page50-58.pdf

# Mechanische plaquecontrole Mechanische plaquecontrole is essentieel voor het behoud van mondgezondheid door middel van verschillende reinigingsmethoden en hulpmiddelen [1](#page=1). ## 1 Mechanische plaquecontrole Mechanische plaquecontrole omvat diverse zelfzorgtechnieken en professionele zorgmethoden gericht op het verwijderen van tandplak [1](#page=1) [7](#page=7). ### 1.1 Zelfzorgtechnieken Zelfzorgtechnieken voor mechanische plaquecontrole omvatten het gebruik van tandenborstels, interdentale reinigingsmiddelen, tongschrapers en tandpasta's [1](#page=1) [3](#page=3) [5](#page=5). #### 1.1.1 De tandenborstel De tandenborstel is een fundamenteel hulpmiddel voor mechanische plaquecontrole. ##### 1.1.1.1 De manuele tandenborstel Manuele tandenborstels verwijderen doorgaans slechts ongeveer 60% van de tandplak en kunnen slechts 1 mm diep subgingivaal reinigen, waardoor ze minder effectief zijn voor interproximale vlakken. Verschillende poetsmethoden bestaan, waaronder de gemodificeerde Bass-methode voor volwassenen, die als de meest haalbare wordt beschouwd voor het grootste deel van de bevolking, en een vereenvoudigde horizontale schrobmethode voor kinderen. De tandenborstel wordt idealiter onder een hoek van 45° gehouden, met een gemiddelde poetstijd van 50 seconden, waarvan slechts een klein deel wordt besteed aan het poetsen van de tongzijde (linguaal). De meest effectieve techniek is degene die de meeste plaque verwijdert en het meest acceptabel is voor de gebruiker, waarbij eenvoud vaak de voorkeur heeft, zelfs als dit ten koste gaat van maximale plaqueverwijdering op korte termijn [1](#page=1). Er bestaan diverse bijzondere vormen van manuele tandenborstels: * **Solo tandenborstel:** Met een enkele haarpunt, ideaal voor moeilijk bereikbare plaatsen zoals bij orthodontie of voor personen met kokhalsreflexen [1](#page=1). * **Orthodontische tandenborstel:** Ontworpen voor het reinigen rond orthodontische brackets [1](#page=1). * **'Triple headed' tandenborstel:** Hiermee kunnen meerdere vlakken tegelijk worden gepoetst, vaak gebruikt bij mensen met een beperking. De efficiëntie is echter niet significant hoger dan die van een normale borstel [1](#page=1). * **Prothetische tandenborstel:** Groter dan een normale tandenborstel, bedoeld voor het reinigen van uitneembare protheses [1](#page=1). * **Kindertandenborstel:** Gemaakt in diverse maten en kleuren om kinderen te motiveren tot poetsen, hoewel het reinigend vermogen vaak lager is dan dat van een normale borstel [1](#page=1). ##### 1.1.1.2 Elektrische tandenborstel Elektrische tandenborstels, met name die met ronde borstelkopjes, zijn bewezen effectiever in plaqueverwijdering dan manuele tandenborstels. Ze zijn duurder, maar verhogen de therapietrouw, vooral bij jongere leeftijdsgroepen. Een elektrische tandenborstel kan in dezelfde tijd aanzienlijk meer plaque verwijderen dan een manuele borstel; wat met elektrisch poetsen in 1 minuut wordt bereikt, vereist met een manuele borstel ongeveer 6 minuten. De "rotation oscillation" techniek, waarbij de borstelkop snel heen en weer beweegt, is de meest evidence-gebaseerde techniek voor dit type borstels, met voordelen voor de approximale vlakken en interdentale reiniging. Andere elektrische borsteltechnieken (lateral motion, circular, ultrasonic, counter oscillation) bieden geen superieure plaqueverwijdering ten opzichte van manuele borstels [2](#page=2). ##### 1.1.1.3 Sonische tandenborstel Sonische tandenborstels maken gebruik van een zeer hoge frequentie trilbeweging van de borstelharen, wat de verwijdering van plaque door trillingen in vloeistof vergemakkelijkt. Deze borstels zijn vaak kostbaar, en er is geen bewijs dat ze superieur zijn aan andere reinigingsmethoden [2](#page=2). ##### 1.1.1.4 Onderhoud en vervanging Zowel manuele als elektrische tandenborstels vereisen regelmatig onderhoud en vervanging. Versleten borstelharen verminderen het plaqueverwijderend vermogen aanzienlijk en kunnen schade veroorzaken. Regelmatig onderhoud is ook belangrijk vanwege de grote hoeveelheid bacteriën