H10_DDC_2025-2026.pptx

# Sociale ongelijkheid en stratificatie Dit onderwerp behandelt de concepten van sociale ongelijkheid, de gelaagdheid van de samenleving, en hoe verschillende factoren zoals afkomst, onderwijs en beroep leiden tot ongelijke levenskansen, met een focus op historische en hedendaagse manifestaties van sociale stratificatie. ## 1.1 Het sociale tekent de persoonlijke levensloop Sociale verhoudingen, verbanden, netwerken en culturen sturen ons sociale handelen en vormen onze identiteit als leden van samenlevingsverbanden. Ze bieden ons gunstiger of nadeliger levenskansen, wat leidt tot sociale ongelijkheid. Mensen staan ongelijk in het leven op basis van sociale herkomst, onderwijsparticipatie, beroepspositie, klasse, etniciteit en geslacht. Positiebekleders dienen zich te houden aan passende rolverwachtingen en de bijbehorende status (congruentie). > **Tip:** Hoewel we op het eerste gezicht gelijk lijken, biedt de sociale context waarin we opgroeien ons meer of minder levenskansen. Het is cruciaal om de structuur en dynamiek van verschillende samenlevingstypen te begrijpen, inclusief het concept van sociale klasse of laag, dat een centraal organiserend principe vormt. ### 1.1.1 De Titanic als historisch voorbeeld Het historische voorbeeld van de Titanic illustreert hoe de kans om te verdrinken sterk klassegebonden was. ### 1.1.2 Wetenschappelijke focus op sociale ongelijkheid De wetenschappelijke focus op sociale ongelijkheid omvat: * **Objectieve maatstaven:** Ongelijkheid in inkomen, onderwijs, levensverwachting en gender. * **Mobiliteitsvraagstuk:** De mogelijkheid om te ontsnappen uit een lagere sociale positie. * **Sociale klasse:** Onderzoek naar sociale klasse als collectieve vorm van sociale ongelijkheid, klassenbewustzijn en het debat over nieuwe sociale klassen zoals het precariaat. ## 1.2 Verscheidenheid en ongelijkheid Niet elke vorm van verscheidenheid leidt tot sociale ongelijkheid. Nevenschikking, zoals tussen broers en zussen of collega's, impliceert geen hiërarchische relatie. Boven-onderschikking daarentegen, zoals tussen chef en werknemer of rijk en arm, wel. ### 1.2.1 Sociale stratificatie Sociale stratificatie wordt gedefinieerd als sociale differentiatie, plus een evaluatie in termen van 'reputatie', 'status' of 'rijkdom'. #### 1.2.1.1 Drie soorten verschillen volgens Dahrendorf Volgens Dahrendorf kunnen we verschillende soorten verschillen onderscheiden: * **Natuurlijke soortverschillen:** Kenmerken zoals grootte, haarkleur of lichaamsbouw. * **Natuurlijke rangverschillen:** Natuurlijke capaciteiten, zoals sneller kunnen lopen of beter kunnen zien. * **Sociale verschillen:** * **Sociale differentiatie:** Verschillen in sociale posities zonder positieve of negatieve evaluatie die de maatschappelijke kansen en mogelijkheden beïnvloedt (bijvoorbeeld vader of moeder zijn). * **Sociale stratificatie:** Sociale posities gerangschikt in termen van reputatie, status, privileges of rijkdom (hoog/laag), wat een directe impact heeft op kansen en mogelijkheden. Dit vormt de sociale gelaagdheid of klassen. Dahrendorf stelt dat sociale stratificatie gelijkstaat aan sociale ongelijkheid. Ook de maatschappelijke waardering van natuurlijke verschillen (bijvoorbeeld huidskleur of geslacht) kan een basis vormen voor sociale ongelijkheid. #### 1.2.1.2 Vier soorten van sociale verschillen Een verdere uitwerking combineert rangorde en structurele breuklijnen: * Natuurlijke rangverschillen en soortverschillen kunnen ook de basis vormen voor sociale verschillen (bv. topsporters versus zwaarlijvigheid). * **Sociale differentiatie:** Verschillen die geen impact hebben op kansen en toegang tot sociale goederen. * **Sociale