Carver 2004 chapter on Marx.pdf

# Marx's kritiek op gender-categorieën en de analyse van arbeid Dit onderwerp onderzoekt de beperkte analyse van Marx met betrekking tot geslacht en gender in zijn theoretische en politieke werk, en de moeilijkheden om hem te gebruiken als autoriteit in hedendaagse genderstudies. Het behandelt ook de rol van commodificatie en grootschalige sociale verandering in zijn gedachtegoed. ### 1.1 Marx's analyse van geslacht en gender Marx's werk wordt gekenmerkt door een aanzienlijk gebrek aan diepgaande analyse van geslacht en gender. Noch geslacht, noch gender is een centrale analytische categorie in zijn theoretische of politieke werkzaamheden. Er is geen uitgebreide discussie over onderwerpen die tegenwoordig onder "genderstudies" vallen, zoals gezinsleven, kindertijd, afhankelijkheid, reproductie, sensueel genot, 'het lichaam', seksualiteit of identiteit. Hoewel hij deze thema's wel heeft aangestipt, zijn er aanzienlijke moeilijkheden bij het positioneren van Marx als een autoriteit in feministische theorie, genderstudies of mannenstudies [1](#page=1). #### 1.1.1 Kritiek op Marx's 'gender-blindness' De kritiek op Marx's 'gender-blindness' varieert van het excuseren ervan vanwege de context van zijn tijdgenoten tot een harde afwijzing van zijn werk als zijnde gebaseerd op een 'masculien standpunt'. Vanuit het perspectief van de seksualiteitsstudies is een 'gay, of tenminste non-binaire en niet-heteroseksuele' interpretatie van Marx nog moeilijker [1](#page=1) [2](#page=2). #### 1.1.2 De rol van commodificatie en sociale verandering Ondanks de beperkingen, heeft Marx een rol in hedendaagse debatten voor schrijvers die zich richten op **commodificatie** als een algemeen fenomeen, en in het bijzonder de **commodificatie van mensen als 'loonslaaf'**. Bovendien, voor zover feministische en gay schrijvers zich bezighouden met grootschalige sociale verandering die voortkomt uit bewegingen gebaseerd op massademocratie, is Marx via analogie relevant: als er klassenstrijd is, dan is er ook sekse-strijd; als er economische uitbuitingsketens zijn, dan zijn er ook gender-onderdrukkingsketens [2](#page=2). ### 1.2 Analyse van arbeid in de context van gender #### 1.2.1 De Duitse Ideologie en de 'drie aspecten' van sociale activiteit In *De Duitse Ideologie*, mede geschreven met Engels, stelt Marx dat de eerste premisse van al het menselijk bestaan en geschiedenis is dat mensen moeten kunnen leven om geschiedenis te kunnen maken. Dit leven omvat eten, drinken, huisvesting en kleding, wat leidt tot nieuwe behoeften. Het derde aspect dat de historische ontwikkeling ingaat, is de **productie van nieuw leven** door mensen, wat leidt tot de relatie tussen man en vrouw, ouders en kinderen, en de familie. De familie, aanvankelijk de enige sociale relatie, wordt later ondergeschikt. Marx's ordening van deze aspecten (productie voor levensonderhoud, nieuwe behoeften, en sociale relaties/familie) kan verklaard worden vanuit zijn kritiek op filosofische idealisten die geschiedenis primair baseerden op 'ideeën' of 'concepten' [2](#page=2). > **Tip:** Marx's narratieve strategie in *De Duitse Ideologie*, waarbij hij eerst productie, dan behoeften, en pas daarna sociale relaties plaatst, is een reactie op idealistische filosofen. Dit geeft echter wel aanleiding tot discussie over zijn benadering van gender en reproductie. #### 1.2.2 De oorsprong van de arbeidsdeling en de rol van de natuurlijke divisie Marx stelt dat de arbeidsdeling oorspronkelijk niets anders was dan de arbeidsdeling in de seksuele daad. Hij breidt dit uit naar de spontane of 'natuurlijke' arbeidsdeling op basis van natuurlijke aanleg (zoals fysieke kracht), behoeften en toeval. In de context van 'tribale eigendom', de vroegste vorm van eigendom, is de arbeidsdeling nog elementair en een uitbreiding van de **natuurlijke arbeidsdeling binnen het gezin**. Dit leidt tot een sociale structuur die een uitbreiding van de familie is, met patriarchale gezinsoudsten, stamleden en uiteindelijk slaven. De slavernij binnen het gezin, veroorzaakt door bevolkingsgroei, toenemende behoeften en externe relaties, wordt gezien als de eerste instantie van ongelijke verdeling van arbeid en producten, en dus van eigendom [3](#page=3) [4](#page=4). > **Tip:** De term 'natuurlijke' arbeidsdeling in Marx's werk is problematisch en roept vragen op over zijn aannames met betrekking tot biologische en sociale determinanten. Marx stelt dat de oorsprong van de arbeidsdeling ligt in de **'natuurlijke divisie van arbeid in het gezin' en de scheiding van de maatschappij in individuele gezinnen die tegenover elkaar staan**. Dit roept vragen op over de betekenis