de verschillende verschijningsvormen waarin rechtsregels worden uitgedrukt. ### 4.1 Wetgeving Wetgeving is een van de belangrijkste formele bronnen van recht. Hieronder valt alle recht dat door een wetgevende macht tot stand is gekomen. ### 4.2 Rechtsleer Rechtsleer omvat de geschriften van rechtsgeleerden en academici, waarin zij recht analyseren, interpreteren en bekritiseren. Dit kan invloed hebben op de ontwikkeling van het recht, met name via juridische literatuur, commentaren op wetgeving en rechtspraak. ### 4.3 Rechtspraak Rechtspraak verwijst naar de uitspraken die rechters doen in concrete geschillen. Hoewel in de Belgische rechtsorde het precedentensysteem zoals in common law-landen niet strikt gevolgd wordt, kunnen arresten van hogere rechtbanken wel degelijk gezag hebben en de interpretatie van het recht door lagere rechtbanken beïnvloeden. ### 4.4 Gewoonterecht Gewoonterecht ontstaat uit spontane gedragingen die door leden van een gemeenschap als juridisch bindend worden ervaren. #### 4.4.1 Kenmerken van gewoonterecht * **Ontstaan uit gebruik:** Gewoonterecht komt voort uit een langdurig gebruik dat van generatie op generatie wordt doorgegeven, vaak op mondelinge wijze. * **Ongeschreven bron:** Het is traditioneel een ongeschreven bron van recht, wat het ouder maakt dan geschreven wetgeving. * **Overtuiging van rechtmatigheid:** Het gebruik moet gepaard gaan met de overtuiging dat het ook zo hoort (opinio juris sive necessitatis). #### 4.4.2 Voorbeelden van gewoonterecht * Het gebruik om de familienaam van de echtgenoot over te nemen bij een huwelijk (een oud gebruik). * De (historische) plicht voor ouders om de uitvaartkosten van hun kinderen te betalen. #### 4.4.3 Verwijzing naar gewoonterecht Zowel de wet als de rechtspraak kunnen soms verwijzen naar gewoonterechtelijke regels, wat de erkenning en integratie ervan in het rechtssysteem benadrukt. > **Tip:** Hoewel gewoonterecht ongenschreven is, kan het wel degelijk bindend zijn indien het aan de vereiste voorwaarden voldoet. ### 4.5 Algemene rechtsbeginselen Algemene rechtsbeginselen zijn fundamentele, ongeschreven rechtsregels die als essentieel worden beschouwd voor onze rechtsorde en samenleving. #### 4.5.1 Definitie Deze beginselen vormen de basisprincipes waarop het rechtssysteem rust en garanderen een eerlijke en rechtvaardige rechtsbedeling. #### 4.5.2 Voorbeelden van algemene rechtsbeginselen * **Iedereen wordt geacht de wet te kennen:** Men kan zich niet beroepen op onwetendheid van de wet om aan de toepassing ervan te ontsnappen. * **Geen straf zonder wet (Nullum crimen, nulla poena sine lege):** Niemand kan gestraft worden voor een feit dat niet als strafbaar was gesteld op het moment dat het werd gepleegd, en er kan geen straf worden opgelegd die niet voorzien was. * **Ne bis in idem:** Een persoon mag niet tweemaal worden vervolgd of bestraft voor dezelfde feiten. > **Tip:** Algemene rechtsbeginselen spelen vaak een rol als interpretatiemiddel bij wetgeving en rechtspraak, en kunnen ook een aanvullende rol spelen waar de wet zwijgt. --- # Materiële bronnen van recht Materiële bronnen van recht verklaren de redenen waarom bepaalde rechtsregels ontstaan. ### 3.1 De rol van materiële bronnen Materiële bronnen van recht zijn de factoren die een verklaring bieden voor het ontstaan van specifieke rechtsregels. Ze omvatten veranderingen en invloeden vanuit diverse maatschappelijke domeinen. ### 3.2 Soorten materiële bronnen Materiële bronnen kunnen worden onderverdeeld in algemene en concrete bronnen. #### 3.2.1 Algemene materiële bronnen Dit zijn brede maatschappelijke, economische, technologische, geografische, ethische en politieke veranderingen die de basis vormen voor de ontwikkeling van recht. * **Maatschappelijke veranderingen:** Ontwikkelingen in de maatschappij, zoals veranderende normen en waarden, kunnen leiden tot nieuwe wetgeving of aanpassing van bestaande regels. * **Economische veranderingen:** Economische groei, crises, globalisering of nieuwe economische modellen kunnen specifieke juridische reacties vereisen, bijvoorbeeld op het gebied van handel, arbeid of