die zich op tandenborstels kunnen ophopen [2](#page=2). #### 1.1.2 Interdentale reinigingsmiddelen Naast tandenborstels zijn er diverse interdentale reinigingsmiddelen beschikbaar: * **Tandenstokers:** Hebben een beperkt plaqueverwijderend vermogen. Het nat maken van houten tandenstokers verzacht het materiaal, waardoor ze gemakkelijker tussen de tanden passen en splintervorming wordt verminderd [3](#page=3). * **Soft-picks:** Bieden een goed reinigend vermogen en bevinden zich qua effectiviteit tussen tandenstokers en interdentale borsteltjes [3](#page=3). * **Interdentale borsteltjes (ragers):** Hebben een goed reinigend vermogen, waarbij een iets groter borsteltje vaak effectiever is [3](#page=3). * **Flosdraad:** Biedt ook een goed reinigend vermogen en is verkrijgbaar in verschillende maten en varianten (gewaxt/ongewaxt) [3](#page=3). De keuze voor een specifiek interdentale reinigingsmiddel hangt af van de handigheid van de patiënt en de grootte en vorm van de interdentale ruimtes, en vereist oefening met de patiënt [3](#page=3). #### 1.1.3 Tongschraper Voedingsresten kunnen zich ophopen in de groeven en spleten van de tong. Deze kunnen worden verwijderd met een tongschraper, hoewel dit ook effectief kan met een normale tandenborstel. Tongreiniging kan leiden tot een verfijndere smaakperceptie en een betere mondgeur door het voorkomen van verrotting. Er is echter geen bewijs dat tongreiniging het aantal bacteriën op de tong vermindert [3](#page=3). #### 1.1.4 Monddouche Monddouches gebruiken pulserende vloeistof om de tanden te reinigen. Hoewel ze plaque kunnen verminderen, is hun plaqueverwijderend vermogen laag. Een potentieel risico is bacteriemie, waarbij bacteriën in de bloedbaan terechtkomen. Monddouches zijn doorgaans duur voor hun beperkte effectiviteit, maar kunnen eventueel gebruikt worden bij orthodontie [3](#page=3). #### 1.1.5 Tandpasta Tandpasta's bieden diverse voordelen bij het poetsen, waaronder het aangenamer maken van het poetsen, een frisse adem, verwijderen van verkleuringen en het bevatten van actieve ingrediënten zoals fluoride. Ze helpen ook bij het tegengaan van microbiële contaminatie van de tandenborstel [3](#page=3). ##### 1.1.5.1 Samenstelling van tandpasta Tandpasta's bestaan doorgaans uit water en bevochtigers (tot 75%), schuurmiddelen (1-2%), detergenten (1-2%, zoals natriumlaurylsulfaat, NLS), buffers, bewaarmiddelen, smaak- en kleurstoffen (2-3%), en vulstoffen (1-2%). De schuurmiddelen variëren en bepalen mede de prijs; sommige kunnen fluoride deactiveren. NLS is een oppervlaktespanningverlager die plaque helpt uiteenvallen, maar is niet compatibel met chloorhexidine [4](#page=4). ##### 1.1.5.2 Indeling op actieve ingrediënten Tandpasta's kunnen worden ingedeeld op basis van hun actieve ingrediënten: * **Anti-cariës tandpasta's:** Bevatten fluoride, dat de mineralisatie van het tandoppervlak bevordert. Verschillende soorten fluoride worden gebruikt [4](#page=4): * Natriumfluoride (NaF): Eenvoudig, goedkoop, effectief maar niet altijd compatibel met silicaten [4](#page=4). * Natrium monofluorofosfaat (NMFP): Complexer, geen interactie met schuurmiddelen [4](#page=4). * Tinfuoride (SnF2): Antimicrobieel, effectief tegen dentine overgevoeligheid, maar heeft bewaringsproblemen, een onaangename smaak en kan verkleuringen veroorzaken [4](#page=4). * Amine fluoride (AmF): Duur, organisch, antibacterieel en oppervlaktespanningsverlagend, waardoor NLS overbodig wordt [4](#page=4). De concentratie fluoride (uitgedrukt in ppm) correleert lineair met de klinische cariëspreventie, met een maximale aanbevolen waarde van 1500 ppm vrije fluorideionen [4](#page=4). * **Anti-plaque en gingivitis tandpasta's:** Ondersteunen de plaquecontrole en biofilmbeheersing. Actieve bestanddelen kunnen metaalzouten (zoals tinfluoride en zinkchloride), antibacteriële agentia (chloorhexidine, triclosan, aminefluoride) of combinaties daarvan bevatten. Chloorhexidine (CHX) is effectief, maar kan tandsteen en verkleuringen veroorzaken en is enkel voor tijdelijk gebruik [5](#page=5). * **Anti-tandsteen