van 'natuurlijk' en de afbeelding van vrouwen en kinderen als slaven van mannen. Marx's neiging tot het naturaliseren van het gezin wordt gezien als een risicomijdende strategie, mogelijk beïnvloed door masculiene attitudes [3](#page=3). #### 1.2.3 Seksualiteit en reproductie in het Kapitaal In *Het Kapitaal* is de analyse anders van aard dan in *De Duitse Ideologie*. Marx hanteert hier meer ahistorische generalisaties in plaats van 'just-so' verhalen over de prehistorie. Hij beschrijft arbeid als een proces tussen mens en natuur, waarbij de mens zijn eigen natuur verandert door zijn arbeid. De vermelding van instictieve vormen van arbeid die op 'dierlijk niveau' blijven, zonder specificatie, is zorgwekkend [5](#page=5) [6](#page=6). Marx's behandeling van vrouwen en kinderen in *Het Kapitaal* is grotendeels gericht op hun exploitatie in de geïndustrialiseerde fabrieksomgeving. Hij beschouwt hen samen als personen met 'geringe spierkracht, of wier lichamelijke ontwikkeling onvoltooid is'. Hij merkt op dat de arbeid van vrouwen en kinderen het eerste resultaat was van de kapitalistische toepassing van machines. Dit is een kritiek op het idee dat machines arbeid 'besparen' en 'beschaving' bevorderen [7](#page=7). #### 1.2.4 De 'hogere vorm van het gezin' en de relaties tussen de geslachten Marx stelt dat grootschalige industrie, door vrouwen, jonge personen en kinderen van beide geslachten een belangrijke rol te geven in sociaal georganiseerde productieprocessen buiten de huishoudeconomie, een **nieuwe economische basis creëert voor een hogere vorm van het gezin en van relaties tussen de geslachten**. Dit impliceert een beweging weg van de 'vader' die in *De Duitse Ideologie* centraal stond, en van de termen 'echtgenoot' en 'echtgenote'. De mogelijkheid van een 'hogere vorm' van het gezin suggereert een verandering in relaties, maar Marx specificeert deze nieuwe relaties nauwelijks [6](#page=6). > **Tip:** Marx's terminologische verschuivingen en gebrek aan nieuwsgierigheid in *Het Kapitaal* kunnen worden gezien als een strategie om steun te verwerven en vijanden te vermijden, waarbij een ong specificeerde sfeer van naturalisatie wordt gecombineerd met een open sfeer van mogelijkheden. #### 1.2.5 Seksualiteit en moraliteit in de context van industriële arbeid Marx citeert rapporten die de negatieve gevolgen van industriële arbeid voor vrouwen en kinderen beschrijven. Hij noemt de uitbuiting van getrouwde vrouwen die samen met jongens en meisjes in ploegen werken voor een afgesproken bedrag. Deze vrouwen worden door mannen, zogenaamde 'ondernemers', aan boeren ter beschikking gesteld. Hij merkt op dat deze situatie leidt tot een 'gebruikelijke immoraliteit' en dat hun 'liefde voor dit drukke en onafhankelijke leven' schadelijk is voor hun kinderen. Marx citeert ook een rapport over het gebruik van jonge meisjes in 'dit soort werk', dat hen vanaf hun jeugd bindt aan 'het meest verlaten gespuis'. Ze worden ruw en grof, en leren 'alle gevoelens van fatsoen en schaamte met minachting te behandelen'. Deze passages roepen vragen op over kinderjaren/volwassenheid, heteroseksualiteit en seksuele verschillen, die onopgelost blijven in Marx's werk [8](#page=8) [9](#page=9). #### 1.2.6 Twee concepten van kritiek: Barrett en Hearn * **Michèle Barrett** bekritiseert Marx om zijn 'naturalisme' ten aanzien van het gezin en zijn seksisme in de aanname dat loonarbeiders mannen zijn. Ze stelt dat hij vrouwelijke loonarbeiders devalueert tot 'een bedreiging voor de mannelijke arbeider'. Barrett vindt dat Marx 'onreflectief seksistische vooronderstellingen' heeft en aanneemt dat er een (vooraf gegeven) huisvrouw is die huishoudelijk werk verricht [9](#page=9). * **Jeff Hearn** onderzoekt in *The Gender of Oppression* de discursieve strategieën die Marx toepast in passages over reproductie en het gezin, en materieële productie. Hij stelt dat Marx, hoewel hij niet 'het verkeerde zei over reproductie en huishoudelijk werk', het patriarchale karakter van de definities en waardehiërarchieën die bij deze activiteiten betrokken zijn, ongemoeid liet. Hearn betoogt dat de scheiding tussen 'publieke' en betaalde arbeid enerzijds, en 'private' en huishoudelijke arbeid anderzijds, een patriarchale strategie is [10](#page=10) [11](#page=11). ### 1.3 Marx's nalatenschap voor genderstudies Marx's werk blijft relevant door zijn analyse van **commodificatie** en de **rol van sociale verandering**. Hoewel zijn specifieke analyses van gender beperkt en soms problematisch zijn, kunnen zijn teksten toch dienen als een 'punt van vertrek' voor sociaal constructionistische en politiek activistische theorieën over gender. De uitdaging ligt in