Samenvatting Sabi Abyad (1) (1).docx

# Archeologische site Tell Sabi Abyad en de Halafcultuur De archeologische site Tell Sabi Abyad in Syrië biedt diepgaand inzicht in het Laat-Neolithicum en de Halafcultuur, met een focus op de continuïteit van bewoning in de Balikhvallei. ## 1. Tell Sabi Abyad en de Halafcultuur ### 1.1 Algemene introductie tot Tell Sabi Abyad Tell Sabi Abyad I is een archeologische site in Noord-Syrië, gelegen in de provincie Raqqa, nabij de Turkse grens. De site, ook bekend als "Ruïne van de Witte Jongen", omvat vier samengegroeide heuvels en beslaat ongeveer vijf hectare. Het Sabi Abyad-project, gestart in 1986 door de Universiteit Leiden en het Rijksmuseum van Oudheden in samenwerking met Syrische autoriteiten, richt zich voornamelijk op de Laat-Neolithische fase (7000–5300 v.Chr.) en de Halafcultuur, met als doel meer inzicht te verkrijgen in deze periode. Veel vondsten worden bewaard in de nationale musea van Damascus en Raqqa. Helaas werd de site in 2014 geplunderd tijdens de Syrische burgeroorlog, wat de voortzetting van opgravingen belemmerde. Een digitaal erfgoedproject, "Scanning for Syria", is gestart om het archeologische erfgoed te bewaren. ### 1.2 De Balikhvallei De tells bevinden zich langs de Balikh-rivier, in de droge Jezirah-steppe ten oosten van de Eufraat. Ondanks de droogte maakten natuurlijke oases de regio aantrekkelijk voor bewoning. De vroegste sporen van nederzettingen dateren van ongeveer 11.000 jaar geleden. Tell Sabi Abyad is opmerkelijk omdat de site continu bewoond bleef tussen 7000 en 6000 v.Chr., een periode waarin veel andere Syrische sites verlaten werden. Dit maakt Sabi Abyad een cruciale schakel tussen het Laat-Neolithicum en de Halaf-periode, en suggereert een geleidelijke, lokale ontwikkeling van de Halafcultuur, in plaats van een plotselinge invasie vanuit Noord-Irak. ### 1.3 De Halafcultuur De Halafcultuur, vernoemd naar de typesite Tell Halaf, kenmerkte zich door kleine, egalitaire dorpen die leefden van landbouw en veeteelt. Ze zijn vooral bekend om hun verfijnd beschilderde aardewerk met geometrische en dierlijke motieven. ### 1.4 Overzicht van de Tells in het Sabi Abyad-project * **Tell Sabi Abyad I:** Op de westelijke heuvels bewoond van het late 8e millennium v.Chr. tot 6200 v.Chr., en op de oostelijke heuvels van 6200 v.Chr. tot 5800 v.Chr. Hier werden monumentale rechthoekige gebouwen, tholoi en opslagruimtes gevonden, met daaronder de pre-halaflagen (inclusief de "Burnt Village"). * **Tell Sabi Abyad II:** De kleinste nederzetting, ten noordwesten van Tell Sabi Abyad I. Deze site kende continue bewoning met rechthoekige gebouwen met een tripartiet plan. Er is een indrukwekkend platform van pisé gevonden, waarschijnlijk voor rituele doeleinden. De lagen dateren uit het PPNB. Aardewerk en 56 obsidiaanbladen, wijzend op lokale productie, werden teruggevonden. * **Tell Sabi Abyad III:** Nabij Tell Sabi Abyad II, onderzocht in 2005 en 2010, gelinkt aan de Initial Pottery Neolithic (7000–6700 v.Chr.). Tripartiete structuren van leemtichels stonden op stenen funderingen. Het aardewerk lijkt op het simpele aardewerk van Tell Sabi Abyad I. * **Tell Sabi Abyad IV:** Deze heuvel is nooit onderzocht vanwege de aanwezigheid van moderne islamitische graven. ### 1.5 Architectuur De architectuur op Tell Sabi Abyad in het 6e millennium v.Chr. wordt gekenmerkt door ronde en rechthoekige structuren. * **Circulaire gebouwen (Tholoi):** Deze, niet te verwarren met Griekse tholoi, werden aanvankelijk gebruikt voor begrafenissen, maar later ook voor dagelijkse activiteiten zoals eten en sociale bijeenkomsten. Ze kwamen voor in circulaire en sleutelholvormige (met een rechthoekige voorruimte) varianten, met een diameter van 3-5 meter. Ze werden opgetrokken uit leemtichels, vaak op stenen funderingen, en afgewerkt met leempleister en gips, wat hun witte uiterlijk verklaart. * **Rechthoekige structuren:** Deze hadden een vergelijkbare constructie en dienden als woningen of opslagplaatsen. * **Ingangen en daken:** Ingangen bevonden zich vaak aan de zuidkant en waren soms zo klein dat men moest kruipen. In andere gevallen was er geen deur en moest men via het platte dak het gebouw betreden. De daken waren waarschijnlijk gemaakt van riet, hout en leem en werden soms gebruikt voor begrafenisrituelen, zoals rituele verbranding. * **Nederzettingslandschap:** Nederzettingen bestonden uit dicht opeengeplaatste rechthoekige gebouwen, omringd door tholoi en losstaande rechthoekige structuren. Tussen de gebouwen bevonden zich open ruimtes, die aan de randen als dumpplaatsen en in het centrum voor dagelijkse activiteiten (koken, aardewerkproductie, slachten) werden gebruikt. #### 1.5.1 Periodes in architectuur * **Pre-Halafperiode (6500–6200 v.Chr.):** De oudste tholoi werden blootgelegd, met dikke leemtichelmuren