tandpasta's:** Gericht op het voorkomen van tandsteenvorming of het vertragen van de vorming ervan. Veelgebruikte actieve bestanddelen zijn zinkchloride, zinkcitraat en pyrofosfaat [5](#page=5). * **Tandpasta's voor gevoelige tanden:** Bedoeld om dentineovergevoeligheid te reduceren, met een significant placebo-effect. Actieve bestanddelen zijn kaliumzouten (kaliumnitraat, kaliumchloride, kaliumcitraat) die zenuwuitlopers minder prikkelbaar maken, en strontiumchloride. Fluorideverbindingen met hoge concentraties kunnen ook gebruikt worden [5](#page=5). * **Tandpasta's voor 'witte' tanden:** Bevatten vaak sterkere schuurmiddelen of blekende bestanddelen zoals waterstofperoxide en carbamide peroxide om verkleuringen te verwijderen. Nevenwerkingen kunnen dentinegevoeligheid en tandvleesirritatie zijn [5](#page=5). * **Tandpasta's tegen erosie:** Nieuwe producten met beperkte wetenschappelijke evidentie en onduidelijke samenstelling, vaak met extra fluoride [6](#page=6). * **Homeopathische tandpasta's:** Bevatten doorgaans geen essentiële oliën, maar wel fluoride [6](#page=6). * **Tandpasta's voor kinderen:** Verschillen voornamelijk in kleur en smaak, de prijs per milliliter is vaak hoger. Belangrijk is de juiste concentratie fluoride en de hoeveelheid tandpasta [6](#page=6): * 6 maanden - 2 jaar: 500 ppm, 2x/dag, 1 erwt [6](#page=6). * 2 jaar - 6 jaar: 1000 ppm, 2x/dag, 1 erwt (indien kind kan spuwen) [6](#page=6). * Boven 6 jaar: 1450 ppm, 2x/dag, 1-2 cm [6](#page=6). * **Tandpasta's voor gebruik bij xerostomie (droge mond):** Deze tandpasta's bevatten fluoride en vermijden natriumlaurylsulfaat (NLS), dat de speelfilm kan aantasten. Ze bevatten vaak enzymsystemen om de speelfunctie deels te vervangen. Producten zoals Biotene en Bioxtra bieden comfort en worden ook gebruikt bij openmondademhaling [6](#page=6). * **Remineraliserende tandpasta's:** Bevatten CPP-ACP (caseïne fosfopeptide gestabiliseerd amorf calciumfosfaat) en hebben een remineraliserend effect, met name bij voldoende aanwezigheid van mineralen en bij nachtelijk gebruik [6](#page=6). * **Tandpasta's en aften:** Er is geen bewijs dat tandpasta's aften veroorzaken, behalve mogelijk ingrediënten zoals NLS bij gevoelige personen [6](#page=6). ##### 1.1.5.3 Abrasiviteit van tandpasta's De abrasiviteit van tandpasta's is niet altijd verplicht vermeld op verpakkingen, aangezien er geen eenduidige meetmethode is. De schurendheid wordt beïnvloed door de tandpasta zelf, de poetsmethode, de borstelharen en voedingsgewoonten. Standaardisatiepogingen omvatten waarden zoals RDA (Radiotracer Dentine Abrasivity) rond 100 (bereik 50-200) en REA (Radiotracer Enamel Abrasivity) rond 10 [7](#page=7). ### 1.2 Professionele zorg Regelmatige professionele reiniging, gecombineerd met mondhygiëne-instructies en motivatie, kan leiden tot een zeer lage incidentie van cariës, parodontaal verlies en tandverlies. Dit werd aangetoond in een 30-jarige opvolging van patiënten in Zweden [7](#page=7). ### 1.3 Chemische plaquecontrole Chemische plaquecontrole, vaak in de vorm van mondspoelmiddelen, wordt gebruikt als aanvulling of tijdelijke vervanging van mechanische mondhygiëne, vooral wanneer perfecte mondhygiëne niet haalbaar is. Mondspoelmiddelen zijn minder effectief als preventief middel bij reeds aanwezige biofilm, tandsteen of gingivitis, of wanneer ze niet gecombineerd worden met professionele reiniging en mondhygiëne-instructies [7](#page=7). #### 1.3.1 Indeling op basis van eigenschappen en werking Mondspoelmiddelen kunnen worden ingedeeld in cosmetische middelen met weinig tot geen effect op biofilmaccumulatie, en plaque-remmende middelen die dienen als hulpmiddel bij onvoldoende mechanische mondhygiëne. Actieve ingrediënten in plaque-remmende spoelmiddelen zijn onder andere cetyl pyridinium chloride (CPC), essentiële oliën en triclosan. Deze middelen kunnen bijwerkingen hebben zoals brandend gevoel, verkleuringen en erosie door lage zuurgraad [7](#page=7). > **Tip:** De effectiviteit van mechanische plaquecontrole wordt sterk beïnvloed door de juiste techniek en consistentie, ongeacht