het maken van vooruitgang in deze richting, wat vereist dat er meer wordt gezegd over seksuele en reproductieve verschillen, en dus over mannen [2](#page=2) [5](#page=5). Marx's werk is illustratief voor de manier waarop 'malestream' theoretici veel onbeantwoord laten, wat de conventionele naturaliserende discoursen legitimeert die mannen en vrouwen creëren in de arbeidsdeling en in machtsrelaties. Ondanks zijn revolutionaire ideeën over sociale relaties, is het verrassend dat de 'categorieën van sekse en seksualiteit' Marx niet meer bezighielden, en dat hij zich stevig vastklampte aan de 'economische categorieën' in zijn kritiek. Echter, zijn tekstuele stilzwijgens, met name met betrekking tot mannen, theoriseert mannen impliciet en conventioneel [11](#page=11) [8](#page=8). --- # Reproductie en de rol van het gezin in Marx' theorie Hier is een gedetailleerd en omvattend studieoverzicht over reproductie en de rol van het gezin in de theorie van Marx, gebaseerd op de verstrekte tekst. ## 2. Reproductie en de rol van het gezin in Marx' theorie Marx' benadering van reproductie en het gezin, met name in 'De Duitse Ideologie' en 'Het Kapitaal', legt de nadruk op de historische ontwikkeling van eigendom en sociale relaties, waarbij de familie initieel wordt gezien als de primaire sociale eenheid die evolueert en ondergeschikt wordt aan nieuwe sociale structuren die voortkomen uit economische ontwikkelingen [2](#page=2). ### 2.1 Reproductie in 'De Duitse Ideologie' In 'De Duitse Ideologie', mede geschreven met Engels, stelt Marx dat de menselijke geschiedenis begint met de noodzaak van zelfbehoud door productie voor levensonderhoud. De tweede stap is de bevrediging van deze basisbehoeften, wat leidt tot nieuwe behoeften en de productie ervan, wat de eerste historische daad is [2](#page=2). #### 2.1.1 Het derde moment: de familie en voortplanting Het derde cruciale aspect dat de historische ontwikkeling ingaat, is de voortplanting van de mens: de relatie tussen man en vrouw, ouders en kinderen, en het gezin. Het gezin, aanvankelijk de enige sociale relatie, wordt ondergeschikt wanneer nieuwe behoeften ontstaan door een groeiende bevolking en nieuwe sociale relaties. Deze drie aspecten (productie, nieuwe behoeften, sociale relaties) zijn geen opeenvolgende stadia, maar simultaan bestaande momenten in de menselijke geschiedenis [2](#page=2). Marx' benadering in 'De Duitse Ideologie' wordt sterk beïnvloed door zijn kritiek op de 'Duitse ideologen' (Feuerbach, Bauer, Stirner), die geschiedenis zouden verklaren vanuit ideeën in plaats van materiële omstandigheden. Daarom plaatst hij productie voor levensonderhoud op de eerste plaats, gevolgd door verdere behoeften, en daarna pas sociale relaties, waarvan het gezin als primaire seksuele en reproductieve eenheid wordt beschouwd [2](#page=2) [3](#page=3). #### 2.1.2 Eigendomsverhoudingen en de oorsprong van slavernij in het gezin Marx' analyse van de ontwikkeling van naties en hun onderlinge relaties is gebaseerd op de ontwikkeling van productiekrachten en de arbeidsverdeling. Hij onderscheidt drie vormen van eigendom die leiden tot modern privébezit en industriële productie [3](#page=3): 1. **Tribale eigendom:** Kenmerkend voor samenlevingen die leven van jacht, visserij, veeteelt of landbouw. De arbeidsverdeling is hier minimaal en volgt de natuurlijke verdeling binnen het gezin. De sociale structuur is een uitbreiding van het gezin, met patriarchale stamhoofden, stamleden en slaven. Slavernij, latent in het gezin, ontwikkelt zich met de bevolkingsgroei, toenemende behoeften en externe relaties [3](#page=3). Marx verklaart deze vroege vorm van slavernij als voortkomend uit de "natuurlijke arbeidsverdeling in het gezin" en de tegenstelling tussen individuele gezinnen. Dit roept echter vragen op over de betekenis van 'natuurlijk' en de rol van vrouwen en kinderen als slachtoffers van mannen. Hoewel Marx de vroege slavernij als 'grof' beschrijft, vermijdt hij deze term voor zijn eigen analyse. Zijn nadruk op menselijke ambitie en intellect als drijfveren van ontwikkeling, en zijn terughoudendheid om 'natuurlijke' beperkingen te benadrukken, is opmerkelijk [3](#page=3). > **Tip:** Hoewel Marx de familie initieel als een 'natuurlijke' eenheid beschrijft, is het belangrijk te beseffen dat hij dit doet binnen de context van zijn kritiek op idealistische geschiedschrijving. Zijn latere werk zal de sociale constructie van dergelijke relaties meer benadrukken. #### 2.1.3 De rol van 'natuurlijke' versus sociale relaties Marx beschouwt de productie van het leven, zowel door arbeid als door procreatie, als een dubbele relatie: enerzijds natuurlijk, anderzijds sociaal. Het 