zonder funderingen en met potscherven als versteviging in de vloeren. De tholoi hadden in deze periode een voornamelijk rituele functie. * **Transitieperiode (6200–6000/5900 v.Chr.):** Tholoi namen een grotere rol in het dagelijks leven in, terwijl rechthoekige gebouwen hun functie voor opslag en administratie behielden. De tholoi werden talrijker en uniformer in bouwstijl. Sleutelholvormige tholoi verschenen. Deze periode valt mogelijk samen met een klimaatverandering, waarna de gemeenschap zich aanpaste door het populairder worden van secundaire landbouwproducten en het gebruik van spinstenen voor wolbewerking. * **Halafperiode (5950-5850 v.Chr.):** Tholoi domineerden de architectuur, met rechthoekige gebouwen nog steeds in gebruik als opslag- of werkruimtes. Een monumentaal L-vormig rechthoekig gebouw met twintig kleine ruimtes, witgepleisterde muren en een stenen fundament werd blootgelegd. * **Laatste fase (na 5850 v.Chr.):** Het monumentale gebouw verloor zijn functie en werd een open plein met kuilen, bassins en haarden. Rond 5850 v.Chr. werd het gebied verlaten. Sporen uit de late Halafperiode bestaan voornamelijk uit afval en kuilen, met sporadische tholoi op stenen fundamenten. ### 1.6 Aardewerk Het aardewerk van Tell Sabi Abyad is van groot belang. * **Oudste lagen (rond 6900–6800 v.Chr.):** Fijn mineraal-gehard aardewerk, soms met eenvoudige beschilderingen. Dit vroege beschilderde aardewerk verdwijnt plotseling en keert pas rond 6200 v.Chr. terug. * **Rond 6700 v.Chr.:** Grof, plantaardig-gehard aardewerk (coarse ware) domineert (ongeveer 95% van de vondsten). Sporadisch werd ook "Dark Faced Burnished ware" geïmporteerd. * **Overgang naar Halaf-periode:** Het aandeel coarse ware daalt tot 75%, aangevuld met 25% dunwandig, fijn aardewerk met beschilderingen die lijken op die van de Samarra-cultuur (zigzags, chevrons, banden). Dit ondersteunt de theorie van een geleidelijke lokale ontwikkeling van de Halafcultuur. * **Halaf-periode:** Fijn beschilderd aardewerk domineert, met bolvormige potten, kruiken en "husking trays", versierd met geometrische patronen en dierenmotieven. ### 1.7 Begraving Op Tell Sabi Abyad werden overledenen voornamelijk door inhumatie begraven in eenvoudige, ineengedoken houding op hun zij. Zowel kinder- als volwassenengraven zijn aangetroffen, meestal individueel, soms dubbelgraven. * **Levensverwachting:** De sterfteleeftijd was laag; bijna 30% van de kinderen stierf vóór hun eerste levensjaar, en driekwart van de volwassenen werd niet ouder dan dertig. * **Grafgiften:** Varieerden van eenvoudige potten tot luxe en prestigeobjecten. * **Rituele handelingen:** Brandstichting of schedelverwijdering benadrukken complexe sociale en rituele omgang met de dood. * **Specifieke vondsten:** * Tientallen kindergraven in Operation I, vaak met het hoofd naar het oosten en soms met grafgiften. * In gebouw V van de "Burnt Village" werden de skeletten van een man en vrouw gevonden in hurkhouding, omringd door kleifiguren met schapenschedels en rundshoorns, vermoedelijk rituele objecten. * Een T-vormig huis in Operation II werd intentioneel verbrand, wat leidde tot uitzonderlijke conservering. Hierin werd het graf van een jonge vrouw gevonden, mogelijk op het dak gelegd alvorens het gebouw in brand werd gestoken. Ze hield een gebroken halve stenen knotskop vast. * Meer dan tweehonderd graven in Operation III, voornamelijk volwassenen, in hurkhouding en NW–ZO georiënteerd. De rijkste graven, vaak van jonge vrouwen, bevatten meerdere luxe potten en soms stenen vaten. * Op Tell Sabi Abyad III werden twee kerkhoven gevonden: gewone graven en een "death pith" gevuld met as en skeletresten van meerdere individuen. De vondst van complete beschilderde Halaf-keramiek wijst op een vroege Halaf-datering rond 6000–5900 v.Chr. ### 1.8 Zegelafdrukken Ongeveer 300 zegelafdrukken op lemen klompjes uit de "Burnt Village" (rond 6000 v.Chr.) zijn uitzonderlijk goed bewaard gebleven door rituele verbranding. Ze werden gebruikt om kleine containers (keramiek, leren zakken, rieten manden) te verzegelen. * **Motieven:** 63% van de impressies toont motieven, waaronder steenbokken (27%), zigzaglijnen, driehoeken, antropomorfe figuren en planten/bomen. Deze symbolen hadden mogelijk een rituele betekenis. * **Functie:** De zegelafdrukken hadden voornamelijk administratieve functies voor het opslaan, registreren en beveiligen van goederen, aangetroffen in rechthoekige gebouwen die dienden als gemeenschappelijke magazijnen. Het gebruik van verschillende zegels in één ruimte duidt op specialisatie in dit vroege administratieve systeem. Meer dan 200 geopende zegelafdrukken in één kamer worden beschouwd als het oudste archief. * **Tokens:** Ongeveer 200 tokens, waarschijnlijk symbolische representaties van goederen, werden ook gevonden. Dit wijst op een geavanceerde