Cursus Verkenning van het werkveld TP academiejaar 2025 2026.pdf

# De positie en rollen van een psychologisch consulent Dit onderwerp behandelt de officiële beroepskwalificatie, de diverse rollen, en de grenzen van het beroep van een psychologisch consulent, evenals strategieën voor het zoeken naar werk. ### 1.1 Beroepskwalificatie Sedert oktober 2021 is de beroepskwalificatie van de psychologisch consulent goedgekeurd door de Vlaamse regering. Deze kwalificatie definieert het beroep, de vereiste vaardigheden, de werkcontext, en de mate van autonomie en verantwoordelijkheid [9](#page=9). De definitie van een psychologisch consulent luidt: “De psychologisch consulent past psychologisch wetenschappelijk onderbouwde theorieën, methodes en technieken toe, werkt preventief en/of begeleidt de zorggebruiker en zijn systeem waarbij een psychodiagnostisch, counselend en/of coachend proces wordt opgezet, teneinde het welzijn van personen met een zorg- en ondersteuningsnood te bevorderen.” [9](#page=9). De handelingscontext van een psychologisch consulent omvat: * Het verzamelen, integreren en interpreteren van psychodiagnostische gegevens [9](#page=9). * Het omgaan met complexe en niet-vertrouwde problemen op een innovatieve wijze [9](#page=9). * Het hanteren van crisissituaties [9](#page=9). * Bewustzijn van de ernstige implicaties van gemaakte fouten [9](#page=9). * Het werken op maat met specifieke casusformulering en interventieplanning [9](#page=9). * Flexibiliteit om interventies aan te passen [9](#page=9). * Het toepassen van gespecialiseerde vaardigheden gebaseerd op wetenschappelijke ontwikkelingen [9](#page=9). * Het evalueren en combineren van eigen kennis met wetenschappelijke inzichten voor effectieve hulpverlening [9](#page=9). * Coaching en counseling als specifiek expertisegebied [9](#page=9). * De eindverantwoordelijkheid voor de hulpvraag van de zorggebruiker [10](#page=10). * Volledige autonomie en een ruime mate van initiatief, met respect voor de leidinggevende rol van andere autonome geestelijke gezondheidsberoepen indien nodig [10](#page=10). * Herstelgericht samenwerken met de zorggebruiker [10](#page=10). * Het uitvoeren van psychologische zorg en specifieke zorgprogramma's [10](#page=10). * Bewustzijn van de impact van eigen handelingen op de zorggebruiker [10](#page=10). * Handelen conform professionele, ethische, deontologische principes en wetgeving [10](#page=10). * Bewustzijn van eigen culturele en individuele diversiteit [10](#page=10). * Sensitiviteit voor multipele en verschillende wereldbeelden, rollen, normen en bijdragen [10](#page=10). * Sensitiviteit voor het individu vanuit een (super)diversiteitsperspectief (leeftijd, geslacht, genderidentiteit, etniciteit, cultuur, nationale origine, religie, seksuele oriëntatie, handicap, taal en socio-economische status) [10](#page=10). * Constructief samenwerken met collega's en andere disciplines [10](#page=10). * Bijblijven met sectorontwikkelingen door levenslang leren en permanente vorming [10](#page=10). * Bijdragen aan het positieve imago van het beroep, de discipline en de organisatie [10](#page=10). * Aandacht voor een verzorgd voorkomen en correct taalgebruik, zowel mondeling als schriftelijk [10](#page=10). #### 1.1.1 Autonomie en gebondenheid De psychologisch consulent is zelfstandig in: * Het opbouwen van een vertrouwensrelatie [10](#page=10). * Het uitvoeren van psychodiagnostische taken, met uitzondering van het stellen van een klinische psychodiagnose [10](#page=10). * Het opstellen en aftoetsen van een psychologische evaluatie [10](#page=10). * Het opstellen van een zorgplan [10](#page=10). * Het organiseren en uitvoeren van het counselingsproces [10](#page=10). * Het organiseren en uitvoeren van het coachingsproces [10](#page=10). * Het verzorgen van onthaal en intake [10](#page=10). * Het beheren van het zorgdossier [10](#page=10). * Het doorverwijzen van de zorggebruiker [10](#page=10). * Het ontwikkelen van eigen deskundigheid [10](#page=10). * Reflectie en zelfzorg [10](#page=10). De psychologisch consulent is gebonden aan: * De ethische principes en geldende relevante gedragscodes [11](#page=11). De psychologisch consulent doet beroep op: * Autonome WUG*-beroepen [11](#page=11). * Team [11](#page=11). * Professioneel netwerk [11](#page=11). *WUG staat voor de ‘Wet betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen’ (koninklijk besluit 78). Deze wet bepaalt onder welke voorwaarden iemand een gezondheidszorgberoep mag uitoefenen [11](#page=11). > **Tip:** De wetgeving rond WUG-beroepen is cruciaal voor het begrijpen van de wettelijke kaders waarbinnen verschillende zorgprofessionals opereren. ### 1.2 Beroepsrollen Een psychologisch consulent kan diverse rollen opnemen, met ‘coach en counselor’ en ‘psychodiagnostisch medewerker’ als twee kernrollen. Daarnaast zijn er zes andere belangrijke beroepsrollen [11](#page=11): * **Adviseur:** Het formuleren van begrijpelijke aanbevelingen en plannen van aanpak rond menselijk gedrag, gebaseerd op assessments, die aansluiten bij de belangen en waarden van de opdrachtgever [12](#page=12). * **Trainer:** Het ontwerpen en uitvoeren van een trainingstraject, gericht op het aanleren van inter- en intrapersoonlijke vaardigheden aan individuen en groepen, op basis van een vastgestelde leerbehoefte [12](#page=12). * **Preventiemedewerker:** Het ontwerpen en uitvoeren van op psychologische kennis gefundeerde activiteiten gericht op