het gebruikte hulpmiddel [1](#page=1). > > **Tip:** Bij het kiezen van een tandenborstel is de juiste maat cruciaal; een te kleine borstel is beter dan een te grote [1](#page=1). > > **Tip:** Wanneer de borstelharen van een tandenborstel verbogen zijn, is deze niet meer effectief voor plaqueverwijdering en dient te worden vervangen [2](#page=2). > > **Tip:** Het is essentieel om de juiste interdentale reinigingsmethode aan te leren en te oefenen met de patiënt [3](#page=3). > > **Tip:** Voor kinderen is het belangrijk de juiste hoeveelheid tandpasta met de aanbevolen fluorideconcentratie te gebruiken, aangepast aan de leeftijd [6](#page=6). --- # Tandpasta's en hun samenstelling Dit gedeelte bespreekt de rol en samenstelling van tandpasta's, inclusief de actieve ingrediënten voor verschillende doeleinden zoals anti-cariës, anti-plaque, tandsteenpreventie en gevoelige tanden [3](#page=3). ### 2.1 Waarom tandpasta? Poetsen met tandpasta biedt diverse voordelen: het verhoogt het poetscomfort, zorgt voor een frisse adem, verwijdert verkleuringen en bevat actieve ingrediënten zoals fluoride die cariës helpen remmen. Daarnaast kan het de microbiële contaminatie van de tandenborstel tegengaan [3](#page=3). ### 2.2 Samenstelling van tandpasta Tandpasta's bestaan uit verschillende componenten die elk een specifieke functie vervullen [4](#page=4). * **Water en bevochtigers:** Vormen tot 75% van de tandpasta en omvatten stoffen zoals sorbitol, glycerine en polyethyleenglycol (PEG) [4](#page=4). * **Schuurmiddelen:** De concentratie en soort schuurmiddelen variëren sterk tussen tandpasta's en beïnvloeden mede de prijs. Sommige schuurmiddelen kunnen fluoride deactiveren [4](#page=4). * **Detergenten (oppervlaktespanningsverlagers):** Vergemakkelijken de afbraak van plaque. Natriumlaurylsulfaat (NLS) is een voorbeeld dat niet compatibel is met chloorhexidine [4](#page=4). * **Buffers, bewaarmiddelen, smaak- en kleurstoffen:** Buffers, zoals fosfaatverbindingen, helpen de pH te stabiliseren. Bewaarmiddelen, zoals PHBA (parahydroxybenzoëzuur), kunnen bij sommige personen allergische reacties veroorzaken, leidend tot een branderig of prikkelend gevoel. Smaak- en kleurstoffen dragen bij aan de aantrekkelijkheid van de tandpasta. Deze componenten verschillen het meest per tandpasta [4](#page=4). * **Vulstoffen:** Deze stoffen worden toegevoegd om de eigenschappen van de tandpasta te verbeteren [4](#page=4). ### 2.3 Indeling op actieve ingrediënten Tandpasta's kunnen worden ingedeeld op basis van hun specifieke actieve ingrediënten en de doelen waarvoor ze zijn ontworpen [4](#page=4). #### 2.3.1 Anti-cariës tandpasta's Deze tandpasta's richten zich op het remmen van cariës door het wijzigen van de kinetiek aan het tandoppervlak, waardoor meer mineralen kunnen worden ingebouwd [4](#page=4). * **Soorten fluorideverbindingen:** * **Natriumfluoride (NaF):** Eenvoudig en goedkoop te produceren, biedt goede cariësprotectie. Niet altijd compatibel met bepaalde abrasiva zoals silicaten [4](#page=4). * **Natrium monofluorofosfaat (NMFP):** Gemakkelijk en goedkoop te produceren, een complexere molecule die geen interactie heeft met abrasiva [4](#page=4). * **Tinfuoride (SnF2):** Heeft antimicrobiële eigenschappen en kan helpen bij dentine overgevoeligheid door de dentinetubuli af te stoppen. Nadelen zijn een beperkte houdbaarheid (verlies van beschermend vermogen na 6 maanden), een metaalachtige smaak en mogelijke verkleuringen bij langdurig gebruik. Vaak gecombineerd met aminefluoride om deze nadelen te verminderen [4](#page=4). * **Aminefluoride (AmF):** Moeilijk en duur te produceren, een organische verbinding met antibacteriële en oppervlaktespanningsverlagende eigenschappen. Dit kan de noodzaak van een detergent zoals natriumlaurylsulfaat overbodig maken. De fluoride-ionen hechten goed aan het tandoppervlak [4](#page=4). Natriumfluoride wordt beschouwd als een zeer effectieve fluorideverbinding, hoewel het verschil met andere soorten minimaal is. Er is een lineaire correlatie tussen de fluor-concentratie en de klinische cariësremmende