H2 TOERISME.pdf

# Vroege vormen van reizen en toerisme Dit onderwerp verkent de historische wortels van reizen en toerisme, beginnend bij de prehistorie en zich uitstrekkend door de oude beschavingen en de Middeleeuwen, met aandacht voor de motivaties en faciliteiten die de mobiliteit van mensen vormgaven [3](#page=3). ### 1.1 Prehistorie In de prehistorie leefden mensen nomadisch, waarbij ze rondtrokken op zoek naar voedsel. Met de vestiging op één plek ontstond een primitieve vorm van handel en specialisatie. Hoewel volkeren hun gebied uitbreidden door oorlog en verovering, en religieuze centra gelovigen aantrokken, gebeurde dit niet voor ontspanning of educatie [3](#page=3). ### 1.2 De oudheid De oudheid, grofweg gedefinieerd van 3000 v.Chr. tot 500 n.Chr. (met de klassieke oudheid tussen circa 750 v.Chr. en 500 n.Chr.), zag de opkomst van de eerste toeristische faciliteiten. Deze bevonden zich op locaties van festivals zoals de Olympische Spelen (vanaf 776 v.Chr.) en religieuze feesten, en boden slaapplaatsen en eet- en drankgelegenheden [4](#page=4). #### 1.2.1 Grote reizigers en attracties De Griekse schrijver Herodotus (circa 480 – 425 v.Chr.) maakte verre studiereizen door de destijds bekende wereld, onder meer naar Griekenland, Klein-Azië, Egypte, Noord-Afrika, delen van het Midden-Oosten, Oekraïne, de Krim en West-Europa. Zijn werk "Historiën" wordt beschouwd als de vroege vorm van geschiedschrijving en memoires van een reiziger [4](#page=4). De zeven wereldwonderen van de antieke wereld kunnen gezien worden als de eerste toeristische attracties. Het boek "Rondleiding door Griekenland" (circa 170 v.Chr.) wordt beschouwd als de eerste reisgids [5](#page=5). #### 1.2.2 Infrastructuur en verblijf Tijdens de klassieke oudheid ontstonden de eerste buitenverblijven en thermale badplaatsen, wat resulteerde in aanzienlijk toeristisch verkeer. Ostia, de havenplaats van Rome, was populair bij rijke Romeinen met buitenverblijven. De Romeinen bouwden een uitgebreid wegennet, de heirbanen, die de mobiliteit vergemakkelijkten voor kooplui, koeriers en andere reizigers, ondanks het oorspronkelijke militaire doel [4](#page=4). ### 1.3 Middeleeuwen De Middeleeuwen, grofweg van 500 tot circa 1500, begonnen met een periode van "onbeweeglijkheid" door onveiligheid en slechte wegen, die het reizen bemoeilijkten. De Noorse volkeren, als zeevaarders, maakten wel verre tochten en ontdekten gebieden zoals Groenland rond 900 [5](#page=5). #### 1.3.1 Opkomst van reizigers en motivaties Vanaf de elfde eeuw nam het aantal reizigers toe, waaronder niet alleen vorsten, gezanten en soldaten, maar ook geestelijken, koeriers en kooplui [5](#page=5). * **Kruistochten (vanaf 11e eeuw):** Militaire ondernemingen voor het behoud van heilige plaatsen in Palestina, met religieuze, economische (handel) en politieke (territoriumuitbreiding) motieven [6](#page=6). * **Bedevaarten:** Bloeiden gedurende de Middeleeuwen naar heilige plaatsen. Motivatie lag niet alleen bij geloof of genezing, maar ook bij avontuur en boetedoening (als straf van de rechtbank) [6](#page=6). #### 1.3.2 Toeristische sector in de Middeleeuwen Bedevaarten stimuleerden de ontwikkeling van een toeristische sector met herbergen langs de weg, verkoop van souvenirs en aflaten in bedevaartsteden, en de opkomst van reisleiders. In de veertiende eeuw werden vanuit Venetië de eerste pakketreizen naar het Heilige Land georganiseerd. Marco Polo wordt gezien als een voorloper van ontdekkingsreizigers vanwege zijn reizen naar Azië en de verhoogde interesse in reizen die zijn documentatie opwekte [6](#page=6). ### 1.4 Nieuwe Tijd De Nieuwe Tijd (vanaf circa 1450-1500) kende een versnelling in factoren die reizen en toerisme bevorderden, zoals infrastructuur, opleiding en cultuur, ondanks onderbrekingen door oorlogen [6](#page=6). #### 1.4.1 Ontdekkingsreizen en culturele ontwikkelingen Deze periode staat bekend om de ontdekkingsreizen, vaak gedreven door economische motieven, met figuren als Christoffel Columbus, Amerigo Vespucci, Vasco da Gama, Pedro Alvarez Cabral, Fernão de Magelhães en Abel