CWII - Hoorcollege V - Canvas.pptx

# De theorie van Walter Benjamin over reproductie en aura Walter Benjamins analyse van de mechanische reproductie van kunstwerken, het daaruit voortvloeiende verlies van het aura, en de verschuiving van cultuurwaarde naar tentoonstellingswaarde vormt een cruciaal punt in de kritiek op massamedia en cultuur. ### 1.1 Reproduceerbaarheid en het verlies van authenticiteit Traditioneel was een kunstwerk altijd reproduceerbaar via imitatie. Echter, de **mechanische reproductie** introduceert een fundamentele breuk door de snelheid en schaal van deze reproductie. Het meest perfecte reproductie mist één essentieel element: de aanwezigheid van het kunstwerk in tijd en ruimte, zijn unieke bestaan op een specifieke plaats. Dit unieke bestaan bepaalt de geschiedenis van het werk. > **Tip:** Benjamin benadrukt dat het bij mechanische reproductie niet gaat om het aantal kopieën, maar om de technologische mogelijkheid tot massale verspreiding en de impact daarvan op de perceptie en waarde van het origineel. #### 1.1.1 Het verlies van het aura Met mechanische reproductie **"kwijnt het aura van het kunstwerk weg"**. Het aura wordt gedefinieerd als de unieke uitstraling die voortkomt uit de authenticiteit en het unieke bestaan van het originele kunstwerk, geworteld in zijn geschiedenis en cultuur. #### 1.1.2 Cultuurwaarde versus tentoonstellingswaarde Benjamin onderscheidt twee polen in de waarde van een kunstwerk: * **Cultuurwaarde (cult value):** De oorspronkelijke waarde van een kunstwerk, vaak verbonden met zijn rituele of ceremoniële functie. Het ging primair om het bestaan van het object zelf, niet om de tentoonstelling ervan. * \_Voorbeeld: Oude grotschilderingen die deel uitmaakten van rituelen. * **Tentoonstellingswaarde (exhibition value):** De waarde die ontstaat door de mogelijkheid tot tentoonstelling, die toeneemt met technische reproductie. Deze verschuiving van cultuurwaarde naar tentoonstellingswaarde is een **kwalitatieve transformatie** van de aard van het kunstwerk. #### 1.1.3 Democratiserend gevolg en toegankelijkheid Mechanische reproductie heeft een democratiserend gevolg: * Het **emancipeert het kunstwerk van zijn afhankelijkheid van rituelen**. * Het vergroot de **toegankelijkheid** voor een breder publiek, waardoor het niet langer exclusief is voor een elite. * Het leidt tot een **nieuwe vorm van participatie**, waarbij het publiek kunst actiever gaat beleven. * Dit kan leiden tot **politieke bewustwording en debat**. ### 1.2 Politieke implicaties van reproductie Benjamin plaatst de mechanische reproductie in een bredere politieke context, met name in relatie tot fascisme en communisme: * **Fascisme:** Benjamin stelt dat fascisme de politiek esthetiseert. Kunst wordt gebruikt om politieke macht te esthetiseren en te bevestigen, vaak via manipulatieve en imponerende functies (zoals 'gleichschaltung' en 'die große Lüge'). * **Communisme:** Communisme daarentegen politiseert de kunst. Kunst wordt ingezet voor politieke bewustwording en maatschappelijke verandering, met een activerende functie die aanzet tot kritisch denken en het bevechten van machtsstructuren. Dit kan worden geassocieerd met het 'Verfremdungseffekt' van Bertolt Brecht. > **Voorbeeld:** De documentaire film 'Triumph des Willens' (1935) van Leni Riefenstahl, die de macht van het naziregime esthetiseerde, staat tegenover 'Battleship Potemkin' (1925) van Sergei Eisenstein, dat politiek bewustzijn wilde creëren. ### 1.3 De cultuurindustrie (Horkheimer & Adorno) Max Horkheimer en Theodor Adorno, verbonden aan de Frankfurter Schule, breiden Benjamins analyse uit met hun kritiek op de cultuurindustrie. Zij beschouwen de Verlichting, ondanks haar oorspronkelijke emancipatorische potentieel, als geïnstrumentaliseerd door het kapitalisme tot een **rationaliteit van overheersing**. #### 1.3.1 Kritiek op Benjamins optimisme Horkheimer en Adorno bekritiseren Benjamins optimisme over het democratische en progressieve potentieel van mechanische reproductie: * Zij menen dat het verlies van het aura niet leidt tot emancipatie, maar tot **vervlakking en conformiteit**. * Ware kunst, die autonoom en vrij