financiën. * **Technologische veranderingen:** Innovaties op technologisch gebied, zoals internet, kunstmatige intelligentie of biotechnologie, dwingen de wetgever om nieuwe regels te creëren of bestaande aan te passen om deze ontwikkelingen te reguleren en te beheersen. * **Geografische factoren:** De fysieke omgeving en de geografische ligging van een land kunnen invloed hebben op wetgeving, bijvoorbeeld met betrekking tot milieurecht, grondstoffen of grensoverschrijdende kwesties. * **Ethische overwegingen:** Veranderende ethische inzichten en morele debatten in de samenleving kunnen de drijvende kracht zijn achter juridische hervormingen, met name in gevoelige gebieden zoals medisch recht of mensenrechten. * **Politieke factoren:** Politieke ideologieën, beleidsdoelstellingen en de machtsverhoudingen binnen een politiek systeem bepalen mede de richting en inhoud van het recht. #### 3.2.2 Concrete materiële bronnen Dit zijn specifieke gebeurtenissen, informatie of inzichten die direct leiden tot de totstandkoming van een rechtsregel. * **Nieuwsberichten:** Actualiteiten en berichtgeving in de media kunnen maatschappelijke onrust veroorzaken of aandacht vestigen op problemen die om een juridische oplossing vragen. Het Dutroux-schandaal is een voorbeeld waarbij nieuwsberichten leidden tot aanpassingen in wetgeving rondom vermiste personen en kinderrechten. > **Example:** De gebeurtenissen rond het Dutroux-schandaal, breed uitgemeten in de media, hebben geleid tot de oprichting van Child Focus, meer rechten voor slachtofferhulp en de versterking van de Cel Vermiste Personen. Dit illustreert hoe nieuwsberichten over een specifieke zaak materiële druk kunnen uitoefenen voor juridische veranderingen. * **Deskundigenverslagen in een rechtszaak:** Adviezen en bevindingen van experts in juridische procedures kunnen nieuwe inzichten bieden die leiden tot rechterlijke beslissingen of wetgevende initiatieven. > **Tip:** Hoewel nieuwsberichten en deskundigenverslagen concrete aanleidingen kunnen zijn, is het belangrijk te onthouden dat de uiteindelijke creatie van rechtsregels via de formele kanalen van wetgeving en rechtspraak verloopt. Materiële bronnen zijn de 'input' die de 'processor' (parlement, rechter) aanzet tot het produceren van 'output' (recht). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Recht | Een systeem van regels dat door een gemeenschap wordt geaccepteerd en afgedwongen om gedrag te reguleren en geschillen op te lossen. | | Wetgeving | Geschreven wetten die zijn opgesteld en goedgekeurd door een wetgevende macht, zoals een parlement. | | Rechtsleer | De wetenschappelijke studie en analyse van het recht, vaak door academici en juridische experts. | | Rechtspraak | De verzameling uitspraken en beslissingen die door rechtbanken en rechters worden gedaan bij het oplossen van juridische geschillen. | | Gewoonterecht | Ongeschreven rechtsregels die ontstaan uit langdurig en algemeen geaccepteerd gebruik binnen een gemeenschap, vaak van generatie op generatie doorgegeven. | | Algemene rechtsbeginselen | Fundamentele, ongeschreven rechtsregels die essentieel zijn voor de samenleving en als leidraad dienen bij de interpretatie en toepassing van het recht. | | Materiële bronnen van recht | Factoren die de inhoud en totstandkoming van rechtsregels beïnvloeden, zoals maatschappelijke, economische, politieke of technologische ontwikkelingen. | | Formele bronnen van recht | De vormen waarin rechtsregels worden uitgedrukt, zoals wetten, jurisprudentie en gewoonte. | | Parlement | De wetgevende vergadering van een land of staat, verantwoordelijk voor het opstellen en goedkeuren van wetten. | | Nieuwsbericht | Een verslag van recente gebeurtenissen dat wordt gepubliceerd in de media en dat invloed kan hebben op de publieke opinie en de totstandkoming van recht. | | Deskundigenverslag | Een rapport opgesteld door een specialist die zijn expertise gebruikt om feiten of omstandigheden te analyseren in een juridische context. | | Ne bis in idem | Een rechtsbeginsel dat stelt dat iemand niet tweemaal voor hetzelfde feit kan worden berecht of gestraft. |