Tasman. De ontdekking van nieuwe culturen en landen was cruciaal voor de verdere ontwikkeling van toerisme [7](#page=7). Infrastructuur op het vasteland verbeterde, herbergen ontstonden, en de opkomst van universiteiten stimuleerde studenten om te reizen voor kennis. De populariteit van reizen bleek uit de opkomst van reisverhalen zoals "Robinson Crusoe" en "Gulliver's Travels" die de reisgeest aanwakkerden. De invloed van de Verlichting, die wetenschap en intellectuele uitwisseling bevorderde, zorgde ervoor dat reisboeken aan populariteit wonnen boven theologische werken [7](#page=7). #### 1.4.2 De Grand Tour Vanaf de zeventiende eeuw ontstond de 'Grand Tour', een culturele rondreis per koets door Europa, die een essentieel onderdeel was van de opvoeding van aristocratische jongens en meerdere jaren kon duren. Italië was vrijwel steeds het einddoel, met bezoeken aan culturele plekken in Duitsland, Frankrijk en Oostenrijk. De authentieke 'Grand Tour' kende een hoogtepunt in het midden van de achttiende eeuw en evolueerde gaandeweg naar een vorm van massatoerisme. In de late 18e en 19e eeuw (Romantiek) verschoof de focus van cultuur naar de natuur, wat leidde tot meer bezoeken aan de Alpen. De moderne Amerikaanse 'trip to the continent' is een gedeeltelijke voortzetting hiervan, met bezoeken aan belangrijke Europese steden in een korter tijdsbestek [7](#page=7). --- # De opkomst van commercieel toerisme en de Industriële Revolutie De Industriële Revolutie markeerde een keerpunt in de geschiedenis van toerisme, waarbij technologische vooruitgang en socio-economische veranderingen de basis legden voor de ontwikkeling van georganiseerde reizen en de opkomst van de reisindustrie [1](#page=1) [8](#page=8). ### 2.1 Industriële Revolutie en de impact op toerisme De Industriële Revolutie, die zich vanaf het einde van de 18e eeuw in Engeland ontwikkelde, transformeerde agrarische gebieden naar industriële economieën binnen een eeuw. Deze periode was van cruciaal belang voor de toeristische sector, niet alleen door socio-economische veranderingen zoals urbanisatie, de scheiding van werk en thuis, standaardisering van werkuren en lonen, en de groei van de middenklasse. De technologische vooruitgang, met name de ontwikkeling van nieuwe vervoersmiddelen, kwam in een stroomversnelling [8](#page=8). De uitvinding van de stoommachine leidde tot de ontwikkeling van zowel de trein als stoomschepen. Midden 19e eeuw ontstonden de eerste echte passagiersschepen, in tegenstelling tot eerdere praktijken waarbij passagiers meereisden met handelsschepen. Deze innovaties revolutioneerden het toerisme: bestemmingen werden sneller bereikbaar en betere levensomstandigheden creëerden de mogelijkheid voor één- en meerdaagse uitstappen. Reizen voor toeristische doeleinden werd toegankelijk voor de werkende klasse, de 'non-elite' [8](#page=8). ### 2.2 Thomas Cook: pionier van commercieel toerisme Thomas Cook (1808-1892) wordt beschouwd als de grondlegger van het commercieel toerisme en een van de eerste belangrijke reisagenten en organisatoren ter wereld [8](#page=8). * **Eerste commerciële reis:** In 1841 organiseerde Cook voor een bijeenkomst van geheelonthouders een speciale treinreis tussen Leicester en Loughborough in Groot-Brittannië, in samenwerking met de Midland Counties Railway. Dit was de allereerste commerciële reis (excursie) ter wereld en trok 570 passagiers [8](#page=8). * **Contracten met spoorwegmaatschappijen:** Aangemoedigd door dit succes sloot hij drie jaar later een contract met dezelfde treinmaatschappij, waarbij hij passagiers leverde in ruil voor treinen [8](#page=8). * **Reisagentschap en ticketverkoop:** In 1845 opende hij het eerste commerciële reisagentschap voor de verkoop van transportbiljetten. Hij introduceerde ook een treinbiljet dat geldig was op lijnen van verschillende spoorwegmaatschappijen [8](#page=8). * **Promotie van bestemmingen:** Cook zette de Alpen op de kaart als commerciële toeristische bestemming [8](#page=8). * **Voucher systeem:** In 1868 introduceerde hij de eerste voucher ter wereld, een waardebon die