attitude- en/of gedragsbeïnvloeding door informatieverstrekking, met als doel gezondheidsbevordering [12](#page=12). * **Praktijkgericht onderzoeker:** Het zelfstandig en methodologisch verantwoord opzetten en uitvoeren van onderzoek rond praktijkvraagstukken gerelateerd aan de kennis- en innovatiebehoefte van bedrijven, overheid en non-profit organisaties, met een accent op handelingsgericht onderzoek. Deze rol omvat ook bijdragen aan de innovatie van instrumenten, protocollen en methoden [12](#page=12). * **Professional:** Het verbeteren van de effectiviteit en efficiëntie van eigen beroepshandelingen door spiegeling en zelfontwikkeling. Dit omvat het integer, betrokken en respectvol omgaan met cliënten, rekening houdend met ethiek, en het kiezen van realistische oplossingen voor gedragsvraagstukken op basis van adequate data-analyse. Het omvat ook het leveren van een aantoonbare bijdrage aan de doelstellingen van de organisatie en het beroep [12](#page=12) [13](#page=13). * **Teamplayer:** Het samenwerken en gesprekspartner zijn met klinisch psychologen, orthopedagogen en andere disciplines binnen en buiten de eigen organisatie ten behoeve van het ontwerpen en uitvoeren van psychologische diensten en beroepsontwikkeling. Dit omvat ook de mogelijkheid tot inter- en internationaal samenwerken [13](#page=13). #### 1.2.1 Psychodiagnostisch medewerker Deze rol omvat het zelfstandig, systematisch en methodisch inventariseren, analyseren en interpreteren van gegevens met betrekking tot gedragsvraagstukken op verschillende niveaus (individueel, groeps-, organisatie-, samenlevingsniveau) en dit op verantwoorde wijze vastleggen in onderzoeksverslagen of plannen van aanpak. Het samenstellen van een testprogramma (interviews, testen, gedragsobservaties) kan, indien vereist, onder supervisie van een klinisch psycholoog gebeuren. Het interpreteren en evalueren van onderzoeksresultaten en het vastleggen ervan in een concept onderzoeksverslag valt hier ook onder [11](#page=11). #### 1.2.2 Counselor en coach Deze rol richt zich op het in direct persoonlijk contact met individuen en groepen, op methodische en verantwoorde wijze bijdragen aan het verbeteren van functioneren, gericht op het vergroten van zelfsturing in werken, leren en leven [12](#page=12). ### 1.3 Grenzen van het beroep Een psychologisch consulent erkent en respecteert de rollen, verschillen en grenzen van iedere partner binnen het zorgproces. De belangrijkste grenzen zijn [13](#page=13): * **Diagnosestelling:** Een psychologisch consulent mag zelf geen klinische diagnose stellen. Wel kunnen afgebakende taken binnen het diagnostische proces uitgevoerd worden [10](#page=10) [13](#page=13). * **Psychotherapie:** Een psychologisch consulent doet niet aan psychotherapie. Om cliënten psychotherapeutisch te begeleiden is een voortgezette opleiding psychotherapie vereist. Momenteel kunnen enkel psychiaters en klinisch psychologen, mits opleiding, psychotherapie geven. Psychotherapeut is geen beschermde titel of gezondheidszorgberoep, maar een behandelingsmethode. Een psychologisch consulent doet aan counseling, wat generalistisch en van kortere duur is dan psychotherapie [13](#page=13). * **Supervisie:** Net als in de psychodiagnostiek, kan de psychologisch consulent in beide domeinen (coaching, counseling, diagnoseproces) een deelbehandeling uitvoeren onder supervisie van een klinisch psycholoog of psychiater [13](#page=13). Er is momenteel een grijze zone in de praktijk door het ontbreken van een eenduidig wetgevend kader. Psychologisch consulenten voeren al jaren ondersteunende taken uit als ondersteunend gezondheidszorgberoep. Hoewel het diploma erkend is, is de psychologisch consulent tot op heden geen erkend ondersteunend gezondheidszorgberoep [13](#page=13). Beroepsverenigingen pleiten al langer voor wettelijke verankering [13](#page=13). ### 1.4 Zoeken naar een job #### 1.4.1 Het belang van een netwerk Tijdens de opleiding is er de mogelijkheid om via stageperiodes een netwerk op te bouwen. Een goede eerste indruk tijdens stages kan leiden tot een vaste positie of kan worden doorgegeven aan partnerorganisaties. Een positieve stage-ervaring is een waardevolle aanvulling op het cv en stagebegeleiders kunnen als referentie vermeld worden [14](#page=14). Het persoonlijke netwerk kan aanzienlijk zijn en potentieel een groot bereik bieden voor het vinden van werk. Connecties kunnen advies geven, helpen bij het uitbreiden van het netwerk, introduceren bij nieuwe contacten, vacatures in de gaten houden en informeren over geschikte banen [14](#page=14). #### 1.4.2 Vacaturedatabanken, jobbeurzen en sociale media Naast netwerken zijn er diverse andere methoden om werk te vinden [14](#page=14). * **Vacaturedatabanken:** Websites zoals www.vdab.be, www.actiris.be, www.vacature.com, www.jobat.be, www.monster.be, www.streekpersoneel.be en www.stepstone.be [14](#page=14). * **Sociale media:** LinkedIn is een krachtig platform waar een sterk profiel kan helpen bij het vinden van werk, aangezien veel bedrijven en recruiters er actief zijn [14](#page=14). --- # Werkterreinen van een psychologisch consulent Een psychologisch consulent kan in diverse werkterreinen actief zijn, waarbij hun expertise op het gebied van menselijk gedrag en psychologische processen toegepast wordt binnen uiteenlopende sectoren en problematieken. ### 2.1 Algemene situering De meerderheid van de psychologisch consulenten is werkzaam in zowel de profit- als