sociale organisatie die verder ging dan huishoudniveau, zonder duidelijke elite. * **Ordehandhaving:** De zegelafdrukken waren waarschijnlijk een middel om orde te handhaven in een steeds complexere samenleving, met name door het reguleren van goederenopslag en -uitwisseling tussen nomadische en sedentaire groepen, wat conflicten kon voorkomen. * **Iconografie:** De symbolen, zoals de zigzaglijnen (slangen) en driehoeken (vogels), weerspiegelen mogelijk een voortzetting van oude neolithische beeldtradities met religieuze betekenis. --- # Architectuur en bouwstijlen De architectuur van Tell Sabi Abyad in het 6e millennium v.o.t. wordt gekenmerkt door een wisselwerking tussen ronde (tholoi) en rechthoekige structuren, waarbij hun functies evolueerden door de tijd heen. ### 2.1 De verschillende bouwvormen #### 2.1.1 Ronde structuren (tholoi) De circulaire gebouwen, bekend als tholoi, waren oorspronkelijk bedoeld voor begrafenissen. Vanaf ongeveer 6200 v.o.t. kregen ze echter ook dagelijkse functies, zoals voor het nuttigen van voedsel, dranken en sociale bijeenkomsten. Deze gebouwen kwamen voor in twee hoofdtypen: * **Circulaire structuren:** Volledig ronde gebouwen. * **Sleutelholvormige gebouwen:** Bestaande uit een ronde hoofdruimte met een aangebouwde rechthoekige voorruimte. De tholoi hadden doorgaans een diameter van 3 tot 5 meter en werden opgetrokken uit leemtichels, vaak geplaatst op stenen funderingen. De muren werden afgewerkt met leempleister en gips, wat bijdroeg aan de kenmerkende witte uitstraling van de gebouwen. #### 2.1.2 Rechthoekige structuren De rechthoekige gebouwen op Tell Sabi Abyad hadden een vergelijkbare constructie als de tholoi. Ze dienden voornamelijk als woningen of opslagplaatsen. Soms waren deze opslagruimtes dusdanig groot dat ze ook de bevoorrading van externe groepen konden faciliteren. #### 2.1.3 Toegang en daken De ingangen van zowel rechthoekige als circulaire structuren bevonden zich vaak aan de zuidkant. Sommige ingangen waren zeer klein, waardoor men moest kruipen om binnen te komen, terwijl andere gebouwen geen deuren hadden en enkel via het dak toegankelijk waren. De daken waren vermoedelijk plat en vervaardigd uit riet, hout en leem. ### 2.2 Ontwikkeling van de architectuur door de tijd #### 2.2.1 Pre-Halafperiode (circa 6500 – 6200 v.o.t.) In deze periode werden op de westelijke heuvels de oudste tholoi aangetroffen, gedateerd rond 6500/6400 v.Chr. Deze hadden dikke leemtichelmuren (40-50 cm) zonder funderingen. De onderste tichels werden versterkt met een extra mortellaag. De vloeren bestonden uit gladgestreken klei met toegevoegde potscherven voor versteviging. De functie van de tholoi was in deze fase voornamelijk ritueel. #### 2.2.2 Transitieperiode (circa 6200 – 6000/5900 v.o.t.) Rond 6200 v.o.t. voltrok zich een significante verandering. De tholoi namen een prominentere rol in het dagelijks leven in, terwijl de rechthoekige gebouwen voornamelijk werden gebruikt voor opslag en administratieve doeleinden. De tholoi werden talrijker en hun bouwstijl uniformer. In deze periode verschenen ook de sleutelholvormige tholoi. De overgang naar deze periode wordt mogelijk geassocieerd met een klimaatsverandering, waarbij het klimaat droger en kouder werd. #### 2.2.3 Halafperiode (circa 5950-5850 v.o.t.) Gedurende de vroege Halaf-periode domineerden de tholoi de architectuur, hoewel rechthoekige gebouwen nog steeds belangrijk bleven als opslag- en werkruimtes. In Operation I werd een monumentaal L-vormig rechthoekig gebouw met twintig kleine ruimtes aangetroffen. Dit gebouw had witgepleisterde muren, een stenen fundament en mogelijk een verdieping. Er omheen stonden kleinere tholoi en rechthoekige gebouwen, soms met rode pleisterlagen ter bescherming tegen vocht. #### 2.2.4 Laatste fase (na circa 5850 v.o.t.) Rond 5900 v.Chr. verloor het monumentale gebouw in Operation I zijn functie en werd het terrein ingericht als een open plein met kuilen, bassins en haarden. Rond 5850 v.Chr. werd het gebied definitief verlaten. In de late Halaf-periode bestonden de overblijfselen voornamelijk uit afval en kuilen, met sporadische verschijningen van tholoi op losse stenen fundamenten. ### 2.3 Indeling van de nederzetting Een typische nederzetting op Tell Sabi Abyad bestond uit rechthoekige gebouwen die dicht op elkaar stonden. Daaromheen bevonden zich tholoi en losstaande rechthoekige structuren. Naast gebouwen waren er ook open ruimtes, die enerzijds dienden als dumpplaats aan de rand van de nederzetting en anderzijds in het centrum gebruikt werden voor diverse dagelijkse activiteiten zoals koken, aardewerk produceren en dieren slachten. > **Tip:** De architectuur op Tell Sabi Abyad toont een duidelijke aanpassing aan veranderende sociale en ecologische omstandigheden, met een opmerkelijke evolutie in de functie van de