garant stond voor de betaling van specifieke diensten [8](#page=8) [9](#page=9). * **Pakketreizen:** Hij organiseerde in 1872 de eerste pakketreis rond de wereld [8](#page=8). * **Cookcheque:** Om het reizen te vergemakkelijken, lanceerde hij in 1874 de 'Cookcheque', een voorloper van de reischeque, destijds 'circular notes' genoemd [9](#page=9). * **Charterreizen en publicaties:** Cook wordt gezien als de uitvinder van de charterreis. Hij publiceerde ook een periodiek tijdschrift, 'Cooks excursionist and tourist advertiser', dat hij toeschreef aan het succes van zijn ondernemingen [9](#page=9). **Belangrijke verwezenlijkingen van Thomas Cook:** * 1845: Eerste reis begeleid door een gids (naar Schotland) [9](#page=9). * 1850: Eerste reis naar het Europese vasteland [9](#page=9). * 1851: Eerste reisbureau ter wereld met een kantoor en vast personeel. Organiseerde transport naar de Wereldtentoonstelling in Londen (165.000 passagiers) en later naar tentoonstellingen in Dublin en Parijs [9](#page=9). * 1863: Organiseerde een reis naar Zwitserland, wat hem de eerste echte touroperator maakte [9](#page=9). * 1866: Eerste georganiseerde reis naar de Verenigde Staten [9](#page=9). * 1869: Eerste volledig georganiseerde reis naar Egypte, wat leidde tot een monopolie op Nijlcruises [9](#page=9). * 1879: Uitbreiding van activiteiten met een bankafdeling [9](#page=9). > **Tip:** Begrijpen hoe Thomas Cook de reisindustrie professionaliseerde door middel van gestandaardiseerde diensten en het creëren van een vraag naar reizen is essentieel voor dit onderwerp. ### 2.3 Andere pioniers en de ontwikkeling van reisorganisaties Naast Thomas Cook waren er in de tweede helft van de 19e eeuw andere belangrijke pioniers die baanbrekend werk verrichtten in de reisindustrie: * **P&O (Peninsular and Oriental Steam Navigation Co.):** Opgericht in 1837 door Arthur Anderson. Deze maatschappij werkte samen met Cook aan wereldreizen en groeide uit tot een grote scheepvaartmaatschappij, die nog steeds actief is met overzetdiensten en cruises [9](#page=9). * **Cunard Line:** Opgericht in 1839 door Samuel Cunard als The British and North American Royal Mail Steam Packet Co. De maatschappij verwierf snel een belangrijk marktaandeel in de wereldscheepvaart en is momenteel sterk vertegenwoordigd in de cruisesector [10](#page=10). * **American Express:** De basis werd gelegd in 1850 door Henry Wells en William Fargo met het transport van waardepapieren. Na fusies specialiseerde de maatschappij zich in transport van zilver en goud, en begon in 1891 met de uitgifte van geldwissels (American Express Traveller Cheques). Tegenwoordig is het een partner in business travel [10](#page=10). * **Compagnie Internationale des Wagons Lits:** Opgericht in 1872 door de Belg George Nagelmackers. De maatschappij specialiseerde zich in slaaprijtuigen en restauratierijtuigen op internationale treinverbindingen. Bekend is de Orient-Express (van Parijs naar Istanbul). Tegenwoordig opereert deze onder de naam Carlson Wagonlit Travel (CWT) en is een van de grootste reisbureauketens wereldwijd, met het hoofdkantoor in Minneapolis. Dit bedrijf is vooral bekend van luxueuze treinreizen waarbij de reis zelf het doel is [10](#page=10) [2](#page=2). ### 2.4 Groei van kuuroorden en badplaatsen De Industriële Revolutie kenmerkte zich ook door een aanzienlijke ontwikkeling van kuuroorden en badplaatsen. Rond 1900 waren er meer dan 700 kuuroorden in Europa. Hoewel Blankenberge al in de 16e eeuw als badplaats werd bezocht, bloeide het kusttoerisme in de 19e eeuw op in badsteden zoals Oostende. De grote ontwikkeling van kuuroorden en badplaatsen in Europa wordt gesitueerd in de periode van de Industriële Revolutie en Moderne Tijden [10](#page=10) [2](#page=2). ### 2.5 Ontwikkeling van commercieel toerisme op grote schaal Commercieel toerisme op grote schaal begon zich te ontwikkelen vanaf de periode van de Industriële Revolutie en de Moderne Tijden. De wet op één week betaalde vakantie werd in België goedgekeurd na WOII. Voor velen was de bestemming in eigen land de kust. Het recht op betaalde