'sociale' wordt hier gedefinieerd als een vorm van samenwerking die varieert met de productiewijze. De vraag wat precies met 'natuurlijk' wordt bedoeld in deze context, blijft echter onduidelijk [4](#page=4). Marx stelt dat de geschiedenis van de mensheid altijd bestudeerd moet worden in relatie tot de geschiedenis van industrie en handel. Hij meent dat in Duitsland zo'n geschiedenis niet geschreven kan worden vanwege hun preoccupatie met 'bewustzijn' in plaats van zintuiglijke waarneming [4](#page=4). Verder speculeert Marx dat de "arbeidsverdeling... oorspronkelijk niets anders was dan de arbeidsverdeling in de seksuele daad". Deze ambiguïteit wordt gevolgd door een arbeidsverdeling die "spontaan of 'natuurlijk' ontwikkelt door natuurlijke aanleg (bv. fysieke kracht), behoeften, toevalligheden, etc.". De relevantie van dergelijke prehistorische beschouwingen voor hedendaagse sociale relaties is echter een onderwerp van debat [4](#page=4). > **Tip:** De onduidelijkheid rond de termen 'natuurlijk' en 'seksuele daad' in 'De Duitse Ideologie' is een belangrijk kritiekpunt dat de interpretatie bemoeilijkt. Marx' speculaties over prehistorie worden vaak gezien als "just-so stories" die minder robuust zijn dan zijn analyses in 'Het Kapitaal'. #### 2.1.4 Het gezin als oorsprong van ongelijkheid en de positie van vrouwen In 'De Duitse Ideologie' wordt gesteld dat "vrouw en kinderen de 'slaven van de echtgenoot' zijn". De vraag welke mannelijke kenmerken de drijfveer waren voor het creëren van deze slavernij en het (schijnbare) succes ervan, blijft onbeantwoord. Marx wijt dit deels aan natuurlijke attributen van 'fysieke kracht', wat tegenwoordig als onzorgvuldig wordt beschouwd [5](#page=5). Marx' aanpak in 'De Duitse Ideologie' kenmerkt zich door een strategie die steun zoekt zonder vijanden te maken, en die zowel een ongespecificeerd domein van naturalisatie als een open domein van mogelijkheden omvat. Deze strategie lijkt de voorkeur te geven aan masculiene premissen, waarbij mannen vaak polymorfe talenten en capaciteiten krijgen, en vrouwen monomorfe plichten en lasten [6](#page=6). ### 2.2 Reproductie en het gezin in 'Het Kapitaal' In 'Het Kapitaal' verandert Marx' benadering; het is voornamelijk zijn eigen werk en richt zich op de kritiek van politieke economen. Hier worden argumenten vaker gebaseerd op plausibele, zij het ahistorische, generalisaties dan op prehistorische verhalen [5](#page=5). #### 2.2.1 Arbeid als proces tussen mens en natuur In 'Het Kapitaal' wordt arbeid beschreven als een proces tussen mens en natuur, waarbij de mens de natuurlijke krachten gebruikt om de natuur naar zijn behoeften om te zetten. De mens verandert hierbij ook zijn eigen natuur. Echter, de tekst laat in het midden wat precies 'instinctieve vormen van arbeid' zijn die op een 'dierlijk niveau' blijven. De mogelijkheid dat reproductieve arbeid hieronder valt, wordt niet uitgesloten, maar ook niet bevestigd [6](#page=6). Dit weglaten van expliciete discussie over procreatie en intergenerationeel sociaal leven kan bijdragen aan de klacht dat Marx de wereld in gemasculiniseerde termen ziet, waarbij gezinsactiviteiten grotendeels aan vrouwen en moeders worden toegeschreven [6](#page=6). #### 2.2.2 De 'natuurlijke' arbeidsverdeling en de ontwikkeling van het gezin In een kortere passage in 'Het Kapitaal' wordt opnieuw verwezen naar prehistorische vertellingen: "Binnen een gezin en, na verdere ontwikkeling, binnen een stam, ontstaat van nature een arbeidsverdeling veroorzaakt door verschillen in geslacht en leeftijd, en dus gebaseerd op een puur fysiologische grondslag.". Wederom ontbreekt een gedetailleerde uitleg van deze 'fysiologische grondslag' of de specifieke 'verschillen in geslacht en leeftijd' [6](#page=6). Marx beschrijft de overgang van kapitalistische exploitatie naar een "hogere vorm" van sociale relaties, waarbij de rol van het gezin verandert. Grote industrie, door vrouwen, jongeren en kinderen een rol te geven buiten de huiselijke economie, creëert een "nieuwe economische basis voor een hogere vorm van het gezin en van verhoudingen tussen de geslachten". Hoewel slavernij binnen het gezin wordt gekoppeld aan het kapitalistische systeem, blijft de relatie met een oorspronkelijke 'natuurlijke' arbeidsverdeling onduidelijk. De rol van de 'vader', die in 'De Duitse Ideologie' centraal stond, lijkt te verdwijnen ten gunste van een meer algemene 'ouders' rol [6](#page=6). > **Tip:** De verschuiving van specifieke rollen zoals 'vader' en 'echtgenoot' naar algemenere termen in 'Het Kapitaal' kan worden gezien als een poging om terminologische neutraliteit te bereiken, maar kan ook leiden tot een gebrek aan