fragmentering:** Geen ongelijke verhoudingen, maar een uiteengevallen samenleving, zoals etnische enclaves in grootsteden. Dit verwijst naar de ruimtelijke scheiding van gebieden die niet aan elkaar ondergeschikt zijn. * Jeugdculturen die naast elkaar bestaan, kunnen leiden tot sociale uitsluiting binnen een klas, waar mogelijk één subcultuur dominant is. ### 1.2.2 Sociale ongelijkheid Sociale ongelijkheid betreft de ongelijke verdeling van sociale goederen over posities en hun bekleders, evenals de ongelijke waardering en behandeling van personen op basis van hun maatschappelijke positie en levensstijl. Sociale goederen omvatten zowel materiële zaken (inkomen, vermogen, diploma's, gezondheid) als ideële zaken (status, rechten, plichten, macht, gezag, levenskansen). Sociale ongelijkheid kent zowel een collectieve als individuele dimensie, en zowel een positionele (structurele) als culturele dimensie. > **Tip:** Ongelijkheid gaat samen met breuklijnen, wat kan leiden tot sociale uitsluiting. ### 1.2.3 Sociale uitsluiting Sociale uitsluiting treedt op wanneer individuen, posities of groepen niet alleen hiërarchisch gerangschikt zijn, maar er ook duidelijke breuklijnen ontstaan. Dit creëert een 'in-groep' en een 'out-groep'. Buitenstaanders beschikken niet over de nodige middelen (economisch, sociaal of cultureel kapitaal) om de kloof met de rest van de samenleving te overbruggen. Armoede wordt beschouwd als een extreem netwerk van sociale uitsluitingen die zich over meerdere levensgebieden uitstrekt en de armen scheidt van algemeen aanvaarde leefpatronen, een kloof die ze niet op eigen kracht kunnen overbruggen. Dit kan zich uiten in fysieke opsluiting, discriminatie, ontzegging van rechten, of ontoegankelijkheid van gebouwen. In armoede versterken verschillende maatschappelijke terreinen elkaar (wonen, werken, onderwijs, inkomen). ## 1.3 Collectieve vormen van ongelijkheid Sociale verbanden zijn georganiseerd op basis van 'verschillen'. Dit kan leiden tot hiërarchisch geordende grotere categorieën, zoals strata, standen of klassen. ### 1.3.1 Standen, kasten en klassen Collectieve vormen van ongelijkheid zijn afwezig in kleinschalige samenlevingen met beperkte arbeidsdeling. Elke samenleving van enige omvang kent sociale gelaagdheid. De oudste vorm is slavernij, de meest extreme vorm van ongelijkheid. In recentere samenlevingen onderscheiden we: * **Kasten:** Een "sui generis" systeem, op zichzelf staand. * **Staten:** Traditionele samenlevingen kenden standenmaatschappijen (bv. middeleeuwse Europa). * **Klassen:** Moderne samenlevingen worden gekenmerkt door klassen. Verschillen zijn aanzienlijk, maar lidmaatschap van een klasse verleent geen specifieke juridische of religieuze rechten zoals bij standen of kasten. Klassen worden gevormd door gemeenschappelijke posities ten aanzien van cruciale maatschappelijke variabelen zoals vermogen, inkomen, beroep, onderwijskwalificaties en levensstijl. Er zijn meer ontsnappingsmogelijkheden (sociale mobiliteit) binnen klassensystemen. #### 1.3.1.1 Definitie van sociale klasse Een sociale klasse omvat elke bevolkingsgroep die een gemeenschappelijke positie inneemt ten aanzien van cruciale maatschappelijke variabelen, waarbinnen gelijkaardige interactiepatronen bestaan, gemeenschappelijke opvattingen worden gedeeld, en die duidelijk afgebakend kan worden van andere bevolkingsgroepen. ## 1.4 Sociale mobiliteit Sociale mobiliteit verwijst naar elke overgang van een individu van de ene naar de andere sociale positie. Dit omvat de beweging van een persoon of groep door de tijd van de ene sociale positie naar de andere. ### 1.4.1 Soorten sociale mobiliteit * **Horizontale mobiliteit:** Verandering van positie zonder