vakantie werd in de periode na WOII uitgebreid naar 2 of 3 weken. De voorloper van Toerisme Vlaanderen werd in België opgericht na WOII. Wereld Toerismedag wordt jaarlijks gevierd op 27 september [2](#page=2). ### 2.6 Verschillen tussen voor en na industrialisatie De periode vóór en na de industrialisatie toont significante verschillen in toerisme: * **Toegankelijkheid:** Vóór industrialisatie was reizen voor de elite, terwijl na industrialisatie reizen toegankelijk werd voor bredere lagen van de bevolking door verbeterde vervoersmiddelen en economische vooruitgang [8](#page=8). * **Organisatie:** Vóór industrialisatie waren reizen vaak individueel en minder georganiseerd. Na industrialisatie ontstonden reisorganisaties, pakketreizen en gestandaardiseerde diensten, zoals de initiatieven van Thomas Cook [8](#page=8) [9](#page=9). > **Tip:** Vergelijk de mobiliteit en reisdoelen van klassieke oudheid/Middeleeuwen met die van de Industriële Revolutie om de transformatie in toerisme beter te begrijpen. --- # Moderne tijden en de ontwikkeling van vakantie en vrije tijd De periode van de moderne tijden, met name de 20e eeuw en daarna, kenmerkte zich door een ingrijpende transformatie in de ontwikkeling van vakantie en vrije tijd, gedreven door economische, technologische en maatschappelijke veranderingen, met een steeds grotere rol voor overheidsinstanties en nieuwe concepten zoals beleving en betekenis. ### 3.1 De opkomst van betaald verlof en massatoerisme De 20e eeuw zag een geleidelijke, maar uiteindelijk baanbrekende, ontwikkeling van vakantiemogelijkheden voor een bredere bevolkingsgroep. Hoewel verre reizen aanvankelijk een privilege waren van de welgestelden werden dichter bij huis gelegen bestemmingen steeds toegankelijker [11](#page=11). * **Vroege impulsen:** De invoering van de verplichte zondagsrust in België vanaf 1906 begon de vraag naar vrije tijd te stimuleren, waarbij de kust als populaire bestemming aan populariteit won [11](#page=11). * **Doorbraak betaald verlof:** Een cruciale mijlpaal was de wet op één week betaalde vakantie, goedgekeurd in juni 1936. Dit opende de deur voor grotere groepen om op vakantie te gaan, met name naar de Belgische kust [11](#page=11). * **Uitbreiding en verdere democratisering:** De invoering van de verplichte sociale zekerheid in 1944 en de uitbreiding van het recht op twee of drie weken betaalde vakantie in 1947 waren verdere stappen in de democratisering van vakantie. De invoering van de vijfdagenweek in 1964 consolideerde deze trend, waardoor een brede bevolkingsgroep jaarlijks de kans kreeg om te ontspannen [11](#page=11). > **Tip:** De ontwikkeling van betaald verlof was een sociaal-economische evolutie die nauw verbonden was met de groeiende welvaart en de erkenning van het belang van rust en ontspanning voor werknemers. ### 3.2 De rol van de overheid en toeristische organisaties Overheden erkenden vanaf het begin van de 20e eeuw het economische en sociale belang van toerisme en namen initiatieven om de sector te ondersteunen en te reguleren. * **Commissariaat-Generaal voor Toerisme:** In België werd in 1939, net voor de Tweede Wereldoorlog, het Commissariaat-Generaal voor Toerisme opgericht. Deze overheidsdienst, de voorloper van Toerisme Vlaanderen, had als kerntaken de promotie van België in het buitenland, de begeleiding van de toeristische sector en het toegankelijk maken van toerisme voor iedereen [11](#page=11). * **Internationale samenwerking:** Ook internationaal zagen nationale toeristische diensten het licht in het Interbellum. De voorloper van UN Tourism (voorheen UN WTO) ontstond uit het eerste internationale congres van officiële toeristenorganisaties in Den Haag in 1925, wat leidde tot de oprichting van een officiële vakbond in 1930 [11](#page=11). * **World Tourism Day:** De oprichting van de Wereldtoerismeorganisatie (UNWTO, nu UN Tourism) met goedgekeurde statuten op 27 september 1970, markeert de ontwikkeling van een wereldwijd kader voor toerisme. Op deze datum wordt jaarlijks de 'World Tourism Day' gevierd [11](#page=11). ### 3.3 Technologische evolutie