de non-profitsector (ook wel sociale sector genoemd). De non-profitsector omvat organisaties actief in onder andere kinderopvang, gezondheidszorg, ziekenhuizen, woon- en zorgcentra en gezinszorg. Commerciële bedrijven behoren tot de profitsector. Psychologisch consulenten worden opgeleid als generalisten met een brede kijk, wat essentieel is gezien hun doorverwijsfunctie binnen de gezondheids- en welzijnszorg. Kennis van de structuren binnen deze werkvelden is cruciaal, vooral ter voorbereiding op stage [16](#page=16). ### 2.2 Arbeids- en organisatiepsychologie Dit domein kan worden onderverdeeld in Human Resources (HR) en tewerkstellings- en arbeidsbemiddelingsdiensten [17](#page=17). #### 2.2.1 Human Resources De Human Resource Cycle van Fombrun, Tichy en Devanna beschrijft de strategische samenhang van HRM-taken. Belangrijke processen binnen HR zijn instroom, doorstroom, uitstroom en welzijn, ook wel "de reis van de medewerker" genoemd [17](#page=17) [18](#page=18) . * **Instroom:** Omvat werving en selectie van nieuwe medewerkers, ook wel onboarding genoemd. Werving focust op het aantrekken van kandidaten via diverse kanalen, terwijl selectie het evalueren en kiezen van de meest geschikte kandidaat omvat. Employer branding is een belangrijke strategie om de organisatie aantrekkelijk te maken. Een psychologisch consulent kan hierbij inzicht bieden in psychologische aspecten, biases identificeren en bijdragen aan objectieve beslissingen door het toepassen van psychologische principes [18](#page=18) [19](#page=19). * **Doorstroom:** Zorgt ervoor dat medewerkers binnen de organisatie blijven door in te zetten op preventie van psychosociale stressfactoren, loopbaanmanagement, teambuilding, Learning & Development, beoordelingscycli en leeftijdsbewust personeelsbeleid. Loopbaanbegeleiding helpt medewerkers bij het beheren van hun loopbaanontwikkeling en het verkennen van carrièremogelijkheden. Re-integratie na langdurige ziekte is eveneens een belangrijk aspect waarbij psychologisch consulenten een rol spelen [19](#page=19) [20](#page=20). * **Uitstroom:** Omvat het begeleiden van het vertrek van medewerkers, om welke reden dan ook. Taken hierbij kunnen exitgesprekken en outplacement zijn. Outplacement helpt werknemers bij het vinden van nieuw werk en ondersteunt hen tijdens de overgang [20](#page=20). * **Welzijn:** Richt zich op de mate waarin medewerkers zich goed voelen op de werkplek, met factoren als een veilige werkomgeving, goede arbeidshygiëne en psychosociale aspecten. Taken van een psychologisch consulent kunnen burn-outpreventie, projecten rond ziekteverzuim en preventie van ongewenst gedrag omvatten [21](#page=21). #### 2.2.2 Tewerkstellings- en arbeidsbemiddelingsdiensten Dit omvat staffing en recruitment, HR-consulting, VDAB & GTB, sociaal secretariaten, vakorganisaties en belangenorganisaties [21](#page=21). * **Staffing en recruitment:** * **Uitzendbureaus:** Fungeren als intermediair tussen bedrijven met vacatures en werkzoekenden. Ze vullen vaak snel korte termijn functies in en hebben databases met kandidaten. Taken omvatten werving, selectie, matching, uitzenden van personeel, administratieve afhandeling en soms opleiding/ontwikkeling [21](#page=21) [22](#page=22). * **Recruitment & Selectie (R&S) bureaus:** Bieden naast recruitment ook diensten aan op het gebied van selectie, assessment en adviesverlening. Hun taken omvatten vacatureanalyse, werving en advertenties, ontwikkeling en implementatie van selectieprocedures, assessment en evaluatie, advies over personeelsbeleid en talentmanagement (#page=22, 23) [22](#page=22) [23](#page=23). * **HR-consultancy:** Externe adviseurs helpen organisaties bij het optimaliseren van hun HR-managementpraktijken, variërend van strategisch advies tot operationele ondersteuning. Gebieden zijn strategische HR-planning, organisatieontwikkeling, talentacquisitie, prestatiemanagement, training en ontwikkeling, en compliance en arbeidsrelaties (#page=23, 24). Loopbaanbegeleiding is een onderdeel hiervan [23](#page=23) [24](#page=24). * **VDAB & GTB:** * **VDAB (Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding):** De tewerkstellingsdienst van Vlaanderen die werkzoekenden en werkgevers matcht. Psychologisch consulenten kunnen hier aan de slag als bemiddelaar [24](#page=24). * **GTB (Gespecialiseerd Team Bemiddeling):** Helpt kwetsbare personen, met name met een beperking of gezondheidsprobleem, bij het vinden en behouden van geschikt werk. Ze ondersteunen ook ondernemers bij aanwerving en re-integratie [24](#page=24). * **Sociaal secretariaten:** Handelen administratieve taken af voor bedrijven, zoals loonadministratie, personeelsbeleid en sociaal-juridisch advies [25](#page=25). * **Vakorganisaties:** Vertegenwoordigen werknemers, onderhandelen sectorale akkoorden en CAO's, verdedigen belangen van werknemers en geven advies. Een mogelijke functie voor psychologisch consulenten is consulent dienstverlening [25](#page=25). * **Belangenorganisaties:** Verdedigen de belangen van specifieke doelgroepen, zoals personen met een handicap of mensen met psychische problemen. Voorbeelden zijn GRIP, Kando, Similes, UilenSpiegel vzw en Werkgroep Verder na Zelfdoding [26](#page=26). * **Maatwerkbedrijven:** Bieden tewerkstelling aan personen die niet in het reguliere circuit terecht kunnen. Hun doel is sociaal, hun middelen economisch [27](#page=27). #### 2.2.3 Interne en externe diensten voor preventie en bescherming