rangverandering. * **Verticale mobiliteit:** Verandering van positie met rangverandering (omhoog of omlaag). * **Intergenerationele mobiliteit:** Veranderingen in sociale positie tussen generaties (bv. een arbeiderszoon die een kaderfunctie bereikt). * **Intragenerationele mobiliteit:** Veranderingen in sociale positie binnen het leven van een individu (bv. een arbeiderszoon die als lagere bediende begon en nu een kaderfunctie heeft). > **Voorbeeld:** De vergelijking van de eerste generatie van een migrantengroep met latere generaties kan intergenerationele mobiliteit illustreren. Vaak verbergt horizontale mobiliteit een verwachting van verticale mobiliteit. ### 1.4.2 Kenmerken van sociale mobiliteit * Sociale mobiliteit is een kenmerk van de moderne maatschappij. * De sociale mobiliteit in onze maatschappij is echter geringer dan vaak gedacht, zowel qua aantal mobiele personen als qua reikwijdte. * Veel kinderen blijven binnen de sociale laag van hun ouders. * Indien er mobiliteit is, gebeurt dit vaak naar de direct aanliggende strata. ## 1.5 Beïnvloeding, gezag en macht Wie macht bezit, kan meer sociale goederen en kapitaal verwerven. Veel sociale spanningen ontstaan door het streven naar het behoud van een bevoorrechte positie of het verwerven van meer middelen. Macht bepaalt grotendeels wie er uiteindelijk 'hoog' komt, door de handelingsmogelijkheden van anderen te beperken ten gunste van eigen belangen. ### 1.5.1 Macht als complex sociaal gegeven Macht is een complex sociaal gegeven dat beïnvloeding, gezag en macht omvat. #### 1.5.1.1 Beïnvloeding Beïnvloeding kan optreden via: * **Informationele beïnvloeding:** Het verstrekken van 'goede raad' of informatie, bijvoorbeeld door de overheid om gedrag te sturen (bv. woning isoleren). * **Normatieve beïnvloeding:** Conformisme, waarbij men zich aanpast aan de groep (verwantschap met referentiegroepsgedrag). Dit kan positief zijn of negatief (vrees voor sancties) en varieert van aanpassing tot internalisatie. > **Voorbeeld:** Politieke overtuigingen kunnen veranderen door een redactioneel in de krant, een politieke toespraak of het lezen van een boek. ##### 1.5.1.1.1 Opiniemakers Opiniemakers, zoals opiniestemakers in organisaties, scheidsrechters, wetenschappers, staatshoofden, en vertegenwoordigers van nationale banken of het IMF, spelen een rol in beïnvloeding. #### 1.5.1.2 Gezag Gezag kan gebaseerd zijn op verschillende bronnen: * **Charismatisch gezag:** Gebaseerd op de persoonlijke kwaliteiten van de leider (bv. Gandhi, maar ook Hitler). Dit gezag verdwijnt vaak met de persoon. * **Traditioneel gezag:** Gebaseerd op gewoonte en traditie (bv. de evolutie van absolutisme naar symbolisch gezag bij Westerse monarchieën, of het gezag van de paus). * **Legaal-rationeel gezag:** Gebaseerd op regels en procedures (bv. de directie binnen een bedrijf). > **Tip:** De positie van iemand met gezag wordt sterker wanneer meerdere vormen van gezag gecombineerd worden, bijvoorbeeld een charismatische koning. > **Voorbeeld:** Het gezag van Pim Fortuyn verdween snel na zijn dood, terwijl Bart De Wever een meer duurzaam legaal-rationeel gezag opbouwt. ##### 1.5.1.2.1 Gezag versus macht Gezag impliceert beïnvloeding. Een arrogante loketbediende gedraagt zich machtsbewust, terwijl een beleefde chef minder machtsbewust kan zijn. De politieagent versus de commissaris, of een ober in een café die niet kijkt, illustreren dit. #### 1.5.1.3 Macht Macht verwijst naar de mogelijkheid om te manipuleren of hegemoniale macht uit te oefenen (vanzelfsprekende macht). ##### 1.5.1.3.1 Machtsbronnen Macht kan geput worden uit verschillende bronnen: * **Politiek:** Leraar die straf geeft, agent die een boete geeft, chef die