en maatschappelijke veranderingen De periode na de Tweede Wereldoorlog werd gekenmerkt door een exponentiële groei van het toerisme, zowel nationaal als internationaal, sterk gestimuleerd door technologische vooruitgang en een veranderende maatschappij. * **Economische bloei en consumptiemaatschappij:** De expansieperiode in de jaren 1950 bracht een verhoogde levensstandaard en een groeiende consumptiemaatschappij met zich mee wat de basis vormde voor verdere toeristische ontwikkeling [12](#page=12). * **Nieuwe vervoersmiddelen:** De opkomst van de auto en het vliegtuig na de Tweede Wereldoorlog revolutioneerde de mobiliteit en maakte nieuwe reisvormen en bestemmingen mogelijk. Deze technologische revolutie zet zich voort en beïnvloedt ook de sector vandaag de dag, met concepten als ruimtetoerisme en de integratie van sociale media [12](#page=12). * **Van diensteneconomie naar belevings- en betekeniseconomie:** De toeristisch-recreatieve sector evolueert sterk onder invloed van de postindustriële samenleving in West-Europa, met een verschuiving van een diensten- en kenniseconomie naar een belevings- en betekeniseconomie, die zich duidelijk manifesteert in de vrije tijd [12](#page=12). > **Tip:** De ontwikkeling van toerisme is een dynamisch proces dat constant wordt beïnvloed door externe factoren. Het is belangrijk om de impact van technologische innovaties en maatschappelijke trends te blijven analyseren. * **Overheidsrol in infrastructuur:** De overheid speelt een continue rol bij het voorzien van gepaste infrastructuur, zoals openbaar vervoer, veilige wegen, regelgeving en toeristisch-recreatieve accommodatie, wat cruciaal is voor vakantie en ontspanning [12](#page=12). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Toerisme | Activiteiten van personen die reizen en verblijven in plaatsen buiten hun gebruikelijke omgeving gedurende een aaneengesloten periode van maximaal één jaar voor recreatie, zaken of andere doeleinden. | | Recreatie | Activiteiten die mensen ondernemen in hun vrije tijd om plezier te beleven, te ontspannen of zichzelf te ontwikkelen, vaak zonder economische winst als primair doel. | | Klassieke Oudheid | De periode in de geschiedenis die wordt gekenmerkt door de Griekse en Romeinse beschavingen, grofweg van de 8e eeuw v.Chr. tot de 5e eeuw n.Chr., waarin belangrijke culturele en infrastructurele ontwikkelingen plaatsvonden. | | Bedevaart | Een reis die gelovigen ondernemen naar een heilige plaats, vaak met religieuze en spirituele motieven, maar soms ook met andere redenen zoals avontuur of boetedoening. | | Nieuwe Tijd | Een historische periode die volgt op de Middeleeuwen, grofweg van de 15e tot de 18e eeuw, gekenmerkt door ontdekkingsreizen, culturele veranderingen en de opkomst van nieuwe ideeën. | | Grand Tour | Een traditionele Europese reis, voornamelijk ondernomen door jonge mannen van aristocratische afkomst in de 17e tot 19e eeuw, om culturele bezienswaardigheden te bezoeken en hun vorming te voltooien. | | Industriële Revolutie | Een periode van grote technologische, sociaaleconomische en culturele veranderingen, beginnend in Engeland in de late 18e eeuw, die leidde tot de ontwikkeling van fabrieken, nieuwe vervoermiddelen en een stedelijke samenleving. | | Commercieel toerisme | Toerisme dat georganiseerd en aangeboden wordt door commerciële bedrijven met als doel winst te maken, vaak door middel van reisagenten, touroperators en de verkoop van arrangementen. | | Voucher | Een document dat recht geeft op een bepaalde dienst, zoals een hotelverblijf of maaltijd, en dat vaak al is betaald of waarbij de betaling wordt gegarandeerd door een derde partij, zoals Thomas Cook. | | Betaald verlof | Een wettelijk recht voor werknemers om gedurende een bepaalde periode per jaar, waarvoor ze salaris ontvangen, niet te hoeven werken om te rusten of op vakantie te gaan. | | UN Tourism | De Verenigde Naties Wereldorganisatie voor Toerisme (voorheen UNWTO), een gespecialiseerde organisatie van de VN die zich richt op het bevorderen van duurzaam, verantwoord en universeel toegankelijk toerisme. |