van economische belangen is, vindt geen ruimte meer in deze industrie. * Waar Benjamin in massamedia nieuwe aspecten van de realiteit zag, zien Horkheimer en Adorno een **vervorming van de werkelijkheid**. #### 1.3.2 Massamedia als controlemechanisme De massamedia fungeren volgens hen als een controlemechanisme: * Technologie is niet neutraal, maar wordt ingezet om te controleren. * De economische belangen van de industrie (zoals de relatie tussen film en banken) bepalen de productie. * Films en radio presenteren zich niet langer als kunst, maar gebruiken hun zakelijke aard als ideologie om de bewust geproduceerde 'trash' te legitimeren. #### 1.3.3 Passief maken van publieken en de illusie van keuze De cultuurindustrie is gericht op het **passief maken van publieken**: * **Amusement is een verlenging van werk** onder laatkapitalisme; het biedt geen echte ontsnapping, maar slechts een herhaling van het werkproces in de vrije tijd. * De **illusie van keuze en pseudo-individualiteit** wordt gecreëerd door het aanbieden van schijnbaar verschillende producten die in feite variaties zijn op een gestandaardiseerd format. * Consumenten krijgen het gevoel een vrije keuze te maken, maar deze keuze is economisch gestuurd en gebonden aan vooraf bepaalde patronen, vergelijkbaar met industrieel bandwerk. * Deze **standaardisering** leidt tot verarming van de inhoud en uniformiteit. > **Tip:** Denk aan de manier waarop muziek- of filmplatforms suggesties doen. Hoewel het aanbod groot lijkt, worden patronen en genres die al populair zijn, continu herhaald. #### 1.3.4 Gevolgen van standaardisering De standaardisering binnen de cultuurindustrie heeft verreikende gevolgen: * **Uitsluiting van het nieuwe:** In plaats van vernieuwing, focust de cultuurindustrie op het herhalen van wat al bekend en succesvol is. De machine draait in feite op de plaats. * **Passieve consumptie:** Producten van de cultuurindustrie kunnen zelfs in staat van afleiding geconsumeerd worden. * De mentaliteit van het publiek, die het systeem lijkt te ondersteunen, is juist een **onderdeel van het systeem zelf**. * De hele wereld wordt gefilterd door de cultuurindustrie, waardoor de grenzen tussen de werkelijkheid en de geproduceerde beelden vervagen. * De cultuurindustrie vormt een type mens dat in elk product wordt herhaald, zelfs als de uiterlijke kenmerken verschillen. Pseudo-individualiteit biedt een vals gevoel van persoonlijke expressie, maar is in werkelijkheid een vorm van massaconsumptie. * * * # De cultuurindustrie volgens Horkheimer en Adorno De cultuurindustrie, volgens Horkheimer en Adorno, is een systeem van massaproductie van cultuur dat de principes van het kapitalisme toepast, wat leidt tot de ondermijning van kritisch denken en de illusie van keuze creëert. ## 2\. De cultuurindustrie: de dialectiek van de Verlichting en massaproductie ### 2.1 De bredere context: moderniteit, desillusie en massamedia De periode van het Interbellum en de Tweede Wereldoorlog, gekenmerkt door onrust, oprukkend fascisme en stalinisme, zag de opkomst van massamedia en propaganda. Technologische vooruitgang, zoals fotografie, film en radio, speelde hierin een cruciale rol. Deze context vormt de achtergrond voor de kritiek van de Frankfurter Schule, die Marxistisch geïnspireerd was en zich richtte op kritische theorie. ### 2.2 Walter Benjamin en de reproductie van kunst Walter Benjamin analyseerde de impact van mechanische reproductie op kunstwerken. Hij stelde dat de unieke aanwezigheid van een kunstwerk in tijd en ruimte, zijn "aura", verloren gaat bij reproductie. Dit verlies van aura ondermijnt de authenticiteit van het kunstwerk. Benjamin zag een verschuiving van "cult value" (rituele functie) naar "exhibition value" (tentoonstellingswaarde), wat kunst toegankelijker maakte voor een breder publiek en een democratiserend gevolg kon hebben. Hij zag hierin de mogelijkheid tot actieve participatie en politieke bewustwording. Benjamin contrasteerde de esthetisering van politiek door het fascisme met de politisering van kunst door het communisme, dat kunst gebruikte voor kritisch denken en maatschappelijke verandering. ### 2.3 Horkheimer en