op het werk Organisaties zijn verplicht een interne dienst voor preventie en bescherming op te richten. Een externe dienst kan ingeschakeld worden bij gebrek aan expertise. Deze diensten ondersteunen bij het waarborgen van gezondheid, veiligheid en welzijn op het werk, met disciplines als veiligheid, gezondheid, psychosociale aspecten, arbeidshygiëne en ergonomie. Een preventieadviseur beoordeelt situaties, formuleert conclusies en stuurt verbeteringen aan [27](#page=27) [28](#page=28). ### 2.3 School- en pedagogische psychologie Dit werkterrein richt zich op de begeleiding van kinderen en jongeren (0-18 jaar) met speciale onderwijsbehoeften of een moeilijke opvoedingssituatie. Het omvat de domeinen onderwijs, pedagogie, ambulante revalidatie en integrale jeugdzorg [30](#page=30). #### 2.3.1 Onderwijs Het onderwijslandschap in België is complex en gereguleerd door decreten (#page=30, 31). Er zijn drie onderwijsnetten: officieel gesubsidieerd onderwijs (OGO), vrij gesubsidieerd onderwijs (VGO) en gemeenschapsonderwijs (GO). Er zijn verschillende onderwijsniveaus: basisonderwijs (kleuter- en lager onderwijs), secundair onderwijs, hoger onderwijs, deeltijds kunstonderwijs (DKO) en volwassenenonderwijs [30](#page=30) [31](#page=31). * **Basisonderwijs:** * **Gewoon basisonderwijs:** Voor kinderen van 2,5 tot 12 jaar, met aandacht voor cognitieve, motorische en affectieve ontwikkeling [32](#page=32). * **Buitengewoon basisonderwijs (BuBaO):** Voor kinderen die specifieke hulp nodig hebben door handicaps, gedragsproblemen of leerstoornissen, met acht verschillende types [32](#page=32). * **Secundair onderwijs:** Voor jongeren van 12 tot 18 jaar, met een moderniserende structuur die gericht is op oriëntatie, transparantie en ambitieuze doelen [33](#page=33). * **Buitengewoon secundair onderwijs (BuSO):** Voor jongeren van 13 tot 21 jaar met specifieke behoeften, waarvoor een IAC- of OV4-verslag nodig is [33](#page=33). * **Hoger onderwijs:** Opleidingen die leiden tot bachelor- en mastergraden [34](#page=34). * **Deeltijds kunstonderwijs (DKO):** Beoefening van kunstvormen en voorbereiding op hoger kunstonderwijs [34](#page=34). * **Volwassenenonderwijs:** Opleidingen en modules op maat voor volwassenen [34](#page=34). * **Onthaalonderwijs voor anderstalige nieuwkomers (OKAN):** Biedt Nederlandse taallessen en begeleiding voor nieuwkomers in het basis- en secundair onderwijs [34](#page=34). **Jobmogelijkheden binnen het onderwijs:** Zorgcoördinator, zorgleerkracht, beleidsondersteuner, leerlingenbegeleider, studentenbegeleider, en psychologisch consulent in buitengewoon onderwijs of internaten [35](#page=35). * **Zorgcoördinator/Zorgleerkracht:** Verantwoordelijk voor zorgbeleid, ondersteuning van klassenwerking, begeleiding van leerlingen en coördinatie met CLB en ouders (#page=36, 37) [36](#page=36) [37](#page=37). * **Beleidsondersteuner:** Ondersteunt de directie bij beleidstaken, kwaliteitszorg en implementatie van nieuwe ontwikkelingen [38](#page=38). * **Leerlingenbegeleider:** Begeleidt leerlingen in het secundair onderwijs bij vragen over loopbaan, studeren, psychisch en sociaal functioneren [38](#page=38). * **Studentenbegeleider:** Helpt studenten in het hoger onderwijs bij studeren, studiemethodes en persoonlijke problemen [39](#page=39). **Ondersteunende diensten binnen het onderwijs:** * **CLB (Centrum voor Leerlingenbegeleiding):** Biedt gratis hulp bij leer- en studieproblemen, onderwijsloopbaan, psychisch en sociaal functioneren, en preventieve gezondheidszorg. CLB's stellen diagnoses en bieden verslagen (GC-, IAC-, OV4-verslag) aan (#page=40, 41). Een psychologisch consulent werkt hier als psychopedagogisch consulent [40](#page=40) [41](#page=41). * **Leersteuncentra:** Bieden leersteun aan scholen voor gewoon basis- en secundair onderwijs, met als doel het versterken van leerkrachten en het creëren van een inclusieve onderwijscontext [43](#page=43). #### 2.3.2 Pedagogie Pedagogiek bestudeert hoe volwassenen jeugdigen grootbrengen. Buiten het onderwijs is pedagogische kennis cruciaal in onder andere kinderopvang [44](#page=44). * **Pedagogisch coach:** Ondersteunt kinderbegeleiders in kinderopvang, voert pedagogische taken uit en begeleidt in pedagogisch handelen [45](#page=45). * **Huis van het Kind:** Werkverband van organisaties die gezinnen ondersteunen rond opgroeien en opvoeden [45](#page=45). * **Opvoedingswinkel:** Biedt laagdrempelige opvoedingsondersteuning [46](#page=46). * **Inloopteam:** Biedt integrale laagdrempelige opvoedingsondersteuning aan gezinnen met jonge kinderen [46](#page=46). * **KOALA:** Creëert plaatsen in kinderopvang en organiseert ontmoetingsmomenten voor kwetsbare gezinnen [46](#page=46). * **Centrum voor kinderzorg en gezinsondersteuning (CKG):** Biedt hulp bij opvoedingsproblemen door ambulante begeleiding, crisisopvang en korte residentiële opvang [46](#page=46). * **Vertrouwenscentrum kindermishandeling:** Aanspreekpunt voor geweld op kinderen, onderzoekt meldingen en verstrekt jeugdhulp [46](#page=46). **Competentieprofielen:** Voor functies in CKG's zijn diverse competenties vereist, waaronder een open houding, empathie, coachend vermogen en kennis van kinderontwikkeling, systeemtheorie en sociale kaart [47](#page=47). #### 2.3.3 De Integrale jeugdhulp Dit systeem is gericht op het welzijn van jongeren en is sinds 2014 hertekend met de jongere centraal. Het omvat rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp (RTJ) via onder andere Kind en Gezin, CLB, CAW en JAC, en niet-rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp via de Intersectorale Toegangspoort (#page=48, 49) [48](#page=48) [49](#page=49). * **Ondersteuningscentrum Jeugdzorg (OCJ) & Vertrouwenscentra Kindermishandeling (VK):** Onderzoeken verontrustende opvoedingssituaties en kindermishandeling [51](#page=51). * **Jeugdrechtbank:** Beschermt minderjarigen, beslist over ouderlijk gezag en verblijfplaats, en kan alternatieve maatregelen opleggen [51](#page=51). * **Lokale jeugddiensten, CGGZ, CAW, gespecialiseerde voorzieningen:** Bieden hulp op verschillende niveaus [52](#page=52). **Vervolgopleidingen:** Verkorte educatieve bachelors, postgraduaten (bv. Auti-coach, Hoogbegaafdheid), masters via verkort traject (bv. psychologie, onderwijswetenschappen) [53](#page=53). ### 2.4 Onderzoek Psychologisch consulenten kunnen werkzaam zijn in praktisch gericht onderzoek bij hogescholen, universitair ziekenhuizen, onderzoeksinstellingen, denktanks, non-profitorganisaties, NGO's en overheidsinstanties (#page=54, 55). Ook bedrijven, met name in HR, voeren intern onderzoek uit [54](#page=54) [55](#page=55). ### 2.5 Klinische psychologie Dit domein omvat de zorg voor psychische problemen, met aandacht voor het echelonmodel dat de verschillende niveaus van zorg beschrijft [56](#page=56). #### 2.5.1 Het echelonmodel Dit model beschrijft de niveaus van zorg gerangschikt op intensiteit en specialisatie: * **Nuldelijn:** Niet-gespecialiseerde, informele hulp zoals mantelzorg, netwerken en lotgenotencontact. Focust op preventie, sensibilisering en empowerment [57](#page=57). * **Eerstelijnszorg:** Toegankelijke, laagdrempelige en algemene professionele hulpverlening, vaak via huisartsen, eerstelijnspsychologen, CAW's, JAC en TEJO (#page=58, 59). Psychologisch consulenten kunnen hier taken uitvoeren onder supervisie van eerstelijnspsychologen [58](#page=58) [59](#page=59). * **Tweedelijnszorg:** Gespecialiseerde zorg voor complexere psychische problemen, vaak met multidisciplinaire teams, zoals Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) en PAAZ (Psychiatrische Afdeling Algemeen Ziekenhuis) (#page=59, 60) [59](#page=59) [60](#page=60). * **Derdelijnszorg:** Hooggespecialiseerde en intensieve behandelingen voor ernstige en complexe psychische aandoeningen, zoals in psychiatrische ziekenhuizen en gespecialiseerde klinieken (#page=60, 61) [60](#page=60) [61](#page=61). De hervorming van de geestelijke gezondheidszorg in België focust op vermaatschappelijking van zorg, versterking van eerstelijnszorg en preventie (#page=56, 61) [56](#page=56) [61](#page=61). **Resultaten Public Mental Health Monitor 2023:** Ongeveer 22% van de volwassen bevolking in Vlaanderen voldoet aan de criteria van een psychische stoornis in het voorbije jaar. Een belangrijke reden voor het late zoeken naar hulp is onduidelijkheid over waar men terecht kan [62](#page=62) [63](#page=63). #### 2.5.2 Verschillende werksettings binnen de klinische psychologie Naast het echelonmodel, zijn er specifieke werkterreinen: * **Gezondheidspsychologie:** Focust op hoe psychologische interventies de somatische gezondheid bevorderen en de interactie tussen lichaam en geest. Werksettings omvatten mutualiteiten, Sensoa, centra ter preventie van zelfdoding, Tele-Onthaal en het Vlaams Instituut Gezond Leven (#page=65, 66) [65](#page=65) [66](#page=66). * **Eerstelijnspsychologie:** Gericht op vroegtijdige, generalistische en kortdurende zorg om zelfredzaamheid te verhogen. De huisarts speelt een centrale rol, en directe aanmelding door cliënten is mogelijk. Hervormingen beogen een betere toegankelijkheid en financiering, en de conventie eerstelijnspsychologische zorg maakt het aanbod gratis voor personen onder 24 jaar (vanaf 1/2/2024) (#page=68, 69). CAW's zijn ook belangrijke spelers, met gratis begeleiding rond diverse problemen (#page=70, 71) [68](#page=68) [69](#page=69) [70](#page=70) [71](#page=71). * **Systeempsychologie:** Bestudeert gedrag en ervaring in complexe systemen zoals gezinnen, groepen en organisaties. Toepassingen zijn familiebegeleiding, groepsbegeleiding, interpersoonlijke vaardigheidstraining en organisatieadvies (#page=72, 73) [72](#page=72) [73](#page=73). * **Neuropsychologie:** Houdt zich bezig met de functies van het brein en de relatie daarvan met gedrag. Psychologisch consulenten kunnen, onder supervisie, betrokken zijn bij neuropsychologisch assessment, data-analyse, rapportage, psycho-educatie en begeleiding/revalidatie (#page=74, 75) [74](#page=74) [75](#page=75). * **Psychosociale rehabilitatie:** Biedt programma's gericht op het stimuleren van vaardigheden voor autonome functionering, met focus op herstel, empowerment en sociale inclusie bij ernstige en langdurige psychische problemen. Werksettings zijn onder andere Validag, GGZ Kempen, Diletti, De Sleutel, en initiatieven voor beschut wonen en psychiatrische verzorgingstehuizen (#page=75, 76) [75](#page=75) [76](#page=76). * **Gerontopsychologie:** Richt zich op de psychologische aspecten van ouder worden. Werksettings omvatten woonzorgcentra, thuiszorg, dagverzorgingscentra en geriatrie van een ziekenhuis (#page=76, 77, 78) [76](#page=76) [77](#page=77) [78](#page=78). * **Psychopathologie:** Behandelt ernstige psychiatrische problemen, met een trend naar deïnstitutionalisering. Werksettings zijn psychiatrische ziekenhuizen, psychiatrische verzorgingstehuizen en mobiele