efficiëntie. De maximale waarde voor vrije fluoride-ionen is 1500 ppm; hogere concentraties zijn verkrijgbaar bij de apotheker. Een hogere ppm-waarde betekent meer bescherming [4](#page=4). > **Tip:** Langetermijndoel is een consistente fluorideconcentratie te behouden, waarbij de hoeveelheid gebruikte pasta kan variëren [4](#page=4). #### 2.3.2 Anti-plaque en gingivitis tandpasta's Deze tandpasta's ondersteunen de controle van de biofilm en de preventie van gingivitis, naast de mechanische verwijdering van plaque [5](#page=5). * **Actieve bestanddelen:** * **Metaalzouten:** Tinfluoride (SnF2) en zinkchloride (ZnCl) werken tegen slechte adem [5](#page=5). * **Antibacteriële agentia:** * **Chloorhexidine (CHX):** Inactivatie kan optreden door anionische detergenten. Het is effectief, maar kan leiden tot toename van tandsteen en verkleuringen, waardoor het enkel voor tijdelijk gebruik wordt aanbevolen [5](#page=5). * **Triclosan:** Vaak gecombineerd met een copolymeer (zinkcitraat/pyrofosfaat), wat resulteert in een reductie van biofilm en gingivitis. Dit is voornamelijk te vinden in Colgate producten [5](#page=5). * **Aminefluoride:** Heeft antibacteriële eigenschappen en fluoride voor het tandoppervlak, zoals in Elmex producten [5](#page=5). * **Combinaties:** Aminefluoride in combinatie met tinfluoride, zoals in Meridol [5](#page=5). #### 2.3.3 Anti-tandsteen tandpasta's Deze tandpasta's zijn gericht op het voorkomen van de vorming van nieuw tandsteen of het vertragen van de snelheid waarmee het ontstaat. Ze bevatten geen fluoride [5](#page=5). * **Actieve bestanddelen:** * Zinkchloride 0,5% + zinkcitraat 2% [5](#page=5). * Pyrofosfaat 5% [5](#page=5). * Pyrofosfaat 3,3% + copolymeer 1%: deze combinatie toont het meeste effect tegen tandsteenvorming [5](#page=5). De voordelen van deze tandpasta's zijn nog niet volledig bewezen en meer onderzoek is nodig [5](#page=5). #### 2.3.4 Tandpasta's voor gevoelige tanden Deze tandpasta's zijn ontworpen om de overgevoeligheid van dentine te verminderen, waarbij een significant placebo-effect aanwezig is [5](#page=5). * **Actieve bestanddelen:** * **Kaliumzouten:** Verminderen de excitatie van zenuwuitlopers door het veranderen van het membraanpotentiaal. * Kaliumnitraat 5%: Beperkte wetenschappelijke evidentie [5](#page=5). * Kaliumchloride [5](#page=5). * Kaliumcitraat: Onderbouwd door een beperkt aantal studies [5](#page=5). * **Strontiumchloride:** Niet combineerbaar met fluoride. Indien gecombineerd, vormt zich strontiumfluoride, wat zowel het fluoride als het strontiumchloride aantast [5](#page=5). * **Fluorideverbindingen:** Verkrijgbaar in hoge concentraties via calciumfluoride (CaF) neerslag, enkel op voorschrift verkrijgbaar [5](#page=5). #### 2.3.5 Tandpasta's voor 'witte' tanden Deze producten zijn de laatste tien jaar populair geworden en richten zich op het verwijderen van verkleuringen [5](#page=5). * **Actieve bestanddelen:** Sommige producten bevatten een sterker schuurmiddel [5](#page=5). * **Nevenwerkingen:** Mogelijke dentinegevoeligheid en irritatie van het tandvlees, afhankelijk van de dosis [5](#page=5). * **Bekende ingrediënten:** Waterstofperoxide en carbamide peroxide [5](#page=5). #### 2.3.6 Tandpasta's tegen erosie Voor tandpasta's gericht op het tegengaan van erosie is de wetenschappelijke evidentie beperkt en de samenstelling vaak onduidelijk. Ze bevatten extra fluoride, maar de specifieke voordelen daarvan zijn nog niet eenduidig vastgesteld [6](#page=6). #### 2.3.7 Homeopathische tandpasta's Deze tandpasta's bevatten geen essentiële oliën (zoals menthol) omdat deze niet compatibel zijn met homeopathische middelen. Ze bevatten wel fluoride [6](#page=6). #### 2.3.8 Tandpasta's voor kinderen Kindertandpasta's zijn vaak twee keer zo duur per milliliter als tandpasta's voor volwassenen. De samenstelling verschilt meestal enkel op het gebied van kleur en smaak. De hoeveelheid gebruikte tandpasta is wel belangrijk [6](#page=6). | Leeftijd | % Fluor | Hoeveelheid | Frequentie | | :--------------- | :------ | :---------- | :--------- | | 6 maand – 