specificiteit en verdere uitwerking. #### 2.2.3 Exploitatie van vrouwen en kinderen in de kapitalistische productie Marx belicht de exploitatie van vrouwen en kinderen in de geïndustrialiseerde samenleving. In de mijnbouw werden vrouwen en kinderen ingezet omdat de kosten voor hun levensonderhoud lager waren dan die van paarden of machines. De inzet van vrouwen, jongeren en kinderen in sociaal georganiseerde productieprocessen buiten de huiselijke sfeer, was volgens Marx het eerste resultaat van de kapitalistische toepassing van machines [7](#page=7). Hij presenteert de horror van het fabriekssysteem als intrinsiek aan de kapitalistische productiewijze. Marx conceptualiseert vrouwen hier in fysiologische termen als fysiek zwakker dan mannen, wat destijds controversieel was, maar ook een zorgzame intentie had om de kwetsbaren te beschermen. Deze kwetsbaarheid maakt de algemene punt van uitbuiting duidelijker [7](#page=7). #### 2.2.4 Gezinsleven en kinderopvang in de industriële samenleving Marx citeert een rapport over getrouwde vrouwen die in ploegen werken met jongens en meisjes, en die door een 'undertaker' aan boeren worden verhuurd. Deze vrouwen, die lange afstanden afleggen, worden beschreven als "wonderbaarlijk sterk en gezond, maar aangetast door een gebruikelijke immoraliteit en onverschillig voor de fatale gevolgen die hun liefde voor dit drukke en onafhankelijke leven hun ongelukkige kroost thuis brengt". Marx merkt op dat dit soort situaties, inclusief vermomde kindermoord en verdoving van kinderen met opiaten, zich herhaalt [8](#page=8). Een citaat uit een rapport beveelt aan dat "elke getrouwde vrouw met een gezin verboden zou moeten worden om in textielfabrieken te werken". Marx lijkt dit goed te keuren, maar voegt er weinig aan toe. Mannen ontbreken in deze specifieke discussie, hoewel Marx een algemene verwijzing maakt naar Engels' werk. Engels' beschrijvingen van de malaise bij werkloze mannen wanneer hun vrouwelijke partner buitenshuis werkt en zij de kinderen moeten verzorgen, illustreren de mannelijke kant van het geslachtsbinair en de seksuele politiek, en gaan diep het huis en gezinsleven binnen [8](#page=8). > **Tip:** Marx' terughoudendheid om zich diepgaand te bemoeien met discussies over de geschiedenis en toekomst van gender- en ouderschapsrelaties, kan verklaard worden door een strategische focus op de 'publieke' economische sfeer en een vermijding van het compliceren daarvan met 'andere kwesties'. #### 2.2.5 Gezins'slavernij' en de transformatie van de arbeidsrelatie 'Gezins slaafheid' duikt opnieuw op in 'Het Kapitaal', maar dan in een economisch bepaalde context in plaats van een 'natuurlijke'. De kapitalistische relatie wordt steeds meer gemedieerd door de koop van kinderen en jongeren door kapitalisten. De arbeider verkoopt nu vrouw en kind en wordt daarmee een "slavenhandelaar". De vraag naar kinderarbeid lijkt formeel op die naar slaven [8](#page=8). Marx' benadering in 'Het Kapitaal' is om seksuele voortplanting als verdeeld maar 'egalitair in de daad' te portretteren, en vroege kinderopvang als werk voor vrouwen. Onverwacht verkent hij een ontwikkelingsschets van vrouwelijke seksualiteit, hoewel dit voornamelijk gebeurt via citaten uit rapporten [9](#page=9). ### 2.3 Kritiek op Marx' visie op reproductie en het gezin Vanaf de jaren 1880 is er kritiek op Marx' ideeën over reproductie en het gezin, met name op zijn vermeende 'naturalisme' met betrekking tot het gezin en zijn seksisme door aan te nemen dat loonarbeiders mannen zijn [9](#page=9). * **Michèle Barrett:** bekritiseert Marx voor zijn "naturalisme" en seksistische aannames, waardoor vrouwelijke loonarbeiders worden gereduceerd tot een "bedreiging voor de mannelijke arbeider". Ze stelt dat Marx onbewust seksistische premissen heeft en een huisvrouw als standaard neemt, wat zij een "nauwelijks uit te spreken misdaad" noemt. De auteur van de studie suggereert echter dat Barrett Marx' teksten te veel als een venster op zijn 'auteursgeest' leest, in plaats van de teksten zelf te analyseren, en dat haar interpretatie selectief en ongenuanceerd is [9](#page=9). Marx' werk, ondanks de kritiek, biedt stof tot nadenken over de rol van het gezin en de sociale constructie van genderrelaties, vooral wanneer het wordt gelezen in dialoog met hedendaagse theoretische en politieke agenda's [7](#page=7). --- # Kritiek op Marx' benadering van gender en de feministische receptie Dit onderwerp bespreekt de kritiek op Marx' gender-blindheid en de verschillende manieren waarop feministen zijn werk hebben geïnterpreteerd, van liberale en socialistische tot radicale feministische perspectieven, met aandacht voor de benaderingen van