crisisteams (#page=79, 80, 81) [79](#page=79) [80](#page=80) [81](#page=81). * **Forensische psychologie:** Het raakvlak tussen recht en psychologie, gericht op het gedrag en mentale processen van personen betrokken bij het gerechtelijk systeem. Forensische zorg wordt aangeboden binnen CGG's, gevangenissen, de ambulante privésector en justitiehuizen (#page=81, 82, 83, 84). Psychologisch consulenten kunnen werkzaam zijn als justitieassistent [81](#page=81) [82](#page=82) [83](#page=83) [84](#page=84). ### 2.6 Hervorming geestelijke gezondheidszorg De hervorming beoogt een meer gemeenschapsgerichte GGZ, met focus op netwerken en zorgcircuits, een vraag-gestuurde aanpak, vroegtijdige interventie en preventie (#page=85, 86). Initiatieven omvatten mobiele werking, eerstelijnspsychologische zorg en intensivering van residentieel zorgaanbod [85](#page=85) [86](#page=86). ### 2.7 Werken als zelfstandig psychologisch consulent Zelfstandige psychologisch consulenten kunnen werkzaam zijn in diverse domeinen, zoals diagnostiek, coaching, Human Resources, onderwijs en organisatieadvies. Momenteel komen zij nog niet in aanmerking voor RIZIV-erkenning, waardoor cliënten geen terugbetaling krijgen [90](#page=90). --- # De sociale kaart en de hervorming van de geestelijke gezondheidszorg Dit onderwerp verkent de cruciale rol van de sociale kaart voor doorverwijzingen en samenwerking, alsook de evolutie en de huidige stand van zaken van de hervormingen binnen de geestelijke gezondheidszorg. ### 3.1 De sociale kaart: een essentieel instrument De Vlaamse Sociale Kaart is een uitgebreide informatiebron over het beschikbare zorgaanbod in Vlaanderen en Brussel, bedoeld voor alle zorgverleners, inclusief psychologisch consulenten. Sinds januari 2024 worden ook zelfstandig psychologisch consulenten op de sociale kaart vermeld [92](#page=92). #### 3.1.1 Belang voor psychologisch consulenten Kennis van de sociale kaart is van onschatbare waarde voor psychologisch consulenten vanwege hun centrale rol in doorverwijzingen en het bieden van passende hulp. Dit belang uit zich op verschillende manieren [92](#page=92): * **Effectieve doorverwijzing:** Als eerste contactpunt kunnen psychologisch consulenten cliënten accuraat doorverwijzen naar de meest geschikte instanties [92](#page=92). * **Maatwerk en cliëntgerichtheid:** Kennis van het brede dienstenlandschap maakt een gepersonaliseerde aanpak mogelijk, wat zorgt voor een betere afstemming tussen cliëntbehoeften en de expertise van ontvangende instanties [92](#page=92). * **Efficiëntie en tijdswinst:** Een vlotte kennis van de sociale kaart bespaart kostbare tijd, wat essentieel is in situaties die directe interventie of gespecialiseerde zorg vereisen [92](#page=92). * **Netwerken en samenwerken:** Inzicht in de sociale kaart bevordert samenwerking tussen hulpverleningsinstanties, faciliteert professionele relaties en verbetert de uitwisseling van informatie [92](#page=92). * **Up-to-date blijven:** Actief bijhouden van de sociale kaart zorgt ervoor dat zorgverleners op de hoogte blijven van nieuwe organisaties, initiatieven en beleidsmaatregelen, wat hen in staat stelt cliënten beter te informeren over recente mogelijkheden [92](#page=92). ### 3.2 Hervorming van de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) Het aanbod voor geestelijke gezondheidszorg in België is divers, uitgebreid en complex, met een breed welzijns- en gezondheidslandschap waar mensen met psychische problemen terecht kunnen. Dit omvat onder andere psychologen, psychiaters, huisartsen, wijkgezondheidscentra, centra algemeen welzijnswerk, centra geestelijke gezondheidszorg, initiatieven beschut wonen, psychiatrische verzorgingstehuizen, psychiatrische ziekenhuizen en psychiatrische afdelingen in algemene ziekenhuizen [85](#page=85). #### 3.2.1 Evolutie en doelstellingen van de hervorming In het verleden was het beleid gebaseerd op een strikt onderscheid tussen verschillende diensten, wat weinig rekening hield met de concrete noden van patiënten. Dit leidde tot de keuze om een meer gemeenschapsgerichte GGZ te ontwikkelen, die vertrekt vanuit de noden van personen met psychische problemen en hun leef- en werkomgeving [85](#page=85). Het hoofddoel van de hervorming is het voorkomen van ziekenhuisopnames zoveel mogelijk, en waar dit onvermijdelijk is, de opnameduur zo kort mogelijk te houden. Dit wordt nagestreefd door [86](#page=86): * **Netwerksamenwerking:** Instellingen, diensten en initiatieven in de GGZ werken zo goed mogelijk samen in netwerken en zorgcircuits om een continu en aangepast zorgaanbod te garanderen [85](#page=85). * **Vraaggestuurde GGZ:** Er wordt getracht residentiële opnamen zoveel mogelijk te voorkomen en verblijven in residentiële settings zo kort mogelijk te houden wanneer opname onvermijdelijk is, waarbij residentiële zorg een intensiever karakter krijgt [85](#page=85). * **Vermaatschappelijking van de zorg:** Dit beleid wordt voortgezet en verder uitgebouwd [85](#page=85). Een protocolakkoord, afgesloten tijdens de Interministeriële Conferentie (IMC) Volksgezondheid op 2 december 2020, richt zich op de gecoördineerde aanpak voor de versterking van het psychisch zorgaanbod. De nadruk ligt op het versterken van het zorgaanbod in de eerstelijnszorg om vlot toegankelijke en betaalbare zorg te bieden, conform het perspectief van "Public mental health". Er is een focus op groepszorg, vroegtijdige interventie en vroege opsporing, met