tholoi. ### 2.4 Aardewerk Het aardewerk van Tell Sabi Abyad is van groot archeologisch belang, met de oudste lagen die aardewerk bevatten uit circa 6900–6800 v.o.t. Dit vroege, fijn gemineraliseerd aardewerk was soms beschilderd met eenvoudige motieven en verdween tijdelijk om rond 6200 v.o.t. opnieuw op te duiken. Vanaf circa 6700 v.o.t. domineerde grof, plantaardig-gehard aardewerk (coarse ware), dat ongeveer 95% van de vondsten uitmaakte. Luxe-import, zoals Dark Faced Burnished ware, was ook aanwezig. Tijdens de overgang naar de Halaf-periode nam het aandeel coarse ware af tot 75%, en werd 25% vervangen door dunwandig, fijn beschilderd aardewerk dat sterke gelijkenissen vertoonde met aardewerk uit de Samarra-cultuur. Dit wijst op een geleidelijke ontwikkeling van de Halaf-cultuur vanuit lokale tradities. In de Halaf-periode zelf domineerde het fijne beschilderde aardewerk, met bolvormige potten, kruiken en husking trays versierd met geometrische patronen en dierenmotieven. ### 2.5 Begravingen Op Tell Sabi Abyad werden overledenen voornamelijk begraven via inhumatie, in eenvoudige putten in ineengedoken houding, liggend op hun zij. Zowel kinder- als volwassenengraven zijn aangetroffen, meestal individueel, maar soms ook dubbelgraven. De sterfteleeftijd was laag, met een hoog percentage kindersterfte voor het eerste levensjaar en veel volwassenen die niet ouder werden dan dertig. Grafgiften varieerden van eenvoudige potten tot luxe en prestigeobjecten. Rituele handelingen zoals brandstichting of schedelverwijdering duiden op een complexe sociale en rituele omgang met de dood. In Operation I werden tientallen kindergraven gevonden, vaak met het hoofd naar het oosten gericht en soms met grafgiften. In gebouw V van de "Burnt Village" werden de skeletten van een man en vrouw van boven de dertig jaar aangetroffen, omringd door kleifiguren met schapenschedels en rundshoorns, vermoedelijk rituele objecten. Rond het einde van het zevende millennium v.Chr. werd een T-vormig huis intentioneel verbrand, wat resulteerde in een uitzonderlijke conservering. In dit gebouw werd het graf van een jonge vrouw van 14–20 jaar aangetroffen, liggend in hurkhouding, die een gebroken stenen knotskop vasthield, mogelijk een prestigeobject. Deze gebeurtenis suggereert dat het gebouw naast een administratieve of woonfunctie ook een rituele rol speelde. In Operation III werden meer dan tweehonderd graven gevonden, de meeste met grafgiften. De rijkste graven, vaak van jonge vrouwen, bevatten meerdere luxe potten en stenen vaten. Rituele handelingen zoals schedelverwijdering en rituele brandstichting benadrukken de complexe sociale en symbolische omgang met de dood. Op Tell Sabi Abyad III werden twee kerkhoven aangetroffen, waaronder een "death pith" gevuld met as en skeletresten van meerdere individuen. De vondst van complete beschilderde Halaf-keramiek duidt op een vroege Halaf-datering rond 6000–5900 v.Chr. ### 2.6 Zegelafdrukken Een van de meest significante vondsten op Tell Sabi Abyad I zijn de zegelafdrukken uit de "Burnt Village", gedateerd rond 6000 v.o.t. Door de vermoedelijke rituele verbranding van de site bleven deze uitzonderlijk goed bewaard. Ongeveer 300 impressies van zegels werden gevonden op lemen klompjes die dienden om kleine containers te verzegelen. De zegels zelf zijn niet teruggevonden, maar de impressies tonen een diversiteit aan patronen, wat wijst op het gebruik door tientallen tot honderden individuen. De kleine containers suggereerden dat de verzegelde inhoud voornamelijk luxegoederen betrof, terwijl gemeenschappelijke goederen zoals graan in andere ruimtes werden opgeslagen waarvoor geen deurzegels zijn aangetroffen. De zegelafdrukken hadden primair administratieve functies: ze dienden voor opslag, registratie en beveiliging van goederen. De vondst van meer dan 200 geopende zegelafdrukken in dezelfde kamer wordt beschouwd als het oudste archief. Samen met ongeveer 200 tokens, die waarschijnlijk als symbolische representaties van goederen dienden, wijzen deze vondsten op een zeer georganiseerde sociale structuur, die verder reikt dan het huishoudniveau, zonder dat er sprake is van een duidelijke elite. De zegelafdrukken waren mogelijk een middel om orde te handhaven in een steeds complexere samenleving, met name in de interactie tussen nomadische en sedentaire groepen. De iconografie van de zegels omvatte motieven als de steenbok, zigzaglijnen, driehoeken, antropomorfe figuren en planten of bomen. Deze symbolen zouden rituele betekenis kunnen hebben gehad en zetten een oude neolithische beeldtraditie voort. De zigzaglijnen en driehoeken kunnen geïnterpreteerd worden als slangen en vogels, dieren die in latere religies in de regio een belangrijke rol speelden. --- # Aardewerkvondsten en hun betekenis Aardewerkvondsten op Tell Sabi Abyad bieden cruciale