Adorno: kritiek op het optimisme van Benjamin Horkheimer en Adorno deelden de analyse van de massaproductie van cultuur, maar waren kritisch op het optimisme van Benjamin wat betreft de democratiserende en emancipatorische potentie van mechanische reproductie. Zij betoogden dat de cultuurindustrie niet leidt tot emancipatie, maar juist tot vervlakking en conformiteit, waarbij ware kunst, die autonoom en vrij van sociale of economische belangen is, geen ruimte meer vindt. #### 2.3.1 De paradox van de Verlichting Volgens Horkheimer en Adorno is de Verlichting, die oorspronkelijk gebaseerd was op rationaliteit en wetenschap om bijgeloof en traditionele autoriteit te overwinnen, getransformeerd door het kapitalisme. Technische rationaliteit is geïnstrumentaliseerd voor dominantie en onderdrukking. De technologie, die neutraal lijkt, wordt ingezet om de samenleving te controleren. > **Tip:** De kern van Horkheimer en Adorno's kritiek ligt in de "dialectiek van de Verlichting": het proces waarbij de rede zelf, bedoeld om te bevrijden, omslaat in een instrument van onderdrukking. #### 2.3.2 De cultuurindustrie als instrument van kapitalistische dominantie De cultuurindustrie maakt volgens hen gebruik van massaproductie om te voldoen aan de behoeften van de markt, gedreven door economische belangen. Grote bedrijven, zoals de elektriciteitsindustrie die de radio-industrie controleert en de banken die de filmindustrie financieren, bepalen de inhoud. > **Voorbeeld:** Films en radio presenteren zich niet langer als kunst, maar als producten van een industrie die bewust "trash" produceert om te legitimeren dat het puur om winst gaat. #### 2.3.3 De passivisering van het publiek en de verlenging van arbeid Entertainment, volgens Horkheimer en Adorno, is een verlenging van het werk onder laatkapitalisme. Het publiek zoekt ontsnapping aan het gemechaniseerde arbeidsproces, maar vindt in amusement slechts nagalm van datzelfde proces. Amusement congeleert tot verveling omdat het geen mentale inspanning vereist. De producten van de cultuurindustrie bieden signalen die de reactie voorschrijven, waardoor de kijker geen eigen gedachten hoeft te vormen. #### 2.3.4 De illusie van keuze en pseudo-individualiteit De cultuurindustrie creëert een illusie van keuze door een breed scala aan producten aan te bieden die op het eerste gezicht verschillend lijken. Echter, deze producten zijn slechts variaties op hetzelfde gestandaardiseerde format, gestuurd door economische belangen. Alle massa-cultuur onder monopolie is identiek. De uitkomst van films is voorspelbaar, net als de melodie van een popsong na de eerste paar noten. > **Tip:** Horkheimer en Adorno benadrukken dat de standaardisering in de cultuurindustrie gericht is op het minimaliseren van risico en het maximaliseren van consumptie, wat leidt tot een verarming van inhoud ten gunste van uniformiteit. #### 2.3.5 Gevolgen van standaardisering De onophoudelijke gelijkheid in de cultuurindustrie sluit ook het nieuwe uit. De machine draait "ter plekke", wat betekent dat er een verlies is aan creativiteit, risico en experiment. De producten zijn zo ontworpen dat ze zelfs in een staat van afleiding geconsumeerd kunnen worden, wat passieve consumptie aanmoedigt. De mentaliteit van het publiek, die het systeem van de cultuurindustrie schijnbaar begunstigt, is juist een integraal onderdeel van dat systeem. > **Voorbeeld:** De ervaring van een bioscoopbezoeker die de straat buiten als een voortzetting van de film ervaart, omdat de film de alledaagse waarneming zo nauwkeurig probeert te reproduceren, is een leidraad geworden voor de productie. #### 2.3.6 Pseudo-individualiteit De cultuurindustrie produceert een type mens dat in elk product gereproduceerd wordt. Zelfs politiek tegengestelde uitingen vertonen hetzelfde onbuigzame ritme. Pseudo-individualiteit is het valse gevoel van individualiteit dat wordt gegeven aan consumenten. Dit wordt gepresenteerd als persoonlijke expressie of smaak, maar is in werkelijkheid een vorm van massaconsumptie. De producten van de cultuurindustrie zijn zo ingericht dat ze " alert kunnen worden geconsumeerd, zelfs in een staat van afleiding ". * * * # Politieke implicaties van kunst en media Dit onderwerp onderzoekt hoe politieke systemen kunst en media gebruiken voor zowel esthetisering als politisering, met specifieke aandacht voor de benaderingen van het fascisme en communisme. ### 3.1 De rol van reproductie in kunst en politiek Walter Benjamin's werk "The Work of Art in the Age of Mechanical Reproduction" stelt dat mechanische reproductie een fundamentele breuk markeert in de manier waarop kunst wordt ervaren. Vóór de mechanische reproductie was een kunstwerk altijd uniek, aanwezig in tijd en ruimte, en onderhevig aan een specifieke geschiedenis. Dit gaf het een "aura". * **Cult value vs. Exhibition value**: Traditioneel had kunst een "cult value", geworteld in rituele en ceremoniële functies. Mechanische reproductie verschuift de focus naar "exhibition value", waardoor kunst toegankelijker wordt voor een breder publiek. * **Democratisering en politisering**: Deze toegenomen toegankelijkheid kan leiden tot een democratisering van kunst en een nieuwe vorm van participatie, waarbij het publiek kunst actief beleeft. Dit kan leiden tot politiek bewustwording en debat. ### 3.2 Politieke strategieën: esthetisering versus politisering Benjamin beschrijft twee tegenovergestelde manieren waarop politiek en kunst/media interageren: * **Fascisme: esthetisering van politiek**: Het fascisme gebruikt kunst en media om de politieke macht te esthetiseren. Dit is een imponerende functie die gericht is op manipulatie en het bevestigen van machtsstructuren, vaak door middel van concepten als "gleichschaltung" (gelijkschakeling) en de "große Lüge" (grote leugen). * **Voorbeeld**: Triumph des Willens (1935) van Leni Riefenstahl. * **Communisme: politisering van kunst**: Het communisme daarentegen gebruikt kunst en media om politieke bewustwording te creëren en maatschappelijke verandering te bewerkstelligen. Dit is een activerende functie die aanzet tot kritisch nadenken en het bevechten van machtsstructuren, bijvoorbeeld via het "Verfremdungseffekt" (vervreemdingseffect) van Bertolt Brecht. * **Voorbeeld**: Battleship Potemkin (1925) van Sergei Eisenstein. ### 3.3 De cultuurindustrie: kritiek op massamedia Max Horkheimer en Theodor Adorno, behorende tot de Frankfurter Schule, ontwikkelden de theorie van de "cultuurindustrie". Zij bekritiseerden het optimisme van Benjamin over het democratiserende potentieel van massamedia. * **De dialectiek van de Verlichting**: Zij zagen de Verlichting, die aanvankelijk bedoeld was als bevrijding door rationaliteit, getransformeerd door het kapitalisme tot een instrument van onderdrukking. Technische rationaliteit werd de rationaliteit van overheersing. * **Kritiek op Benjamin's optimisme**: Horkheimer en Adorno geloofden dat de vernietiging van de "aura" door mechanische reproductie niet leidt tot emancipatie, maar tot vervlakking en conformiteit. Ware kunst, die autonoom en vrij van economische belangen is, vindt geen ruimte binnen de cultuurindustrie. * **Massamedia als controlemechanisme**: Technologie, inclusief massamedia zoals radio en film, is volgens hen niet neutraal, maar wordt ingezet om te controleren. De cultuurindustrie maakt passief en creëert een illusie van keuze en pseudo-individualiteit. * **Pseudo-individualiteit**: Culturele producten lijken te verschillen, maar zijn slechts variaties op een gestandaardiseerd format, gedreven door economische belangen. Dit creëert een vals gevoel van persoonlijke expressie of smaak, terwijl het feitelijk massaconsumptie is. * **Standaardisering**: De producten van de cultuurindustrie volgen vastgestelde patronen die vergelijkbaar zijn met industrieel bandwerk, gericht op het minimaliseren van risico en het maximaliseren van consumptie. Dit leidt tot een verarming van de inhoud ten gunste van uniformiteit. * **Passieve consumptie**: De producten van de cultuurindustrie zijn zo ontworpen dat ze zelfs in een staat van afleiding geconsumeerd kunnen worden. Het publiek wordt aangemoedigd tot passieve consumptie en de mentale capaciteit voor kritisch denken wordt vermeden. * **Economische belangen**: De afhankelijkheid van omroepbedrijven van de elektriciteitsindustrie, of