ontslaat. Dit kan zowel individueel als institutioneel (door de staat) zijn. * **Economisch:** Ondernemers en banken bezitten aanzienlijke economische macht. * **Sociaal:** Milieubewegingen, vakbonden, anti-abortus- en antivaccinatiebewegingen kunnen de politieke agenda beïnvloeden of werkgevers onder druk zetten. * **Cultureel:** Wetenschappers, religieuze leiders en kunstenaars die standpunten innemen over maatschappelijke vraagstukken. Deze bronnen zijn vaak verbonden met waarden zoals kennis, objectiviteit en degelijkheid. ##### 1.5.1.3.2 De publieke opinie als machtsfactor De publieke opinie is een belangrijke machtsfactor, ondersteund door: * **Politieke commentatoren:** Die uitgesproken standpunten en interpretaties bieden over de sociale werkelijkheid. * **Opiniepeilingen:** Die, ondanks mogelijke beperkte wetenschappelijke kwaliteit, een indicatie geven van wat er leeft. * **Mobilisatie:** Niet enkel meningen, maar ook actie, zoals steunbetogingen voor personen, idealen of collectieve emoties. ## 1.6 Conclusie: Sociale ongelijkheid in sociologisch perspectief Sociale ongelijkheid is een kernconcept in de sociologie en impliceert een ongelijke toegang tot sociale goederen, mogelijkheden, welvaart en macht. Het stuurt hoe mensen leven, hoe hun leven gestructureerd is, en identificeert hun positie in de verdeling van welvaart en inkomen. Sociale ongelijkheid is gekoppeld aan onderwijsparticipatie, arbeidsmarktkansen, sociale mobiliteit, gezag, invloed en macht, en de rol van machtselites. * * * # Sociale mobiliteit Hieronder volgt een gedetailleerde samenvatting over sociale mobiliteit, bedoeld als studiehandleiding voor examens. ## 2\. Sociale mobiliteit Sociale mobiliteit beschrijft de beweging van individuen of groepen tussen verschillende sociale posities in de tijd. ### 2.1 Concepten van sociale mobiliteit Sociale mobiliteit kan op verschillende manieren worden gedefinieerd en gemeten, en omvat de overgang van een individu of een groep van de ene sociale positie naar de andere. #### 2.1.1 Definitie en vormen van mobiliteit * **Definitie:** Sociale mobiliteit is elke overgang van een individu van de ene naar de andere positie. Het betreft de beweging doorheen de tijd van een persoon of van een groep (zoals een etnische gemeenschap, sociale klasse of beroepsgroep) van de ene sociale positie naar de andere. * **Horizontale mobiliteit:** De beweging van een individu tussen posities die op hetzelfde niveau van sociale status liggen. Dit impliceert geen verandering in sociale rang. * **Verticale mobiliteit:** De beweging van een individu naar een hogere of lagere sociale positie. Dit kan zowel opwaarts (stijgen in status, inkomen of macht) als neerwaarts (dalen in status, inkomen of macht) zijn. Vaak verbergt horizontale mobiliteit een verwachting van verticale mobiliteit. * **Intergenerationele mobiliteit:** De mobiliteit die plaatsvindt tussen generaties. Dit wordt gemeten door de sociale positie van een kind te vergelijken met die van zijn of haar ouders. Een voorbeeld is een arbeiderszoon die een kaderfunctie in een groot bedrijf bereikt, of de vergelijking van de eerste generatie van een groep migranten met latere generaties. * **Intragenerationele (of intragenerationele) mobiliteit:** De mobiliteit die plaatsvindt binnen het leven van één persoon. Dit wordt gemeten door de veranderingen in de sociale positie van een individu gedurende zijn of haar carrière. Een voorbeeld is een arbeiderszoon die nu een kaderfunctie heeft, maar ooit als lagere bediende is begonnen. #### 2.1.2 Criteria voor verticale mobiliteit De criteria voor het meten van verticale mobiliteit omvatten voornamelijk: * **Inkomen:** Een stijging of daling in het economisch