inzichten in de culturele en technologische ontwikkelingen van de pre-Halaf tot de Halaf-periode, met name de overgang van mineraal-gehard naar fijn beschilderd aardewerk. ### 3.1 Vroegste aardewerk in Syrië De oudste lagen van Tell Sabi Abyad (circa 6900-6800 v.o.t.) hebben het vroegste aardewerk van Syrië opgeleverd. Dit betreft fijn mineraal-gehard aardewerk, dat soms versierd was met eenvoudige motieven. Dit type beschilderd aardewerk verdween tijdelijk om pas rond 6200 v.o.t. opnieuw te verschijnen. Rond 6700 v.o.t. werd grof, plantaardig-gehard aardewerk de dominante productiewijze, goed voor ongeveer 95% van de vondsten. Daarnaast werd sporadisch geïmporteerd "Dark Faced Burnished ware" aangetroffen. > **Tip:** De aanwezigheid van dit vroegste aardewerk op Tell Sabi Abyad is significant omdat het een vroeg stadium van keramische productie in de regio documenteert. ### 3.2 Overgang naar de Halaf-periode Tijdens de overgang naar de Halaf-periode nam het aandeel grof aardewerk af tot ongeveer 75%. Het overige 25% bestond uit dunwandig, fijn aardewerk met beschilderingen die sterk leken op die van de Samarra-cultuur. Deze kenmerken, zoals donkere verf in zigzaglijnen, chevrons en banden, wijzen op een geleidelijke ontwikkeling van de Halaf-cultuur uit lokale tradities, in plaats van een plotselinge invasie. ### 3.3 Dominantie van Halaf-aardewerk In de Halaf-periode zelf domineerde het fijne beschilderde aardewerk. Typische vormen waren bolvormige potten, kruiken en husking trays. Deze objecten waren rijkelijk versierd met geometrische patronen en afbeeldingen van dieren. > **Voorbeeld:** De gedetailleerde beschilderingen op het Halaf-aardewerk, met zowel abstracte als figuratieve motieven, bieden inzicht in de artistieke expressie en de symbolische wereld van de bewoners. ### 3.4 Betekenis van aardewerkvondsten De aardewerkvondsten op Tell Sabi Abyad zijn van onschatbare waarde voor het begrijpen van de culturele continuïteit en verandering in het Laat-Neolithicum en de vroege Halaf-periode. De evolutie van technieken, decoraties en vormen weerspiegelt economische, sociale en mogelijk ook rituele ontwikkelingen. De overgang van grof, functioneel aardewerk naar verfijnd, beschilderd aardewerk suggereert een toenemende specialisatie, welvaart en verfijning binnen de samenleving. De gelijkenis met Samarra-decoraties onderstreept tevens de onderlinge contacten en culturele uitwisseling in de regio. --- # Begravingsrituelen en sociale organisatie Dit thema onderzoekt de begrafenispraktijken op Tell Sabi Abyad, inclusief de methoden van inhumatie, de aard van grafgiften, en uitgevoerde rituele handelingen, met een focus op de mogelijke sociale en symbolische betekenissen daarvan binnen de gemeenschap. ### 4.1 Inhumatiepraktijken op Tell Sabi Abyad Op Tell Sabi Abyad werden overledenen overwegend begraven middels inhumatie. Dit hield in dat lichamen in eenvoudige putten werden geplaatst, doorgaans in een ineengedoken of gehurkte houding, liggend op hun linker- of rechterzij. Zowel graven van kinderen als volwassenen zijn aangetroffen. Over het algemeen werden individuen afzonderlijk begraven, hoewel er ook gevallen van dubbelgraven voorkwamen. #### 4.1.1 Kenmerken van graven De sterfteleeftijd op Tell Sabi Abyad lag relatief laag. Bijna dertig procent van de kinderen overleed vóór hun eerste levensjaar. Een aanzienlijk deel van de volwassenen, wel driekwart, bereikte niet de leeftijd van dertig jaar. Het merendeel van de teruggevonden volwassen skeletten behoorde tot vrouwen. Dit resultaat dient echter kritisch te worden geïnterpreteerd, aangezien het niet altijd mogelijk was om het geslacht van alle skeletten met zekerheid vast te stellen. Er is gesuggereerd dat mannen mogelijk andere begrafenisrituelen ondergingen. #### 4.1.2 Locatie en datering van graven In Operation I, specifiek in de zuidoostelijke sector van de site, werden tientallen kindergraven opgegraven. Deze lichamen lagen in ondiepe kuilen, waarbij het hoofd meestal naar het oosten gericht was. Soms werden grafgiften, zoals potten of persoonlijke objecten, meegegeven. Een bijzonder geval deed zich voor in gebouw V van de "Burnt Village". Hier werden de lichamen van een man en een vrouw, beiden boven de dertig jaar oud, aangetroffen in een hurkhouding tegenover elkaar. Om hen heen lagen kleifiguren met schapenschedels en rundshoornen, die waarschijnlijk rituele objecten vertegenwoordigden en duidden op een symbolische omgang met de dood. Rond het einde van het zevende millennium voor het begin van de jaartelling werd in Tell Sabi Abyad een T-vormig huis met opzet verbrand. Deze intentionele verbranding zorgde voor een uitzonderlijk goede conservering van de overblijfselen. De hitte die nodig was voor deze verbranding suggereert dat het vuur werd aangewakkerd met extra verbrandingsmateriaal. In