14dgkbmw_Mollusca.pdf

# Algemene kenmerken van Mollusca Mollusca vormen een diverse stam van weekdieren, gekenmerkt door specifieke morfologische en fysiologische eigenschappen zoals een schelp, mantelholte en voet, die essentieel zijn voor hun overleving en diversificatie in uiteenlopende habitats [3](#page=3). ### 1.1 Morfologische kenmerken Mollusca vertonen bilaterale symmetrie, die echter bij sommige groepen secundair asymmetrisch kan worden. Het coeloom is gereduceerd tot het pericard [3](#page=3). #### 1.1.1 De schelp De schelp is een prominent kenmerk van veel mollusken en wordt gevormd op de rug van het embryo of de larve, waarna deze zich over de rug uitbreidt. De schelp bestaat uit drie lagen [7](#page=7): * **Periostracum:** De buitenste, eiwitachtige laag die wordt afgescheiden door de buitenste mantelplooi [7](#page=7). * **Ostracum:** De middelste, kalklaag, opgebouwd uit kristallen die loodrecht op de lichaamsas zijn georiënteerd en afgescheiden door cellen aan de buitenste mantelrand [7](#page=7). * **Hypostracum:** De binnenste, parelmoerlaag, bestaande uit parallel aan de lichaamsas georiënteerde kalkkristallen, afgescheiden door het gehele manteloppervlak [7](#page=7). De schelp toont periodieke groei, wat resulteert in groeiverschijnselen. Veel schelpen zijn gespiraliseerd [7](#page=7). #### 1.1.2 De mantelholte De mantelholte is een ruimte tussen de mantel en het lichaam, die essentieel is voor verschillende lichaamsfuncties. Bijvoorbeeld, bij sommige mollusken fungeert de mantelholte als een primitieve long voor ademhaling [14](#page=14) [3](#page=3). #### 1.1.3 De voet De voet is een gespierde, ventrale uitgroeiing van de romp, gelegen dicht achter de kop (#page=3, 8). De vorm van de voet varieert sterk: het kan vingervormig zijn of de gehele buikzijde beslaan. Bij de Cephalopoda (inktvissen) is de voet sterk gemodificeerd en vormen de randen vangarmen rond de mond. De voet wordt gebruikt voor voortbeweging zoals kruipen en graven, en bij sommige soorten ook voor zwemmen (#page=3, 8). Cilia en mucus spelen een belangrijke rol bij de voortbeweging [3](#page=3) [8](#page=8). #### 1.1.4 Overige morfologische structuren * **Radula:** Een tandachtige structuur in de mond, die bij veel mollusken wordt gebruikt voor het schrapen van voedsel (#page=3, 9, 11) [11](#page=11) [3](#page=3) [9](#page=9). * **Tasters:** Zintuigen die variëren in grootte en functie (#page=9, 11, 12, 13, 14) [11](#page=11) [12](#page=12) [13](#page=13) [14](#page=14) [9](#page=9). * **Anus, mond, maag:** Onderdeel van het spijsverteringsstelsel (#page=9, 11, 14) [11](#page=11) [14](#page=14) [9](#page=9). ### 1.2 Fysiologische kenmerken #### 1.2.1 Spijsverteringsstelsel Het spijsverteringskanaal loopt van mond tot anus en bevat een sterk vertakte spijsverteringsklier (#page=3, 10). Deze klier produceert enzymen en is verantwoordelijk voor de absorptie en intracellulaire vertering van voedselbrij. Voedselopname kan plaatsvinden via de radula of door filtervoeding [10](#page=10) [3](#page=3). #### 1.2.2 Zenuwstelsel Het zenuwstelsel bestaat uit een paar cerebrale ganglia boven de slokdarm, met twee paar zenuwen die naar achteren lopen: pleurale zenuwen (lichaamswand) en pedale zenuwen (voet) (#page=12, 13). Bij hogere Mollusca vormen zich zenuwknopen, zoals pleuraalganglia (lichaamswand), visceraalganglia (ingewanden) en pedaalganglia (voet) (#page=12, 13). Mollusca beschikken over diverse zintuigen, waaronder statocysten (evenwichtszintuig), ogen en tasters (#page=12, 13) [12](#page=12) [13](#page=13). #### 1.2.3 Ademhalings- en bloedvatenstelsel * **Ademhaling:** Kan plaatsvinden via kieuwen of een primitieve long, vaak gelegen in de mantelholte. De aanwezigheid van kieuwen en een bloedvatenstelsel stelt deze dieren in staat groter te worden dan voorheen besproken diergroepen [1](#page=1) [3](#page=3). * **Bloedvatenstelsel:** Meestal open, met een hart dat zich in het pericard (hartzakje) bevindt, doorgaans nabij de anus (#page=3, 14, 15). Het hart ontvangt geoxygeneerd bloed via venen uit de kieuwen en stuwt dit via arteriën (slagaders) de circulatie in. Directe verbindingen tussen arteriën en venen ontbreken vaak, waardoor bloed vrij in lacunes tussen organen stroomt. De respiratoire bloedkleurstof is haemocyanine [14](#page=14) [15](#page=15) [16](#page=16) [3](#page=3). #### 1.2.4 Osmoregulatie en excretie Osmoregulatie en excretie worden verzorgd door metanephridia [3](#page=3). #### 1.2.5 Voortplanting en ontwikkeling Mollusca zijn meestal tweehuizig, maar soms ook eenhuizig. Copulatie en externe bevruchting komen beide voor. De ontwikkeling is doorgaans indirect, met een trochoforalarve, en bij sommige groepen volgt hierop een veligerlarve (#page=3, 19, 20). Landmollusken en inktvissen missen echter de trochoforalarve. Embryonale ontwikkeling kenmerkt zich door spiraalklieving [19](#page=19) [20](#page=20) [3](#page=3). ### 1.3 Habitat en diversiteit Mollusca komen wereldwijd voor en leven voornamelijk in mariene omgevingen, maar ook in zoetwater en op land. Sommige soorten zijn parasitair. De grootte varieert enorm, van 1 millimeter tot meer dan 20 meter. Er zijn ongeveer 110.000 beschreven recente soorten [3](#page=3). ### 1.4 Systematiek (Hoofdafdelingen) De Phylum Mollusca wordt onderverdeeld in twee subphyla (#page=4, 5) [4](#page=4) [5](#page=5): * **Subphylum Amphineura:** Ongeveer 1150 soorten, waaronder de wormslakken (cl. Aplacophora) en keverslakken (cl. Polyplacophora) [4](#page=4). * **Subphylum Conchifera:** Ongeveer 126.000 soorten, inclusief Monoplacophora, slakken (cl. Gastropoda), olifantstandjes (cl. Scaphopoda), tweekleppigen (cl. Bivalvia) en inktvissen (cl. Cephalopoda) [5](#page=5). ### 1.5 Medische en evolutionaire relevantie Een aantal soorten, zoals mosselen, worden geconsumeerd als voedsel. Mollusken kunnen fungeren als tussengastheer voor diverse parasieten. Een schelp biedt bescherming tegen uitdroging. Het ademhalings- en bloedvatenstelsel van mollusken is evolutionair relevant omdat het grotere lichaamsgroottes mogelijk maakt [1](#page=1). --- # Classis Gastropoda (slakken) This section delves into the diverse class Gastropoda, focusing on their defining characteristics, evolutionary adaptations like torsion and shell coiling, and their varied methods of respiration and feeding. ### 2.1 Algemene kenmerken van slakken Gastropoden vormen een zeer uitgebreide en talrijke groep binnen de Mollusca, met mariene, zoetwaterbewonende en terrestrische vertegenwoordigers. Ze vertonen een grote vormrijkdom. Kenmerkend is een duidelijk gedifferentiëerde kop met vier beweeglijke tentakels en een brede vlezige voet. Zowel de kop als de voet zijn bilateraal symmetrisch. De meeste slakken hebben een gespiraliseerde schelp en een gespiraliseerde darmzak. Een essentieel kenmerk is de torsie van het lichaam, een draaiing die vroeg in de ontwikkeling plaatsvindt [22](#page=22). ### 2.2 De radula De radula is een chitineus plaatje dat zich in een radulazakje bevindt, een uitstulping van de mondbodem. Dit plaatje is voorzien van dwarse rijen tandjes en wordt ondersteund door een kraakbenige structuur. Talrijke protractor- en retractorspieren zorgen voor de beweging van de radula, waarmee slakken substraat kunnen afraspen of afbijten. Het is belangrijk op te merken dat Bivalvia (tweekleppigen) geen radula bezitten [23](#page=23). > **Tip:** De radula is een unieke structuur die veelal dient voor het schrapen van voedsel van oppervlakken, vergelijkbaar met een rasp. **Voorbeeld:** Herbivore slakken gebruiken hun radula om algen van rotsen te schrapen, terwijl carnivore soorten deze kunnen gebruiken om prooien te perforeren of weefsel af te bijten. ### 2.3 Voedselkeuze Gastropoden tonen een breed scala aan voedingsstrategieën, waaronder herbivoren, carnivoren, aaseters, detrituseters, filtreerders en parasieten [26](#page=26). **Manieren van voedselopname:** 1. Filteren van het voedsel door cilia op de kieuwbalkjes [45](#page=45). 