inkomen. * **Status:** Verandering in sociale prestige, reputatie of maatschappelijke erkenning. * **Opleiding:** Het behalen van hogere of lagere opleidingsniveaus. * **Beroepspositie:** De meest gebruikte maatstaf in wetenschappelijk onderzoek, verwijzend naar de positie die iemand inneemt op de arbeidsmarkt. > **Tip:** Hoewel beroepspositie een veelgebruikt criterium is, is het belangrijk om te onthouden dat inkomen en status ook cruciale indicatoren zijn van verticale sociale mobiliteit. ### 2.2 Sociale mobiliteit in de moderne samenleving Wetenschappelijk onderzoek naar sociale mobiliteit in moderne samenlevingen toont nuances aan. * **Kenmerk van moderne samenlevingen:** Sociale mobiliteit wordt vaak beschouwd als een uitgesproken kenmerk van moderne, industriële en post-industriële maatschappijen, in contrast met meer statische, traditionele samenlevingen. * **Geringer dan gedacht:** Ondanks deze perceptie is de sociale mobiliteit in onze samenleving vaak geringer dan algemeen wordt aangenomen. Dit geldt zowel voor het aantal personen dat sociaal mobiel is als voor de reikwijdte van de sociale mobiliteit. * **Behoud van sociale laag:** Veel kinderen blijven binnen de sociale laag van hun ouders. * **Aanliggende strata:** Indien er sprake is van mobiliteit, gebeurt dit vaak naar de direct aanliggende strata, in plaats van grote sprongen tussen sociale posities. > **Voorbeeld:** Een kind uit een arbeidersgezin stijgt misschien naar een positie van geschoolde arbeider of lagere bediende (nabijgelegen stratum), in plaats van direct naar een topfunctie in het management te gaan (ver gelegen stratum). ### 2.3 Relatie met andere sociale concepten Sociale mobiliteit is nauw verbonden met andere concepten binnen de sociologie, met name sociale ongelijkheid, macht en invloed. * **Sociale ongelijkheid:** Sociale mobiliteit is de dynamiek die plaatsvindt binnen een structuur van sociale ongelijkheid. Ongelijkheid definieert de posities waartussen mobiliteit kan plaatsvinden. * **Macht en invloed:** De mate van macht en invloed die individuen of groepen bezitten, kan hun mogelijkheden tot sociale mobiliteit sterk beïnvloeden. Mensen met macht kunnen de handelingsmogelijkheden van anderen beperken en zo hun eigen positie versterken, wat zowel mobiliteit kan faciliteren als belemmeren. > **Tip:** Begrijpen hoe machtsstructuren de toegang tot sociale goederen en kansen beïnvloeden, is essentieel om sociale mobiliteit te analyseren. * * * # Macht, beïnvloeding en gezag Dit onderwerp verkent de kernconcepten macht, beïnvloeding en gezag binnen sociale structuren, en hun rol in sociale ongelijkheid. ### 3.1 Macht, beïnvloeding en gezag als kenmerken van sociale ongelijkheid Macht, beïnvloeding en gezag zijn fundamentele aspecten die de sociale ongelijkheid in samenlevingen vormgeven en in stand houden. Wie macht bezit, verwerft doorgaans meer sociale goederen en kapitaal (economisch, sociaal, cultureel). Veel sociale spanningen ontstaan uit de strijd om bestaande bevoorrechte posities te behouden of om door middel van macht, beïnvloeding en gezag hogerop te komen. * **Macht** wordt gedefinieerd als de mogelijkheid om de handelingsmogelijkheden van anderen te beperken en zo ruimte te creëren voor de eigen belangen. ### 3.2 Beïnvloeding Beïnvloeding is een complex sociaal gegeven dat verwijst naar het proces waarbij iemands opvattingen of gedrag wordt veranderd. Dit kan gebeuren via verschillende mechanismen: * **Informationele beïnvloeding:** Dit vindt plaats door middel van 'goede raad' of het informeren van mensen door bijvoorbeeld de overheid om specifieke acties te ondernemen (bv. woning isoleren). Wetenschappelijke inzichten spelen hierin een belangrijke