kamer 8 van dit gebouw, onderdeel van Operation II, werd het graf van een jonge vrouw tussen de 14 en 20 jaar oud gevonden. Dit individu lag op de vloer, dus niet ingegraven. Het is ook mogelijk dat ze bij haar dood op het dak werd gelegd, het gebouw vervolgens in brand werd gestoken, en zij naar beneden viel. Ze lag in hurkhouding op haar linkerzijde met het hoofd naar het oosten, terwijl ze een halve stenen knotskop vasthield – een prestigeobject dat bewust was gebroken. In Operation III, in de noordwestelijke sector, werden meer dan tweehonderd graven aangetroffen, voornamelijk van volwassenen, maar ook enkele van kinderen. De meeste lichamen bevonden zich in kuilen tot één meter diepte, in hurkhouding en georiënteerd van noordwest naar zuidoost. Dubbelgraven en afwijkende posities kwamen voor, zoals een vrouw in rugligging met potten en een schaaphoorn over haar onderlichaam. Op Tell Sabi Abyad III, een kleinere heuvel, werden tijdens opgravingen in 2010 twee kerkhoven ontdekt. Eén kerkhof bevatte reguliere graven, vergelijkbaar met die in Operation III. Het andere kerkhof bestond uit zogenaamde "death pits" van ongeveer vier meter breed en één meter diep, gevuld met as en skeletresten van meerdere individuen, zowel kinderen als volwassenen. > **Tip:** De analyse van de sterfteleeftijd en de genderverdeling in graven kan inzicht bieden in sociale structuren, gezondheidspraktijken en mogelijk ongelijke behandeling binnen de gemeenschap. ### 4.2 Grafgiften en rituele handelingen Grafgiften op Tell Sabi Abyad varieerden van eenvoudige potten tot meer luxueuze voorwerpen en prestigeobjecten. Rituele handelingen, zoals brandstichting of schedelverwijdering, onderstrepen de complexe sociale en rituele omgang met de dood in deze periode. #### 4.2.1 Variëteit aan grafgiften Ongeveer de helft van de volwassenengraven bevatte grafgiften. Deze varieerden van simpele aardewerken vaten tot luxe voorwerpen. De rijkste graven, vaak toebehorend aan jonge vrouwen van 20 tot 24 jaar oud, bevatten meerdere luxe potten en soms stenen vaten. #### 4.2.2 Symbolische betekenis van rituelen Rituele handelingen zoals schedelverwijdering en rituele brandstichting wijzen op een complexe sociale en symbolische omgang met de dood. De vondst van complete beschilderde Halaf-keramiek in de "death pits" op Tell Sabi Abyad III duidt op een vroege Halaf-datering rond 6000 tot 5900 voor het begin van de jaartelling. In het gebouw V van de "Burnt Village" werden rondom de man en vrouw kleifiguren met schapenschedels en rundshoornen aangetroffen, wat duidt op een symbolische omgang met de dood. Het gebouw waarin het graf van de jonge vrouw uit Operation II werd gevonden, kreeg door de brandstichting mogelijk naast een administratieve of woonfunctie ook een rituele functie. > **Example:** De vondst van een gebroken halve stenen knotskop bij de jonge vrouw in Operation II kan duiden op een symbolische vernietiging van macht of status bij haar overlijden, of op een ritueel dat de overgang naar het hiernamaals markeert. ### 4.3 Sociale organisatie en symbolische systemen De analyse van begrafenispraktijken, grafgiften en de context van de vondsten draagt bij aan het begrip van de sociale organisatie en de symbolische systemen op Tell Sabi Abyad. #### 4.3.1 Zegelafdrukken en administratie Een van de meest significante vondsten op Tell Sabi Abyad I zijn de zegelafdrukken uit de "Burnt Village", daterend van rond 6000 voor het begin van de jaartelling. Door de vermoedelijke rituele verbranding van de site bleven deze uitzonderlijk goed bewaard. Ongeveer 300 impressies van zegels, aangebracht op lemen klompjes die gebruikt werden om kleine containers te verzegelen, zijn gevonden. De zegels zelf zijn niet teruggevonden. De motieven op 63% van de impressies omvatten diverse patronen, wat wijst op mogelijk zestig tot zeventig verschillende zegels. De kleine containers waarin de zegels werden gebruikt, suggereren dat het primair om luxegoederen ging. Gemeenschappelijke goederen zoals graan werden in andere ruimtes opgeslagen, waarvoor echter geen deurzegels of dergelijke zijn aangetroffen. De zegelafdrukken vervulden voornamelijk administratieve functies: ze dienden voor het opslaan, registreren en beveiligen van goederen. Ze werden aangetroffen in rechthoekige gebouwen, die waarschijnlijk fungeerden als gemeenschappelijke magazijnen. Het gebruik van diverse zegels in één ruimte duidt op specialisatie binnen dit vroege administratieve systeem. De zegelafdrukken dienden ook als geheugenhulpmiddel, om bij te houden wie wat leverde of controleerde. Meer dan 200 geopende zegelafdrukken werden bewaard in dezelfde kamer, wat kan worden beschouwd als het oudste archief. Daarnaast werden ongeveer 200 tokens gevonden, die waarschijnlijk als symbolische representaties van goederen dienden. Al deze