2. Uitstulpen van de sifon en opzuigen van voedsel dat met enzymen is voorverteerd [45](#page=45). 3. Afschrapen van het substraat met een radula [45](#page=45). ### 2.4 Spiralisatie van de schelp De schelp van slakken is meestal gespiraliseerd. Deze spiralisatie kan rechtsdraaiend of linksdraaiend zijn [22](#page=22) [27](#page=27). > **Tip:** De richting van de spiralisatie (dextraal of sinistraal) is een belangrijk taxonomisch kenmerk. ### 2.5 Torsie Torsie is een evolutionaire draaiing van het lichaam die plaatsvindt tijdens de ontwikkeling van slakken. Dit proces resulteert in een omkering van de positie van de ingewanden en de mantelholte. In de oorspronkelijke, niet-getorseerde toestand bevinden de anus en de mantelholte zich achterwaarts ten opzichte van het hoofd. Na torsie komen ze boven het hoofd te liggen [22](#page=22) [28](#page=28) [29](#page=29). ### 2.6 Ademhalingsmethoden De ademhalingsmethoden bij gastropoden zijn gevarieerd en afhankelijk van hun leefomgeving. Oorspronkelijk hadden Mollusca twee kieuwen in de mantelholte, ctenidia genaamd. Bij veel gastropoden gaat de rechterkieuw verloren [30](#page=30). * **Prosobranchia:** Deze groep behoudt vaak een kieuw voor ademhaling [30](#page=30) [31](#page=31). * **Opistobranchia:** Deze groep kan zowel longen als kieuwen hebben voor ademhaling [30](#page=30) [31](#page=31). * **Pulmonata ("longslakken"):** Bij deze terrestrische en zoetwaterbewonende groepen is de kieuw vervangen door een sterk gevasculariseerd respiratorisch gedeelte van de mantelholte, dat functioneert als een long [30](#page=30) [31](#page=31). > **Tip:** De overgang van aquatische kieuwademhaling naar longademhaling in de mantelholte is een cruciale aanpassing voor terrestrische levenswijzen. --- # Classis Bivalvia (tweekleppigen) De klasse Bivalvia omvat weekdieren die gekenmerkt worden door hun bilaterale symmetrie, de aanwezigheid van twee schelpen, een gereduceerde kop, en gespecialiseerde kieuwen voor ademhaling en voedselopname [33](#page=33) [34](#page=34) [35](#page=35). ### 3.1 Algemene kenmerken Bivalven zijn bilateraal symmetrisch en lateraal afgeplat. Ze bezitten twee halve schelpen die worden afgescheiden door een mantel. Kenmerkend is de rudimentaire kop, waarbij de radula (raspeltong) afwezig is. De mond wordt omgeven door labiale palpi, en voedselopname geschiedt via cilienslag. Ademhaling vindt plaats door plaatvormige kieuwen. De bevruchting is meestal uitwendig. De levenscyclus omvat een trochofora- en een veligerlarve. De meeste bivalven leven in zee, hoewel er ook zoetwater-vormen voorkomen [33](#page=33) [34](#page=34) [35](#page=35). ### 3.2 Voortbeweging De voortbeweging bij bivalven vindt plaats met behulp van een lateraal platgedrukte voet. Deze voet wordt eerst uitgestrekt door de protractorspier. Vervolgens zwelt de voet op en zet zich vast in de ondergrond. De mossel verplaatst zich dan door de samentrekking van de retractorspieren [36](#page=36). ### 3.3 Mantel en Sifon Aan de achterzijde van het lichaam zijn de mantelranden op twee plaatsen vergroeid. Dorsaal vormt dit een uitstromingsopening, de siphon, en ventraal een instromingsopening, eveneens een siphon [37](#page=37). ### 3.4 Ademhaling en Voedselopname via de Kieuwen Bivalven beschikken over zeer grote, bladvormige kieuwen. De kieuwstructuur ontstaat uit uitstulpingen in de mantelholte, de zogenaamde "filamenten". Deze filamenten groeien eerst ventraalwaarts en vervolgens weer dorsaalwaarts, wat resulteert in een W-vormige kieuw. Interfilamentenbruggen verbinden deze filamenten, waardoor overlangs lopende lamellen ontstaan. Verder zijn er interlamellaire bruggen die waterkanalen vormen [39](#page=39) [40](#page=40) [41](#page=41). De kieuwen zijn bezet met trilharen (ciliën) die drie belangrijke functies vervullen [41](#page=41): 1. **Hydromotorische functie:** Zorgen voor de beweging van het water [41](#page=41). 