rol. * **Normatieve beïnvloeding:** Dit concept, geïllustreerd door het conformisme-experiment van Asch (over de lengte van lijnstukken), verwijst naar aanpassing aan groepsnormen. Dit staat sterk in verband met referentiegroepsgedrag en kan leiden tot zowel positieve als negatieve uitkomsten, mede door de vrees voor sancties. Het proces varieert van aanpassing tot internalisatie en socialisatie. > **Tip:** Beïnvloeding kan een krachtig instrument zijn om sociaal gewenst gedrag te stimuleren of om bepaalde waarden en normen te verspreiden. ### 3.3 Gezag Gezag impliceert een legitieme vorm van beïnvloeding, waarbij de ondergeschikte de autoriteit van de gezagsdrager accepteert. Er zijn verschillende soorten gezag te onderscheiden: * **Charismatisch gezag:** Dit type gezag is gebaseerd op de uitzonderlijke persoonlijke kwaliteiten van een leider, die vaak dominante waarden uitdaagt en oproept tot radicale verandering. Voorbeelden variëren van Ghandi tot Hitler, wat aangeeft dat charismatisch gezag zowel positieve als negatieve ladingen kan hebben. Dit gezag verdwijnt doorgaans met de persoon die het belichaamt. * **Legaal-rationeel gezag:** Dit gezag is gebaseerd op formele regels, wetten en procedures. Positiebekleders binnen een organisatie of de staat ontlenen hun gezag aan hun ambt en de bijbehorende bevoegdheden. * **Traditioneel gezag:** Dit gezag is gebaseerd op gewoonten, tradities en gevestigde gebruiken. Hoewel het in moderne samenlevingen minder dominant is, kan het nog steeds een rol spelen (bv. in monarchieën waar het koninklijk gezag steeds symbolischer wordt). > **Tip:** De combinatie van verschillende vormen van gezag kan de positie van een leider versterken. Een charismatische koning combineert bijvoorbeeld persoonlijk charisma met de legitimiteit van zijn ambt. #### 3.3.1 Machtsmiddelen en bronnen van macht Macht kan uit diverse bronnen worden geput: * **Politieke macht:** Dit betreft de mogelijkheid om dwang uit te oefenen, zoals straffen (leraar), boetes (agent), ontslag (chef) of staatsdwang. * **Economische macht:** Ondernemers, banken en andere economische actoren beschikken over aanzienlijke economische macht door hun controle over middelen. * **Sociale macht:** Groepen zoals milieubewegingen, vakbonden, anti-abortusbewegingen of antivaccinatiebewegingen kunnen politieke agenda's beïnvloeden en druk uitoefenen op werkgevers of beleidsmakers. * **Culturele macht:** Wetenschappers, religieuze leiders en kunstenaars kunnen invloed uitoefenen door hun standpunten en interpretaties over maatschappelijke vraagstukken (bv. racisme, sociale ongelijkheid, bio-ethische kwesties). Deze macht is vaak verbonden met waarden als kennis, objectiviteit en degelijkheid. > **Example:** De publieke opinie kan een belangrijke machtsfactor zijn, gestut op politieke commentatoren die interpretaties bieden, opiniepeilingen die de stemming peilen (hoewel hun wetenschappelijke kwaliteit kan variëren), en mobilisatie in de vorm van demonstraties of steunbetuigingen. #### 3.3.2 Macht en elites Elites zijn individuen of groepen die een disproportioneel grote hoeveelheid macht en invloed bezitten. Zij zijn in staat om de handelingsmogelijkheden van anderen te beperken en hun eigen belangen te behartigen. Wie uiteindelijk succesvol is in de samenleving wordt sterk bepaald door wie welke vorm van macht bezit. De strijd om macht is dus direct verbonden met de ongelijke verdeling van sociale goederen en kapitaal. #### 3.3.3 Gezag als beïnvloeding Gezag is in essentie een vorm van beïnvloeding, waarbij het gedrag van de ondergeschikte wordt gestuurd. > **Example:** Een arrogante loketbediende gedraagt zich machtsbewust, terwijl een beleefde chef zich minder