vondsten wijzen op een geavanceerde sociale organisatie die verder ging dan het huishoudniveau, zonder dat er sprake was van een duidelijke elite op de site. De zegelafdrukken fungeerden waarschijnlijk als een middel om de orde te handhaven in een steeds complexer wordende samenleving, met name waar nomadische groepen hun goederen opsloegen en soms samenleefden met sedentaire groepen. Dit administratieve systeem zou conflicten rond goederen hebben helpen voorkomen. #### 4.3.2 Iconografie en symboliek De iconografie van de zegels omvatte motieven als de steenbok (27%), zigzaglijnen, driehoeken, antropomorfe figuren en planten of bomen. Deze symbolen hadden mogelijk een rituele betekenis, een hypothese die wordt versterkt door de vondst van figurines in dezelfde context als de zegelafdrukken. Deze motieven tonen een voortzetting van een oude neolithische beeldtraditie. Zigzaglijnen kunnen worden geïnterpreteerd als slangen, en driehoeken als vogels. Dit zijn dieren die veelvuldig voorkomen in zowel oudere als recentere religies in de regio. > **Tip:** De bestudering van de iconografie op zegels kan inzicht bieden in de mythologie, religieuze overtuigingen en de symbolische wereld van de gemeenschap. #### 4.3.3 Verband tussen architectuur en sociale praktijken De architectuur van Tell Sabi Abyad, met zowel ronde (tholoi) als rechthoekige structuren, weerspiegelt de dynamiek van het dagelijks leven en de sociale organisatie. De aanvankelijke rituele functie van de tholoi, die later ook voor dagelijkse activiteiten werden gebruikt, toont een flexibiliteit in de functies van gebouwen over tijd. De mogelijkheid van opslag in rechthoekige gebouwen voor externe groepen, zoals gesuggereerd door de vondst van grote opslagruimtes, wijst op een vorm van sociaal-economische uitwisseling en mogelijk een gedeeld beheer van middelen. De aanwezigheid van het zogenaamde "oudste archief" van zegelafdrukken in een administratieve context, tezamen met tokens, onderstreept een georganiseerde maatschappij die in staat was tot complexe registratie en beheer. --- # Zegelafdrukken en administratieve systemen De vondst van zegelafdrukken en tokens op Tell Sabi Abyad, met name uit de "Burnt Village" rond 6000 v.o.t., duidt op een complex administratief systeem dat diende voor het beheren, registreren en beveiligen van goederen, mogelijk zelfs als een vorm van het oudste archief, en speelde een cruciale rol in het handhaven van orde in een steeds complexere samenleving. ### 5.1 Vondsten en conservering Op Tell Sabi Abyad I, in de zogenaamde "Burnt Village" (gedateerd rond 6000 v.o.t.), zijn uitzonderlijk goed bewaarde zegelafdrukken aangetroffen. Deze conservering wordt toegeschreven aan de vermoedelijke rituele verbranding van de site. In totaal zijn er circa 300 impressies van zegels gevonden. Deze impressies zijn aangebracht op klompjes klei die werden gebruikt om kleine containers, zoals aardewerk, leren zakken of rieten manden (ongeveer 10 cm diameter), te verzegelen. De indrukken op de onderkant van de kleiklompjes bevestigen dit gebruik. De zegels zelf zijn niet teruggevonden. Van de gevonden impressies draagt 63% een motief, met een totaal van 27 verschillende patronen, wat wijst op het bestaan van ongeveer 67 verschillende zegels. Dit impliceert dat tientallen tot honderden individuen deze zegels gebruikten. > **Tip:** De uitzonderlijke conservering door de brand is cruciaal voor het begrijpen van de administratieve praktijken in deze vroege periode. ### 5.2 Gebruik en functie van zegelafdrukken De kleine omvang van de verzegelde containers suggereert dat het voornamelijk om luxegoederen ging. Goederen voor algemeen gebruik, zoals graan, werden vermoedelijk in andere ruimtes opgeslagen, waarvoor echter geen deurzegels of vergelijkbare administratieve markeringen zijn aangetroffen. De zegelafdrukken vervulden voornamelijk administratieve functies: ze dienden voor het opslaan, registreren en beveiligen van goederen. Deze vondsten zijn gedaan in de rechthoekige gebouwen, die waarschijnlijk dienst deden als gemeenschappelijke magazijnen. Het gelijktijdig aantreffen van verschillende zegelafdrukken binnen dezelfde ruimte duidt op een zekere specialisatie binnen dit vroege administratieve systeem. De zegelafdrukken functioneerden ook als geheugenhulpmiddel, om te noteren wie welke goederen leverde of controleerde. Meer dan 200 geopende zegelafdrukken werden zelfs in dezelfde kamer bewaard, wat kan wijzen op het vroegste bekende archief. > **Tip:** Het onderscheid tussen de verzegeling van luxegoederen en de opslag van bulkgoederen is belangrijk voor het interpreteren van de economische en sociale organisatie. ### 5.3 Tokens en het bredere administratieve systeem Naast de zegelafdrukken werden er ook ongeveer 200 tokens gevonden. Deze tokens dienden waarschijnlijk als symbolische