2. **Laterofrontale functie:** Zeven de voedselpartikels uit het water [41](#page=41). 3. **Mucomotorische functie:** Voeren de verzamelde partikels naar de mond [41](#page=41). Het filteren van voedsel door de cilia op de kieuwbalkjes is de primaire methode van voedselopname bij Bivalvia [46](#page=46). > **Tip:** De kieuwen zijn dus niet alleen voor ademhaling, maar ook cruciaal voor voedselverwerving. Bestudeer de structuur goed om de functies van de verschillende bruggen en filamenten te begrijpen. ### 3.5 Zenuwstelsel Het zenuwstelsel van bivalven is relatief eenvoudig. De cerebrale en pleurale ganglia zijn versmolten of bevinden zich dicht bij elkaar. Daarnaast zijn er versmolten visceropariëtale ganglia. Zintuigen, die tactiel of lichtgevoelig kunnen zijn, bevinden zich voornamelijk in de mantelrand. Soms komen ook statocysten voor [44](#page=44). ### 3.6 Spijsvertering De spijsvertering bij bivalven is aangepast aan hun filtervoedende levenswijze. Voedsel wordt uit het water gefilterd door de cilia op de kieuwen. De siphon kan uitgestulpt worden om water op te zuigen, waarbij voedsel dat reeds met enzymen is voorverteerd, kan worden opgenomen. Er is geen radula om substraat af te schrapen [43](#page=43) [46](#page=46). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Mollusca | Een diverse stam van ongewervelde dieren die gekenmerkt wordt door het bezit van een flexibele spierachtige voet, een mantel die een schelp afscheidt, en een radula voor het schrapen van voedsel. | | Mantelholte | De ruimte tussen de mantel en het lichaam van een weekdier, waarin organen zoals de kieuwen en de anus zich bevinden en waar gasuitwisseling plaatsvindt. | | Schelp | Een uitwendig exoskelet, meestal bestaande uit calciumcarbonaat, dat door de mantel van weekdieren wordt afgescheiden ter bescherming van het lichaam. | | Radula | Een rasperachtige structuur in de mond van de meeste weekdieren, bedekt met kleine chitineuze tandjes, gebruikt voor het afschrapen van voedsel van oppervlakken. | | Kieuwen (ctenidia) | Orgaan voor ademhaling bij waterdieren, bestaande uit lamellen die bloedvaten bevatten en waaruitwisseling van zuurstof en koolstofdioxide met het water plaatsvindt. | | Pericard | Het vlies dat het hart van weekdieren omgeeft; een met vloeistof gevulde holte die deel uitmaakt van het bloedsomloopsysteem. | | Metanephridia | Een type excretieorgaan dat urine produceert door vloeistof uit de coeloomholte (of bloed) te filteren en deze via een kanaal naar buiten af te voeren. | | Torsie | Een uniek ontwikkelingsproces bij slakken waarbij de ingewanden en de mantelholte 180 graden worden geroteerd ten opzichte van het hoofd en de voet, wat resulteert in een secundaire asymmetrie. | | Trochofora-larve | Een vrijzwemmend, microscopisch stadium in de levenscyclus van veel weekdieren en ringwormen, gekenmerkt door een band van trilharen voor voortbeweging. | | Veligerlarve | Een larvaal stadium bij veel weekdieren, ontwikkeld uit de trochofora-larve, dat reeds rudimentaire kenmerken van een schelp en een voet vertoont, en beter is aangepast aan het leven in open water. | | Labiale palpi | Kleine, mondachtige aanhangsels rond de mond van tweekleppigen, die helpen bij het filteren en transporteren van voedseldeeltjes naar de mond. | | Sifon | Een buisvormig aanhangsel bij sommige weekdieren, zoals tweekleppigen, dat wordt gebruikt voor het in- en uitstromen van water voor ademhaling, filtratie en voortbeweging. | | Hemocyanine | Een koperhoudend ademhalingspigment dat in het bloed van sommige weekdieren en arthropoden voorkomt en zuurstof transporteert; het bloed kleurt blauw wanneer geoxygeneerd. | | Coeloom | De lichaamsholte van veel meercellige dieren, gevuld met vocht, die tussen het spijsverteringskanaal en de lichaamswand ligt. Bij weekdieren is het coeloom gereduceerd tot voornamelijk de pericardholte. |