gepersonaliseerde, gespreide, geïntegreerde, samenwerkende, proactieve en multidisciplinaire zorg. Lokale toegankelijkheid tot zorg en zorgverleners is een centraal element [85](#page=85). #### 3.2.2 Initiatieven binnen de hervorming Verschillende initiatieven zijn opgestart om de hervormingsdoelstellingen te realiseren: ##### 3.2.2.1 Mobiele werking Multidisciplinaire mobiele teams zijn opgericht om gespecialiseerde zorg te bieden in de thuisomgeving van patiënten met (ernstige) psychiatrische aandoeningen. Snelle interventie door een crisisteam kan een behandeling aan huis mogelijk maken en een ziekenhuisopname vermijden. Na een periode van zorg door het crisisteam (het 2A-team voor volwassenen) kan de nazorg worden overgenomen door een team voor langdurige zorg (2B-team voor volwassenen), verantwoordelijk voor rehabilitatie en herstel. Dit laatste kan ook direct na een opname plaatsvinden, waardoor de opnameduur beperkt blijft en de link met de leef-, werk- en leeromgeving sneller hersteld kan worden [86](#page=86). > **Tip:** De figuur die de evolutie van mobiele teams toont (Pagina 86) is een visuele samenvatting van deze ontwikkeling. ##### 3.2.2.2 Psychologische zorg in de eerste lijn Sinds april 2019 loopt een pilootproject waarbij artsen patiënten met lichte en matig ernstige psychische problemen kunnen doorverwijzen naar een klinisch psycholoog of klinisch orthopedagoog voor een kortdurende, eerstelijns psychologische behandeling die grotendeels wordt terugbetaald door het ziekenfonds. Het doel is om psychologische zorg vroeg en dicht bij de personen aan te bieden [87](#page=87). De behandeling bestaat uit individuele gesprekssessies na een intakegesprek met diagnosesetting. Indien intensievere, langdurige begeleiding nodig is, kan de hulpverlener de patiënt doorverwijzen [87](#page=87). Lichte en matig ernstige psychische problemen omvatten angstige gevoelens, depressieve stemming, alcoholmisbruik of misbruik van slaap- en kalmeermiddelen. Bij jongeren kunnen dit ook gedrags- of sociale problemen en afhankelijkheid van schermen zijn [87](#page=87). Tijdens de IMC Volksgezondheid in 2020 werd een akkoord gesloten met een recurrent budget van 200 miljoen euro om het zorgaanbod in de eerstelijns hulpverlening te versterken. Prioritaire doelgroepen zijn onder meer kinderen en ouders in kwetsbare gezinnen, jongvolwassenen en mensen met bestaande geestelijke gezondheidsproblemen. De focus ligt op preventie, vroegdetectie en vroeginterventie van lichte tot matig ernstige problemen via twee psychologische functies: een veerkrachtversterkende functie en een behandelfunctie van matige intensiteit [87](#page=87). Jaarlijks worden ongeveer 147.000 patiënten behandeld binnen de conventie eerstelijnspsychologische zorg. In 2022 werd vastgesteld dat er bijna dubbel zoveel prestaties werden gefactureerd voor vrouwen als voor mannen. Vooral personen uit de actieve bevolkingsgroep doen een beroep op dit type hulpverlening. Bij mannen is er een grote uitschieter in de leeftijdsgroep van 10 tot 14 jaar [88](#page=88). Het innovatieve project is opgebouwd vanuit belangrijke pijlers om de drempel naar zorg zo laag mogelijk te houden. Wetenschappelijk onderzoek (EPCAP) toont aan dat de eerstelijnspsychologische zorg effectief en efficiënt is: er is een verbetering van het algemeen functioneren, een vermindering van absenteïsme, een versterking van de veerkracht en een daling van de wachttijd om hulp te zoeken [88](#page=88). ##### 3.2.2.3 Residentiële intensieve behandeleenheden (HIC en ID) Voor ernstigere psychische aandoeningen wordt, indien nodig, intensievere psychiatrische zorg aangeboden via twee uitgewerkte modellen [88](#page=88): 1. **ID-model (Geïntensifieerde Psychiatrische Zorg):** Dit model omvat de creatie van een unit voor geïntensifieerde psychiatrische zorg. Kwaliteitsvolle, geïntensifieerde zorg wordt gerealiseerd door aanpassing van zorgmethodieken, architectuur (prikkelarme ruimtes, comfortrooms) en zorgorganisatie (kleinere leefeenheden) [88](#page=88). 2. **High Intensive Care (HIC)-model:** Dit is een nieuw zorgorganisatiemodel dat een combinatie van geïntensifieerde dienst en verhoogde geïntensifieerde werking biedt. Een afdeling bestaat uit twee kleinere, aansluitende ‘high care units’ en een afzonderlijke ‘intensive care unit’. Patiënten zijn nooit alleen en worden steeds begeleid door zorgpersoneel [88](#page=88). ### 3.3 De rol van Justitiehuizen Justitiehuizen spelen een rol in de justitiële hulpverlening en het ondersteunen van burgers in gerechtelijke procedures. Psychologisch consulenten kunnen aan de slag als justitieassistenten binnen deze huizen [84](#page=84). #### 3.3.1 Opdrachten van Justitiehuizen De opdrachten van de Justitiehuizen zijn ingedeeld in vier categorieën [84](#page=84): 1. **Strafrechtelijke opdrachten:** Het onthaal, informeren, bijstaan en doorverwijzen van slachtoffers van strafbare feiten; het uitvoeren en opvolgen van elektronisch toezicht van veroordeelden en personen in voorlopige hechtenis [84](#page=84). 2. **Burgerrechtelijke opdrachten:** Het informeren en doorverwijzen van burgers die betrokken zijn in een conflict of geconfronteerd worden met een gerechtelijke procedure [84](#page=84). 3. **Slachtofferonthaal:** Bieden van informatie en bijstand aan slachtoffers van strafbare feiten [84](#page=84). 