representaties van goederen. De combinatie van zegelafdrukken en tokens wijst op een zeer georganiseerde samenleving, die verder reikte dan het niveau van individuele huishoudens, ondanks de afwezigheid van een duidelijke elite op de site. ### 5.4 Rol in sociale organisatie en ordehandhaving Het administratieve systeem, bestaande uit zegelafdrukken en tokens, wordt geïnterpreteerd als een middel om de orde te handhaven in een steeds complexer wordende samenleving. Dit was met name relevant in een context waar mogelijk nomadische groepen hun goederen opsloegen en soms samenleefden met sedentaire groepen. Door dit administratieve systeem konden conflicten rond goederen worden voorkomen. ### 5.5 Iconografie van de zegels De iconografie van de zegels omvat diverse motieven. De meest voorkomende zijn de steenbok (27% van de impressies), zigzaglijnen, driehoeken, antropomorfe figuren en afbeeldingen van planten of bomen. Deze symbolen hebben mogelijk een rituele betekenis, wat wordt ondersteund door de vondst van figurines in dezelfde context als de zegelafdrukken. De iconografie toont een voortzetting van oude neolithische beeldtradities. Zigzaglijnen kunnen worden geïnterpreteerd als slangen, en driehoeken als vogels. Dit zijn dieren die frequent voorkomen in zowel oudere als recentere religies in de regio, wat de mogelijke rituele betekenis van deze symbolen onderstreept. > **Tip:** De iconografie van de zegels biedt niet alleen inzicht in de administratieve praktijken, maar ook in de symbolische en religieuze wereld van de gemeenschap. ### 5.6 Het oudste archief? De vondst van meer dan 200 geopende zegelafdrukken, bewaard in dezelfde kamer, wordt door sommigen beschouwd als een aanwijzing voor het oudste bekende archief. Dit suggereert een systematische opslag en documentatie van informatie die verder ging dan de directe behoefte. Dit wijst op een geavanceerd niveau van informatiebeheer binnen de gemeenschap. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Laat-Neolithicum | Een periode in de prehistorie die wordt gekenmerkt door de ontwikkeling van landbouw, veeteelt en de eerste permanente nederzettingen, en die in Syrië ongeveer van 7000 tot 5300 v.Chr. loopt. | | Halafcultuur | Een archeologische cultuur uit het vroege Neolithicum in Noord-Syrië en Zuidoost-Turkije, bekend om zijn fijn beschilderd aardewerk met geometrische en dierlijke motieven en kleine, egalitaire dorpen. | | Tells | Kunstmatige heuvels die ontstaan door de opeenstapeling van afval en bouwresten van opeenvolgende nederzettingen op dezelfde locatie over lange perioden. | | Balikh vallei | Een rivierdal in Noord-Syrië, gelegen ten oosten van de Eufraat, waar archeologische vindplaatsen zoals Tell Sabi Abyad zich bevinden en die belangrijk was voor de vroege bewoning en de ontwikkeling van culturen. | | Tholoi | Ronde of sleutelholvormige gebouwen uit de neolithische periode op Tell Sabi Abyad, die oorspronkelijk werden gebruikt voor begrafenissen maar later ook voor dagelijkse activiteiten. | | Rechthoekige structuren | Gebouwen met een rechthoekige plattegrond die op Tell Sabi Abyad zowel als woning als opslagplaats dienden, vaak dicht op elkaar geplaatst in nederzettingen. | | PPNB | Pre-Pottery Neolithic B, een periode in het Neolithicum die voorafgaat aan de ontwikkeling van aardewerk, gekenmerkt door permanente nederzettingen en vroege landbouw. | | Initial Pottery Neolithic | Een vroege fase van het Keramisch Neolithicum, waarin aardewerk begint te verschijnen en te worden gebruikt voor opslag en kookgerei. | | Coarse ware | Grof, plantaardig-gehard aardewerk dat een groot deel van de aardewerkvondsten uitmaakt in bepaalde perioden van Tell Sabi Abyad, in contrast met fijner aardewerk. | | Dark Faced Burnished ware | Een type aardewerk dat kenmerkend is voor bepaalde perioden en regio's, en dat wordt gekenmerkt door een donkere kleur en een gladde, gepolijste afwerking. | | Inhumatie | Een begrafenisritueel waarbij lichamen worden begraven in de grond, in tegenstelling tot crematie of andere vormen van lijkbezorging. | | Grafgiften | Voorwerpen die samen met een overledene worden begraven, zoals aardewerk, gereedschap of sieraden, die dienden ter ondersteuning in het hiernamaals of als teken van status. | | Zegelafdrukken | Impressies die gemaakt zijn met zegels op zachte materialen zoals klei, gebruikt om containers te verzegelen, te registreren en te beveiligen, en die duiden op vroege administratieve systemen. | | Tokens | Kleine objecten, vaak van klei, die als symbolische representaties van goederen of aantallen dienden in vroege administratieve en economische systemen. | | Death pith | Een grote kuil of put gevuld met as en de skeletresten van meerdere individuen, zowel kinderen als volwassenen, wat duidt op gemeenschappelijke of secundaire begrafenispraktijken. |