film van banken, toont aan dat economische belangen de sfeer van de cultuurindustrie domineren. Films en radio presenteren zich als business, wat het "trash" dat ze produceren legitimeert. * **De illusie van keuze**: De publieke voorkeur voor het systeem van de cultuurindustrie is onderdeel van het systeem zelf. De markt biedt producten aan die voor iedereen bestemd zijn, waardoor verschillen worden benadrukt om het publiek nog completer te kwantificeren. > **Tip:** Het cruciale verschil tussen Benjamin en Horkheimer/Adorno ligt in de interpretatie van de gevolgen van mechanische reproductie. Benjamin ziet een potentieel voor democratisering en politisering, terwijl Horkheimer en Adorno eerder een instrument van dominantie en conformisme zien binnen de kapitalistische cultuurindustrie. > **Voorbeeld:** Horkheimer en Adorno zouden beargumenteren dat streamingdiensten, ondanks hun schijnbaar eindeloze aanbod van films en series, uiteindelijk allemaal variaties zijn op gestandaardiseerde narratieven en productiemethoden, ontworpen om kijkers passief te houden en te conformeren aan heersende economische en ideologische structuren. De "keuze" die consumenten hebben, is in werkelijkheid een beperkte reeks voorgekauwde opties die voldoen aan commerciële criteria. * * * ## Veelgemaakte fouten om te vermijden * Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens * Let op formules en belangrijke definities * Oefen met de voorbeelden in elke sectie * Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Mechanische reproductie | Het proces waarbij een kunstwerk technisch wordt nagemaakt, waardoor de snelheid en schaal van verspreiding enorm toenemen en de authenticiteit van het origineel wordt aangetast. | | Aura van het kunstwerk | De unieke aanwezigheid van een kunstwerk in tijd en ruimte, verbonden aan zijn geschiedenis en oorspronkelijke context, die verloren gaat bij mechanische reproductie. | | Cultuurwaarde (Cult value) | De oorspronkelijke waarde van een kunstwerk die voortkomt uit zijn rituele of ceremoniële functie, waarbij het bestaan van het object belangrijker was dan het publiek. | | Tentoonstellingswaarde (Exhibition value) | De waarde van een kunstwerk die toeneemt door technische reproductie, waardoor het toegankelijker wordt voor een breder publiek en geschikt wordt gemaakt voor tentoonstellingen. | | Esthetisering van politiek | Het proces waarbij politieke macht of ideologie wordt verpakt in esthetische middelen, vaak ter manipulatie van het publiek en ter bevestiging van bestaande machtsstructuren, zoals bij het fascisme. | | Politisering van kunst | Het gebruik van kunst als middel voor politiek bewustzijn en maatschappelijke verandering, gericht op het activeren van het publiek en het aanzetten tot kritisch denken over machtsstructuren. | | Kritische theorie | Een filosofische stroming, grotendeels geïnspireerd door het marxisme, die de maatschappij kritisch analyseert met het doel deze te veranderen, met speciale aandacht voor de rol van cultuur en ideologie. | | Cultuurindustrie | Een term van Horkheimer en Adorno die verwijst naar de massaproductie en -verspreiding van culturele goederen binnen een kapitalistisch systeem, wat leidt tot standaardisatie, conformiteit en passieve consumptie. | | Dialectiek van de Verlichting | Het concept dat de Verlichting, die bedoeld was om bevrijding te brengen door middel van rationaliteit, onder het kapitalisme juist een instrument van onderdrukking is geworden. | | Pseudo-individualiteit | De illusie van persoonlijke expressie of uniekheid die wordt geboden door culturele producten van de cultuurindustrie, terwijl deze in feite gestandaardiseerde variaties op hetzelfde thema zijn. | | Massaproductie van cultuur | Het proces waarbij culturele goederen op grote schaal worden geproduceerd, vergelijkbaar met industriële productie, met als doel maximale winst en controle over de consument. | | Standaardisering in cultuur | Het uniforme karakter van culturele producten, die vastgestelde patronen volgen om risico’s te minimaliseren en consumptie te maximaliseren, wat leidt tot een verarming van inhoud en een gebrek aan creativiteit. |