4. **Eerstelijnswerking:** Verstrekken van informatie aan gerechtelijke en/of administratieve overheden ter ondersteuning van hun besluitvorming; ondersteunen van een coherent beleid rond alternatieve conflicthantering en sanctionering; beleidsvoorbereidend werk; overleg en samenwerking met andere gemeenschappen, de federale overheid en de magistratuur [84](#page=84). De justitieassistenten voeren deze opdrachten uit, wat onder meer het uitvoeren van sociale onderzoeken, het begeleiden van cliënten, bemiddeling, onthaal en intake, rapporteren, coördinatie van diensten en toezicht houden op voorwaardelijke vrijlating omvat (#page=84, page=85). De Justitiehuizen zorgen voor de opvolging van de justitiabele met het oog op het voorkomen van recidive en bezorgen de nodige informatie aan overheden. Ze informeren ook personen met vragen over aangelegenheden die tot hun bevoegdheid behoren [84](#page=84) [85](#page=85). ### 3.4 Belangenorganisaties in de GGZ Belangenorganisaties verdedigen de belangen van specifieke doelgroepen. Binnen de domeinen 'Personen met een Handicap' en 'Geestelijke Gezondheidszorg' zijn er diverse organisaties actief. Voorbeelden in de GGZ zijn [26](#page=26): * **Similes:** Ondersteunt, versterkt en verenigt familie en naasten van mensen met psychische problemen [26](#page=26). * **UilenSpiegel vzw:** Een vereniging voor mensen met psychische kwetsbaarheid, gericht op het verbeteren van de samenleving en GGZ, het vergroten van welzijn, en het behartigen van belangen [26](#page=26). * **Werkgroep Verder na Zelfdoding:** Expertisecentrum inzake rouwen na zelfdoding en zorg voor nabestaanden, dat advies, informatie en lotgenotencontact biedt [26](#page=26). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | X-factor | De PXL-X-factor staat model voor de ‘eXcellente professional & persoonlijkheid’ en voor de ‘eXcellente professionele organisatie’. Het is een combinatie van (em)passie, ondernemend en innovatief zijn, (multi)disciplinariteit en (internationaal) samen(net)werken, met een nadruk op persoonlijke ontwikkeling en duurzaamheid. | | Psychologisch consulent | Een professional die psychologisch wetenschappelijk onderbouwde theorieën, methodes en technieken toepast, preventief werkt en/of de zorggebruiker en zijn systeem begeleidt, waarbij een psychodiagnostisch, counselend en/of coachend proces wordt opgezet, teneinde het welzijn van personen met een zorg- en ondersteuningsnood te bevorderen. | | Beroepskwalificatie | Een officieel goedgekeurd document dat de definitie van een beroep vastlegt, de benodigde vaardigheden, de werkcontext, en de mate van autonomie en verantwoordelijkheid die een professional draagt. | | Competentieprofiel | Een overzicht van de vaardigheden, kennis en houdingen die een professional nodig heeft om effectief te kunnen functioneren in een bepaalde functie of rol. | | Echelonmodel | Een model in de geestelijke gezondheidszorg dat verwijst naar de verschillende niveaus of echelons van zorg, gerangschikt op basis van intensiteit en specialisatie, van nuldelijn (informele hulp) tot derdelijn (hooggespecialiseerde zorg). | | Sociale kaart | Een instrument dat uitgebreide informatie verstrekt over het beschikbare zorgaanbod in Vlaanderen en Brussel, essentieel voor doorverwijzingen en samenwerking tussen hulpverleningsinstanties. | | Integrale jeugdhulp | Een complex systeem in België dat gericht is op het welzijn van jongeren, waarbij de jongere centraal staat en verschillende jeugdhulpaanbieders hun aanbod op elkaar afstemmen en samenwerken. | | Deïnstitutionalisering | Een aanpak in de geestelijke gezondheidszorg waarbij de zorg meer binnen de maatschappij wordt verleend, zodat patiënten zoveel mogelijk in hun vertrouwde omgeving en dichtbij hun naasten kunnen blijven. | | Praktijkgericht onderzoek | Onderzoek dat gericht is op het oplossen van concrete problemen in de praktijk, vaak uitgevoerd door hogescholen en gericht op innovatie en verbetering van bestaande processen of diensten. | | Loopbaanbegeleiding | Een proces waarbij medewerkers, maar ook zelfstandigen, worden geholpen bij het beheren van hun loopbaanontwikkeling, het verkennen van carrièremogelijkheden en het nemen van weloverwogen loopbaanbeslissingen. | | Employer branding | Een vorm van marketing waarbij een organisatie zichzelf zo positief en aantrekkelijk mogelijk probeert voor te stellen voor potentiële nieuwe werknemers, om talent aan te trekken. | | Onboarding | Een proces dat nieuwe medewerkers verwelkomt, integreert en voorbereidt op hun nieuwe rol binnen een organisatie, met als doel hen snel en effectief in te werken zodat ze productief kunnen worden en zich thuis voelen. | | Outplacement | Diensten die werkgevers aanbieden aan werknemers die ontslagen worden, om hen te helpen bij het vinden van nieuw werk buiten de organisatie en hen te ondersteunen tijdens de overgangsperiode. | | Psycho-educatie | Het verstrekken van informatie en educatie aan cliënten en hun families over psychische aandoeningen, symptomen, behandelingsmogelijkheden en het herstelproces, om begrip te vergroten en zelfmanagement te bevorderen. | | Neuropsychologie | De tak van de psychologie die zich bezighoudt met de functies van het brein en de relatie daarvan met gedrag, en die onderzoek doet naar mogelijke neurologische of neuropsychologische problemen. | | Forensische psychologie | Een tak van de psychologie die zich richt op het begrijpen van het gedrag en de mentale processen van mensen die betrokken zijn bij het gerechtelijk systeem, inclusief verdachten, slachtoffers en getuigen. |