critici zoals Michèle Barrett en Jeff Hearn. ### 3.1 Kritiek op Marx' gender-blindheid Critici hebben Marx bekritiseerd voor zijn vermeende gender-blindheid en seksistische vooronderstellingen in zijn werk, met name met betrekking tot de rol van vrouwen in de maatschappij en de arbeidsmarkt. Een belangrijk punt van kritiek is dat Marx, met zijn focus op loonarbeiders, impliciet aannam dat deze arbeiders mannelijk waren, en vrouwen loonarbeiders devalueerde als slechts een bedreiging voor mannelijke werknemers. Dit zou voortkomen uit zijn 'naturalistische' visie op het gezin en zijn aanname van een huisvrouw die zich bezighoudt met huishoudelijk werk [9](#page=9). #### 3.1.1 Marxistisch feminisme en de receptie van Marx Michèle Barrett, bijvoorbeeld, bekritiseerde Marx in haar artikel 'Marxist-Feminism and the Work of Karl Marx' om zijn 'naturalisme' ten aanzien van het gezin en zijn seksisme in de algemene aanname dat loonarbeiders mannelijk zijn. Zij stelt dat hij vrouwen loonarbeiders devalueerde als weinig meer dan een 'bedreiging voor de mannelijke arbeider', omdat fabrieken mannelijke arbeid vervingen door die van vrouwen en kinderen. Barrett beschouwt dit als 'onreflectief seksistische vooronderstellingen' [9](#page=9). #### 3.1.2 Tegenargumenten en alternatieve interpretaties De auteur van de tekst betoogt dat Barrett's kritiek mogelijk te veel gericht is op Marx als auteur in plaats van op zijn teksten. Een meer genuanceerde lezing, die de stilte in Marx' werk opvult met meerdere mogelijkheden, zou kunnen leiden tot een complexere en interessantere constructie van Marx als auteur [9](#page=9). ##### 3.1.2.1 Contextualisering van negentiende-eeuws feminisme Barrett heeft ook gelijk in haar argument dat Marx niet kan worden vrijgesteld van kritiek door te stellen dat hij in een 'pre-feministische' cultuur leefde, en dat het belang van feministische ideeën in de negentiende eeuw niet onderschat mag worden. Echter, de auteur suggereert dat Barrett's eigen gebruik van feminisme geen rekening houdt met de diversiteit binnen het negentiende-eeuwse feminisme. Er waren destijds diverse feministische stromingen, waaronder liberaal feminisme (gelijkheid van kansen), socialistisch feminisme (macht voor werkende vrouwen) en radicaal feminisme (einde aan onderdrukking in de privésfeer) [10](#page=10). Het is mogelijk, stelt de auteur, dat veel negentiende-eeuwse feministen aannamen dat vrouwen inherent huiselijk waren, met verantwoordelijkheden voor kinderzorg en huishouden, wat hen belemmerde in loonarbeid buiten huis. Deze opvatting had vaak een moralistisch karakter, met argumenten over de speciale puurheid van vrouwen en hun rol in het beteugelen van mannelijk gedrag, met name met betrekking tot alcohol. In plaats van Marx te zien als gevangen in Victoriaanse seksuele waarden, zou het interessant kunnen zijn om hem te zien reflecteren op bepaalde Victoriaanse feministische waarden die vandaag de dag minder zichtbaar zijn [10](#page=10). ##### 3.1.2.2 Jeff Hearn's benadering Jeff Hearn hanteert in 'The Gender of Oppression' een andere kritische strategie dan Barrett. In plaats van Marx te bekritiseren voor het niet voldoen aan een hedendaagse agenda, onderzoekt Hearn de discursieve strategieën die Marx gebruikte in passages over reproductie en het gezin, enerzijds, en materiële productie van goederen en diensten, anderzijds [10](#page=10). Hearn stelt dat Marx' karakteriseringen van zowel reproductie als productie de patriarchale aard van de definities en waardehierarchieën die aan deze activiteiten ten grondslag liggen, onaangeroerd lieten. Hij betoogt dat Marx veel 'leest' van 'seksuele differentie' wanneer hij spreekt over reproductie, kinderzorg en huishoudelijke arbeid, maar ook 'steelt' van seksuele differentie wanneer hij 'productieve' activiteiten cruciaal maakt voor historische verandering en politieke vooruitgang. Deze activiteiten worden vaak gecodeerd als mannelijk en vormen op vele manieren seksuele differentie, bijvoorbeeld in de opvoeding en onderwijspraktijken die mannen en vrouwen onderscheidend en consistent verschillend maken, wat hen 'anders' maakt voor de arbeidsmarkt [10](#page=10) [11](#page=11). Volgens Hearn is het conceptuele onderscheid tussen 'publieke' en betaalde arbeid, en 'private' en huishoudelijke arbeid, een patriarchale strategie. Hij concludeert dat óf het concept arbeid uitgebreid moet worden om alle aspecten van materieel bestaan te omvatten, óf dat het aangevuld moet worden met een steviger concept van materieel bestaan dat buiten en boven beperkte 'werken' staat [11](#page=11). #### 3.1.3 Onbeantwoorde vragen en de rol van gender Marx illustreert de neiging van