machtsbewust opstelt. Dit illustreert hoe gezag, of het gebrek daaraan, de interactiepatronen beïnvloedt. Denk ook aan het verschil in gedrag tussen een politieagent en een commissaris, of een ober in een café die wel of niet direct aandacht schenkt. Macht kan ook worden uitgeoefend via manipulatie of hegemoniale macht, waarbij de macht vanzelfsprekend en onzichtbaar wordt geacht. ### 3.4 Machts middelen Machtsmiddelen zijn de instrumenten die worden gebruikt om invloed uit te oefenen en de handelingsmogelijkheden van anderen te sturen. Deze middelen kunnen variëren van positieve en negatieve sancties (zoals besproken in eerdere hoofdstukken over conformistisch gedrag) tot economische druk, politieke dwang of culturele overredingskracht. ### 3.5 Conclusie: De verwevenheid van sociale ongelijkheid, macht, beïnvloeding en gezag Sociale ongelijkheid is een kernconcept in de sociologie dat zich manifesteert in de ongelijke verdeling van sociale goederen, mogelijkheden, welvaart en macht. Dit stuurt de levensloop van individuen en groepen, bepaalt hun positie in de maatschappij en beïnvloedt hun kansen en beperkingen. Macht, beïnvloeding en gezag zijn onlosmakelijk verbonden met dit proces van sociale ongelijkheid. Ze vormen de mechanismen waarmee sociale structuren in stand worden gehouden, uitdagingen worden weerstaan en sociale hiërarchieën worden gecreëerd en gehandhaafd. De dynamiek tussen deze concepten verklaart hoe individuen en groepen zich in de samenleving situeren en hoe hun levenskansen worden gevormd. * * * ## Veelgemaakte fouten om te vermijden * Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens * Let op formules en belangrijke definities * Oefen met de voorbeelden in elke sectie * Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Sociale ongelijkheid | Ongelijke verdeling van sociale goederen, waarbij personen en posities verschillend gewaardeerd en behandeld worden op basis van hun maatschappelijke positie en levensstijl. Sociale goederen omvatten materiële zaken zoals inkomen en diploma's, en ideële zaken zoals status en macht. | | Sociale stratificatie | Het proces waarbij sociale differentiatie wordt aangevuld met een evaluatie in termen van reputatie, status of rijkdom, wat leidt tot een hiërarchische ordening van individuen en groepen in de samenleving. Dit heeft directe invloed op maatschappelijke kansen en mogelijkheden. | | Sociale differentiatie | Verschillen tussen individuen of groepen die geen impact hebben op hun maatschappelijke kansen en mogelijkheden. Dit kan betrekking hebben op bijvoorbeeld het al dan niet vader of moeder zijn, of natuurlijke verschillen zoals lichaamsbouw. | | Klasse | Een bevolkingsgroep die een gemeenschappelijke positie inneemt ten aanzien van belangrijke maatschappelijke variabelen zoals vermogen, inkomen en beroep. Binnen een klasse bestaan gelijkaardige interactiepatronen en gedeelde opvattingen, en deze groepen zijn af te bakenen van andere bevolkingsgroepen. | | Precariaat | Een relatief recent gedefinieerde sociale klasse, vaak gekenmerkt door onzekere arbeidsomstandigheden, laag inkomen en beperkte sociale zekerheid. Dit concept duidt op een groep die zich in een kwetsbare en instabiele positie in de samenleving bevindt. | | Nevenschikking | Een vorm van verscheidenheid binnen sociale verbanden waarbij individuen of groepen op hetzelfde niveau staan en geen hiërarchische relatie hebben. Voorbeelden zijn broers en zussen, of collega's binnen een team, waarbij er geen sprake is van boven- of onderschikking. | | Bovenschikking | Een hiërarchische relatie tussen sociale posities of groepen waarbij de ene partij meer macht, status of middelen heeft dan de andere. Dit is typisch voor