2 jaar | 500 ppm | 1 erwt | 2x/ dag | | 2 jaar – 6 jaar | 1000 ppm | 1 erwt | 2x/ dag | | Boven de 6 jaar | 1450 ppm | 1-2 cm | 2x/ dag | > **Tip:** Voor kinderen tussen 2 en 6 jaar is 1000 ppm fluoride aan te raden, maar alleen indien het kind kan spugen [6](#page=6). #### 2.3.9 Tandpasta's voor gebruik bij xerostomie Xerostomie, of het drogemondsyndroom, verhoogt het risico op erosie en cariës [6](#page=6). * **Samenstelling en effecten:** Deze tandpasta's bevatten fluoride en vermijden natriumlaurylsulfaat (NLS), dat de speelfilm kan verstoren en de slijmvliezen ruw kan doen aanvoelen. Ze bevatten vaak een enzymsysteem om een deel van de speelfunctie over te nemen [6](#page=6). * **Gebruik:** Vaak is een combinatie van producten nodig om uitdroging van de mond te voorkomen. Producten zoals Biotene en Bioxtra worden veel gebruikt vanwege hun comfort [6](#page=6). * **Toepassing bij openmondademhaling:** Deze tandpasta's kunnen ook worden gebruikt bij mensen met een openmondademhaling, waarbij de mond 's nachts uitdroogt en tandplak en gingivitis kan veroorzaken. 's Avonds kan een gel tegen xerostomie worden aangebracht [6](#page=6). #### 2.3.10 Remineraliserende tandpasta's Deze tandpasta's bevatten CPP-ACP (caseïne fosfopeptide gestabiliseerd amorf calciumfosfaat), wat een remineraliserend effect heeft, vooral in combinatie met caseïne uit melkproducten (niet bruikbaar bij koemelkallergie) [6](#page=6). > **Tip:** Remineraliserende tandpasta's werken het best wanneer er minimale zuurbelasting is en de remineralisatie reeds gaande is. Aanbrengen 's avonds kan de remineralisatie stimuleren en maximaal herstel bevorderen [6](#page=6). #### 2.3.11 Tandpasta's en aften Aften worden niet veroorzaakt door tandpasta's zelf, maar ingrediënten zoals natriumlaurylsulfaat (NLS) kunnen bij gevoelige personen de frequentie van aftes verhogen. NLS is een detergent dat zorgt voor het schuimende karakter van tandpasta [6](#page=6). --- # Chemische plaquecontrole en mondspoelmiddelen Dit onderwerp behandelt de toepassing van chemische middelen voor plaquecontrole, met een specifieke focus op mondspoelmiddelen, hun werkzame stoffen, mechanismen en mogelijke bijwerkingen. ### 3.1 Achtergrond van chemische plaquecontrole Perfecte mondhygiëne is niet altijd haalbaar voor iedereen, met name voor jongeren, personen met een beperking, na chirurgische ingrepen in de mond, en kwetsbare ouderen. In dergelijke gevallen kan een biofilmremmend mondspoelmiddel worden ingezet als aanvulling op, of tijdelijke vervanging van, mechanische mondhygiëne. Mondspoelmiddelen zijn minder effectief als preventief middel wanneer er reeds biofilm, tandsteen of gingivitis aanwezig is, wanneer ze niet gecombineerd worden met professionele reiniging, of wanneer ze niet gecombineerd worden met mondhygiëne-instructies [7](#page=7). ### 3.2 Actieve ingrediënten in mondspoelmiddelen De actieve ingrediënten in mondspoelmiddelen kunnen worden ingedeeld op basis van hun eigenschappen en werking [7](#page=7). #### 3.2.1 Cosmetische mondspoelmiddelen Deze middelen hebben weinig tot geen effect op de biofilmaccumulatie en vereisen dat de mond eerst zeer goed gereinigd wordt. Voorbeelden van ingrediënten in deze categorie zijn [7](#page=7): * **Sanquinarine:** Wordt gebruikt in producten zoals Viadent en kan helpen bij precancereuze leukoplakie [7](#page=7). * **Oxiderende agentia:** Een voorbeeld is Vitint [7](#page=7). * **Hexetidine:** Kan bij hoge concentraties leiden tot orale desquamatie (afschilvering) en een verstoorde smaak. Voorbeelden zijn Hextril en Givalex [7](#page=7). * **Halogenen (povidone-iodine):** Te vinden in producten zoals Isobetadine, Perimed en Iodex buccaal [7](#page=7). #### 3.2.2 Plaque-remmende mondspoelmiddelen Deze middelen dienen als hulpmiddel bij (onvoldoende) mechanische mondhygiëne. Enkele veelgebruikte ingrediënten zijn [7](#page=7): * **Cetyl pyridinium chloride (CPC):** Vergemakkelijkt het uiteenvallen van tandplak. Mogelijke neveneffecten zijn een brandend gevoel, kleine verkleuringen bij langer gebruik, en verhoogde