malestream theoretici om veel onbeantwoord te laten, wat ruimte biedt voor conventionele, naturaliserende discoursen over genderrollen in de arbeidsverdeling en interpersoonlijke machtsrelaties. Gezien zijn revolutionaire ideeën over sociale relaties, is het verrassend dat de 'categorieën van geslacht en seksualiteit' Marx niet meer bezighielden, aangezien hij zich sterk hield aan de 'economische categorieën' [11](#page=11). Het blijft echter een vraag waarom Marx niet meer verstoord was door de gepercipieerde connectie tussen mannen als zodanig en de 'slavernij' van vrouwen en kinderen onder mannelijke huisvaders in bepaalde historische periodes. Hij vraagt niet waarom 'mannen' hun productieve krachten ontwikkelen tot een punt waarop een drang naar productiviteit botst met de beperkingen van het eigendoms-, juridische en politieke systeem, noch biedt hij een antwoord op de oorsprong van masculiniene onderdrukking. De auteur merkt op dat het niet ideaal is dat Marx zoveel over gender, wat hij 'relaties tussen de seksen' noemde, op een ongetheoriseerde en onverkende manier liet hangen, met slechts korte opmerkingen en raadselachtige citaten [11](#page=11). > **Tip:** Wanneer je Marx leest, wees alert op impliciete aannames over genderrollen, vooral wanneer hij spreekt over arbeiders, arbeid en het gezin. Vergelijk zijn teksten met de kritieken van feministische theoretici om een completer beeld te krijgen. > **Tip:** Let op de methodologische verschillen tussen critici zoals Barrett (focus op auteur en hedendaagse agenda) en Hearn (focus op discursieve strategieën en bredere context). Dit helpt om de complexiteit van de feministische receptie van Marx te begrijpen. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Commodificatie | Het proces waarbij iets, dat oorspronkelijk geen economische waarde had, wordt omgezet in een product of dienst die verhandeld kan worden op een markt. Marx past dit concept toe op menselijke arbeid en andere aspecten van het leven binnen een kapitalistisch systeem. | | Gender-blindheid | Een gebrek aan erkenning of aandacht voor de rol en invloed van genderverschillen en sociale constructies rondom mannelijkheid en vrouwelijkheid in theoretische analyses of maatschappelijke structuren. | | Genderstudies | Een academisch veld dat zich bezighoudt met de studie van gender als een sociaal en cultureel construct, inclusief de relaties tussen geslachten, genderidentiteit, genderrollen en de maatschappelijke impact daarvan. | | Hegemonie | Het dominante culturele, politieke of economische leiderschap van één groep over andere groepen, vaak zonder expliciet dwang, maar door middel van overtuiging en normalisering van bepaalde waarden en normen. | | Idealisme | Een filosofische stroming die stelt dat de werkelijkheid primair bestaat uit ideeën, bewustzijn of geest, in tegenstelling tot materialisme dat de materiële wereld als primair beschouwt. | | Ideologen | In de context van Marx, verwijst dit naar denkers die de werkelijkheid primair verklaren vanuit abstracte ideeën of concepten, in plaats van vanuit materiële en economische omstandigheden. | | Industriële samenleving | Een samenleving die gekenmerkt wordt door de overheersing van industriële productie, mechanisatie, urbanisatie en een arbeidsverdeling gebaseerd op fabrieksarbeid. | | Kapitalistisch productiewijze | Het economische systeem dat door Marx is geanalyseerd, gekenmerkt door privébezit van productiemiddelen, loonarbeid en de voortdurende accumulatie van kapitaal door middel van winst. | | Liberale feminisme | Een tak van het feminisme die zich richt op het bereiken van gelijke rechten en kansen voor vrouwen door middel van wetgevende hervormingen en beleidsveranderingen binnen bestaande maatschappelijke structuren. | | Logica van kritiek | De systematische en analytische benadering die wordt gebruikt om een theorie, ideologie of maatschappelijke structuur te ontleden, zwakke punten te identificeren en alternatieve perspectieven te ontwikkelen. | | Mannenstudies (Men's studies) | Een academisch veld dat de rol, identiteit, ervaringen en maatschappelijke positie van mannen onderzoekt, inclusief de constructie van mannelijkheid en de relatie daarvan met genderongelijkheid. | | Materialisme | Een filosofische stroming die stelt dat de werkelijkheid primair materieel van aard is, en dat bewustzijn en ideeën voortkomen uit materiële processen en omstandigheden. | | Marx-Engels | De gezamenlijke theoretische bijdragen van Karl Marx en Friedrich Engels, die fundamenteel waren voor de ontwikkeling van het marxisme en de kritiek op het kapitalisme. | | Nationalisme | Een ideologie die de nadruk legt op de identiteit, belangen