verhoudingen als chef en werknemer, of rijk en arm. | | Sociale fragmentering | De opsplitsing van een samenleving in verschillende, van elkaar gescheiden gebieden of groepen die niet noodzakelijk aan elkaar ondergeschikt zijn. Dit kan zich uiten in bijvoorbeeld etnische enclaves binnen grootsteden of naast elkaar bestaande jeugdculturen. | | Sociale uitsluiting | Een situatie waarin individuen, posities of groepen niet alleen hiërarchisch gerangschikt zijn, maar er ook duidelijke breuklijnen ontstaan tussen deze eenheden. Dit resulteert in 'buitenstaanders' die niet over de nodige middelen beschikken om de kloof met de rest van de samenleving te overbruggen. | | Armoede | Een netwerk van sociale uitsluitingen dat zich uitstrekt over meerdere gebieden van het individuele en collectieve bestaan. Het scheidt de armen van de algemeen aanvaarde leefpatronen van de samenleving, en de kloof hiermee kunnen zij niet op eigen kracht overbruggen. | | Strata | Meervoud van stratum, wat een laag of niveau in de sociale gelaagdheid van een samenleving aanduidt. Het verwijst naar de verschillende hiërarchisch geordende grotere categorieën of collectiviteiten waaruit een samenleving is opgebouwd. | | Standen | Historische collectieve vormen van ongelijkheid, kenmerkend voor traditionele samenlevingen, waarbij sociale posities bepaald werden door afkomst en vaak ondersteund werden door specifieke juridische of religieuze regelingen. Lidmaatschap verleende vaak bijzondere burgerlijke of politieke rechten. | | Kasten | Een extreem rigide systeem van sociale gelaagdheid, dat traditioneel voorkomt in samenlevingen zoals India. Lidmaatschap van een kaste is erfelijk en bepaalt vrijwel alle aspecten van het leven, met zeer beperkte tot geen sociale mobiliteit mogelijk. | | Sociale mobiliteit | Elke overgang van een individu of groep van de ene naar de andere sociale positie, zowel horizontaal (binnen hetzelfde niveau) als verticaal (omhoog of omlaag). Dit kan plaatsvinden over de levensloop van een persoon (intragenerationeel) of tussen generaties (intergenerationeel). | | Macht | De mogelijkheid van een individu of groep om de handelingsmogelijkheden van anderen te beperken en zo ruimte te scheppen voor eigen belangen. Macht kan geput worden uit verschillende bronnen, zoals politiek, economie, sociale structuren en culturele invloed. | | Beïnvloeding | Het proces waarbij de gedachten, gevoelens of gedragingen van personen worden gewijzigd door externe factoren. Dit kan gebeuren via informatie, overreding, druk of het aanbieden van voorbeelden van gewenst gedrag. | | Gezag | De legitieme uitoefening van macht, waarbij anderen de autoriteit van degene die macht uitoefent, erkennen en gehoorzamen. Gezag kan gebaseerd zijn op traditionele, charismatische of legaal-rationele principes. | | Economisch kapitaal | De economische middelen die een persoon of groep bezit, zoals geld, vermogen en eigendommen. Dit kapitaal kan worden ingezet om sociale doelen te bereiken en de eigen positie te verbeteren. | | Sociaal kapitaal | Het netwerk van sociale relaties en connecties dat een individu of groep heeft. Dit kapitaal kan toegang bieden tot informatie, middelen en steun, wat de positie in de samenleving versterkt. | | Cultureel kapitaal | De kennis, vaardigheden, opleiding en culturele voorkeuren die een persoon bezit. Dit kan zich uiten in taalgebruik, smaak, en kennis van kunst en cultuur, en draagt bij aan sociale positionering en mobiliteit. | | Elites | Groepen of individuen die aanzienlijke macht, invloed of middelen bezitten binnen een samenleving. Zij spelen een cruciale rol in het vormgeven van beleid, het bewaren van de status quo of het initiëren van veranderingen. |