tandsteenvorming. Voorbeelden zijn Oral-B en Scope [7](#page=7). * **Essentiële oliën:** Hebben een antibacteriële werking, maar kunnen een brandend gevoel en een bittere smaak veroorzaken. De lage zuurtegraad kan erosie veroorzaken, en deze oliën bevatten vaak alcohol. Listerine is een bekend voorbeeld [7](#page=7). * **Triclosan:** Heeft geen bewezen effect op biofilm of het glycolytisch vermogen van biofilm. Plax is een product dat triclosan bevat [7](#page=7). #### 3.2.3 Plaque-inhiberende mondspoelmiddelen Deze mondspoelmiddelen hebben weinig tot geen effect op de bestaande biofilmaccumulatie, maar remmen wel de vorming ervan, waardoor gingivitis wordt tegengegaan. Ze kunnen de mechanische mondhygiëne (tijdelijk) vervangen [7](#page=7). * **Chloorhexidine (CHX):** Wordt beschouwd als superieur [8](#page=8). * **Substantiviteit:** CHX bindt aan tanden, mucosa en speeksel, waardoor het gedurende 8 tot 12 uur langzaam wordt vrijgezet in de mond en zijn antibacteriële activiteit behoudt [8](#page=8). * **Micelvorming:** Antiseptica hebben een kritische micelconcentratie (CMC). Een hogere CMC leidt tot een beter antiplaqueffect [8](#page=8). * **Effectiviteit met fluoride:** De toevoeging van fluoride aan CHX kan leiden tot een lagere reductie van biofilm en gingivitis [8](#page=8). **Nevenwerkingen van CHX:** * Verkleuringen van tanden, tong, en restauraties (minder indien zonder alcohol, afhankelijk van concentratie en persoonsgebonden) [8](#page=8). * Parotiszwelling (zeldzaam), veroorzaakt door verhoogde exfoliatie van epitheelcellen van de speekselklier-afvoergangen [8](#page=8). * Aantasting van de smaak, wat reversibel is (minder indien zonder alcohol) [8](#page=8). * Irritatie van zachte weefsels (niet dosisafhankelijk) [8](#page=8). * Vorming van (subgingivaal) tandsteen [8](#page=8). * Branderig gevoel [8](#page=8). **Soorten CHX:** * **Mondspoelmiddel:** Langdurig gebruik wordt best met lage concentraties gedaan voor partiële biofilmreductie. Spoelen is niet evident voor mensen met mentale beperkingen. Concentraties variëren: 0,2% (Periogard Chlorohex, Corsodyl), 0,12% (Derio Plus, Perio Aid, Parodex, Parodontax Forte, Dentio), en 0,05% (Perio-aid, Dentio) [8](#page=8). * **Spray:** Verkrijgbaar in 0,2% (Corsodyl) en 0,12% (Perio-aid) [8](#page=8). * **Gel:** CHX diffundeert moeilijk vanuit gel en moet bij voorkeur op een droog oppervlak worden aangebracht. Verkrijgbaar in 1% (Corsodyl) [8](#page=8). * **Lakken en vernissen:** Deze bieden een effectieve reductie van cariësontwikkeling en blijven ongeveer twee jaar zitten. Ze worden aangeraden (voor kinderen van 6-7 jaar) vier keer per jaar toe te passen. Voorbeelden zijn 1% CHX + 1% thymol (Cervitec), 10% CHX (Chlorzoin), en 38% CHX (EC40 – Caries eX) [8](#page=8). **Toepassing van CHX:** * Er dient een inductieve verschuiving in de orale microbiële flora te worden nagestreefd, waarbij basis preventieve maatregelen op orde moeten zijn [8](#page=8). * Plaque-retentieplaatsen moeten worden weggewerkt, zoals voorlopige vullingen, sealings, en het verwijderen van brackets [8](#page=8). * CHX-lak kan drie keer worden aangebracht, met telkens één week tussenpoos [8](#page=8). * Altijd grondige plaqueverwijdering voorafgaand aan de applicatie is essentieel [8](#page=8). * Aanvulling met probiotica kan worden overwogen om de kolonisatie te sturen [8](#page=8). ### 3.3 Alcoholische basis in mondspoelmiddelen Mondspoelmiddelen zonder alcohol zijn even effectief als die met alcohol. De toevoeging van alcohol in mondspoelmiddelen dient verschillende doelen [9](#page=9): * Het oplosbaar maken van antimicrobiële ingrediënten, waardoor deze beschikbaar komen [9](#page=9). * Het oplosbaar maken van ingrediënten die de smaak maskeren [9](#page=9). * Het verlengen van de houdbaarheid van het product [9](#page=9). * Het aangenamer maken van het mondspoelmiddel [9](#page=9). **Nadelen van de toevoeging van alcohol:** * Irritatie van zachte weefsels (lineair verband met de concentratie) [9](#page=9). * Verminderde kleurstabiliteit van tandkleurige restauraties [9](#page=9). * De adem