en eenheid van een natie, vaak gepaard gaande met een gevoel van superioriteit ten opzichte van andere naties en een streven naar nationale zelfbeschikking. | | Natuurlijke deling van arbeid | Een verdeling van taken gebaseerd op biologische of fysiologische verschillen, zoals die tussen mannen en vrouwen, of op basis van leeftijd, die historisch gezien vaak als een natuurlijk of onvermijdelijk gegeven werd beschouwd. | | Natuurlijke beperkingen | Fysieke of biologische kenmerken die de mogelijkheden of het gedrag van een individu of groep beperken, zoals fysieke kracht of voortplantingsvermogen. | | Ongelijke verdeling | Een situatie waarin goederen, middelen, taken of macht oneerlijk verdeeld zijn binnen een samenleving of groep, wat leidt tot sociale ongelijkheid. | | Oorspronkelijke/primordiale | Verwijst naar de oorspronkelijke, vroegste of meest basale vorm van iets, vaak gebruikt om de oorsprong van sociale relaties of instellingen te beschrijven. | | Patriarchale strategie | Een maatschappelijke of discursieve aanpak die de dominante positie van mannen en traditionele mannelijke structuren in stand houdt en versterkt, ten koste van vrouwen en andere gemarginaliseerde groepen. | | Politieke economie | Een tak van de economie die de relatie tussen politiek en economie onderzoekt, inclusief de invloed van politieke systemen op economische activiteiten en de economische basis van politieke macht. | | Privébezit | Het recht van individuen of rechtspersonen om eigendommen te bezitten, te gebruiken en te vervreemden, zonder inmenging van de staat of anderen. | | Productiekrachten | De middelen, technologie, arbeidskrachten en kennis die nodig zijn om goederen en diensten te produceren binnen een economisch systeem. | | Productieverhoudingen | De sociale relaties die mensen aangaan bij het produceren, inclusief eigendomsverhoudingen, arbeidsdeling en de verdeling van macht en controle over het productieproces. | | Proletariaat | De arbeidersklasse, gedefinieerd door Marx als degenen die hun arbeidskracht moeten verkopen om te overleven, en die geen eigendom hebben van de productiemiddelen. | | Socialistische feminisme | Een tak van het feminisme die de onderdrukking van vrouwen koppelt aan de kapitalistische economische structuur en pleit voor zowel socialistische als feministische hervormingen. | | Sociale constructie | Het idee dat bepaalde concepten, identiteiten of sociale fenomenen niet natuurlijk of universeel zijn, maar gecreëerd en gevormd worden door maatschappelijke interacties, culturele normen en historische processen. | | Sociale verandering | Fundamentele transformaties in de structuur, instellingen en cultuur van een samenleving, vaak gedreven door politieke, economische of technologische ontwikkelingen. | | Slavernij in het gezin | Een metaforische of letterlijke verwijzing naar de ondergeschikte en uitbuitende positie van vrouwen en kinderen binnen de familie, met name in de context van huwelijken en huishoudelijke taken. | | Seksuele politiek | Het terrein van politieke en maatschappelijke debatten en conflicten met betrekking tot seksualiteit, genderidentiteit, seksuele relaties en de regulering daarvan door instellingen en wetgeving. | | Seksualiteit | Het geheel van menselijke ervaringen, gedragingen en identiteiten die verband houden met seksuele gevoelens, verlangens en relaties. | | Vrouw-man verhouding | De dynamiek en sociale relaties tussen mannen en vrouwen, inclusief machtsverhoudingen, genderrollen en culturele verwachtingen. | | Vrouwenemancipatie | Het proces van het verwerven van gelijke rechten, kansen en status voor vrouwen in de samenleving, en het bevrijden van de beperkingen van traditionele genderrollen en discriminatie. | | Vrouwenkwestie | Een term die wordt gebruikt om de sociale, politieke en economische problemen aan te duiden waarmee vrouwen worden geconfronteerd, en de strijd voor hun emancipatie en gelijkheid. | | Werkende klasse | De sociaaleconomische groep die voornamelijk afhankelijk is van loonarbeid voor hun inkomen, vaak gekenmerkt door lichamelijk zwaar werk en lagere sociale status. | | Winstaccumulatie | Het proces waarbij winsten worden herinvesteerd om meer kapitaal te genereren, wat een centraal doel is van het kapitalistische systeem en leidt tot economische groei en expansie. | | Wisselwerking | Een wederzijdse invloed of interactie tussen twee of meer factoren, processen of entiteiten, waarbij ze elkaar beïnvloeden en veranderen. | | 'Zwarte gaten' in de theorie | Gebieden of concepten binnen een theorie die onduidelijk, onvolledig of inconsistent zijn, en die vragen of problemen oproepen die niet bevredigend worden beantwoord. |