kan naar alcohol ruiken [9](#page=9). * Er kunnen religieuze bezwaren zijn tegen het gebruik van alcohol [9](#page=9). * Er is onderzoek naar een mogelijk verband tussen alcohol en premaligne & maligne letsels in de mond [9](#page=9). > **Tip:** Bij het beoordelen van mondspoelmiddelen is het belangrijk om het onderscheid te maken tussen cosmetische, plaque-remmende en plaque-inhiberende producten, aangezien hun effectiviteit sterk varieert. Chloorhexidine wordt vaak als de gouden standaard beschouwd voor diepere antibacteriële werking, ondanks mogelijke neveneffecten. > **Tip:** Let op de concentraties van actieve ingrediënten, vooral bij Chloorhexidine, en de potentiële neveneffecten die persoons- en dosisafhankelijk kunnen zijn. Mondspoelmiddelen zijn aanvullend en vervangen de mechanische reiniging niet volledig, tenzij specifiek anders aangegeven of in bijzondere omstandigheden. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Mondhygiëne | De praktijk van het schoonhouden van de mond en tanden om de gezondheid van het gebit en tandvlees te behouden en tandheelkundige aandoeningen te voorkomen. | | Tandplak | Een kleverige, kleurloze film van bacteriën die zich voortdurend vormt op de tanden en die, indien niet verwijderd, kan leiden tot tandbederf en tandvleesaandoeningen. | | Gingivitis | Een ontsteking van het tandvlees, meestal veroorzaakt door de ophoping van tandplak, gekenmerkt door roodheid, zwelling en bloeding van het tandvlees. | | Subgingivale plaque | Tandplak die zich onder de tandvleesrand bevindt en moeilijk te verwijderen is met standaard poetstechnieken. | | Interproximale vlakken | De oppervlakken van de tanden die direct naast elkaar liggen, in de ruimtes tussen de tanden. | | Kokhalsreflex | Een onvrijwillige reactie van het lichaam die leidt tot kokhalzen, vaak uitgelokt door stimulatie van het achterste deel van de tong of de keel. | | Prothetische tandenborstel | Een speciaal ontworpen tandenborstel voor het reinigen van uitneembare protheses, vaak met verschillende borstelkopmaten voor verschillende delen van de prothese. | | Sonische tandenborstel | Een elektrische tandenborstel die gebruikmaakt van ultrasnelle trilbewegingen om tandplak te verwijderen en een vloeistofdynamiek in de mond te creëren. | | Cariostatisch | Een middel dat de ontwikkeling van tandbederf remt, vaak door de mineralisatie van tandglazuur te bevorderen. | | Fluoride | Een mineraal dat essentieel is voor het versterken van tandglazuur en het voorkomen van tandbederf door het remineralisatieproces te bevorderen. | | Natriumlaurylsulfaat (NLS) | Een veelgebruikt detergent in tandpasta's dat zorgt voor schuimvorming en het makkelijker uiteenvallen van tandplak, maar ook irritatie kan veroorzaken. | | Triclosan | Een antibacterieel middel dat soms in tandpasta's wordt gebruikt om de groei van bacteriën te remmen en gingivitis te verminderen. | | Chloorhexidine (CHX) | Een krachtig antibacterieel middel dat vaak wordt gebruikt in mondspoelmiddelen voor de behandeling van tandvleesaandoeningen, maar kan leiden tot verkleuringen en smaakstoornissen. | | Xerostomie | Een medische term voor een droge mond, veroorzaakt door een verminderde speekselproductie, wat het risico op tandbederf en erosie verhoogt. | | CPP-ACP | Caseïne fosfopeptide gestabiliseerd amorf calciumfosfaat, een ingrediënt dat wordt gebruikt in remineraliserende tandpasta's om het tandglazuur te herstellen. | | RDA (Radiotracer Dentine Abrasivity) | Een maat voor de schuurkracht van tandpasta's op tandbeen, waarbij hogere waarden duiden op meer schurende eigenschappen. | | ReA (Radiotracer Enamel Abrasivity) | Een maat voor de schuurkracht van tandpasta's op tandglazuur, waarbij hogere waarden duiden op meer schurende eigenschappen. | | Biofilm | Een gemeenschap van micro-organismen, zoals bacteriën, die vastzitten aan een oppervlak en omgeven zijn door een zelfgeproduceerde matrix, zoals op tanden. | | Putrefractie | Het proces van bederf van organisch materiaal, met name eiwitten, door bacteriële activiteit, wat kan leiden tot onaangename geuren. |