Hoorcollege 4.pptx

# Democratie als politiek systeem Dit onderwerp onderzoekt de verschillende manieren waarop democratie is geclassificeerd door de geschiedenis heen, de diverse vormen waarin democratie zich manifesteert, en de fundamentele spanningen die inherent zijn aan het democratische systeem. ### 1.1 Classificaties van democratie Door de geschiedenis heen zijn er diverse pogingen gedaan om politieke systemen, waaronder democratie, te classificeren. #### 1.1.1 Classificatie van Plato Plato onderscheidde verschillende staatsvormen, waarbij democratie een specifieke plaats innam in een cyclische opeenvolging. Zijn indeling omvatte, van best naar slechtst, de volgende vormen: * Aristocratie * Timocratie * Oligarchie * Democratie * Tirannie #### 1.1.2 Hedendaagse classificaties Moderne classificaties plaatsen democratie vaak op een continuüm met andere politieke systemen, met name autoritaire en totalitaire regimes. Een veelgebruikte indeling is: * Totalitair * Autoritair * Democratie Deze indelingen reflecteren de mate van politieke vrijheid, burgerlijke participatie en de aanwezigheid van rechtsstatelijke waarborgen. ### 1.2 Vormen van democratie De uitwerking van democratie varieert aanzienlijk in de praktijk, met verschillende modellen die zich richten op diverse aspecten van volkssoevereiniteit en participatie. #### 1.2.1 De Griekse polis De oorsprong van democratie ligt in de Griekse stadstaten, waar het concept van volkssoevereiniteit centraal stond. * **Volkssoevereiniteit:** Het volk (demos) – gedefinieerd als volwassen mannen – oefende de macht uit, vaak door loting of verkiezingen. * **Politieke gelijkheid:** Binnen de politieke gemeenschap genoten alle volwassen mannen politieke gelijkheid, ongeacht hun sociale of economische status. * **Vrijheid versus onderworpenheid:** Het ideaal van democratie was nauw verbonden met het concept van vrijheid, in tegenstelling tot onderworpenheid of slavernij. #### 1.2.2 Directe versus representatieve democratie Er bestaat een fundamenteel onderscheid tussen directe en representatieve vormen van democratie, elk met eigen kenmerken en toepassingen. * **Directe democratie:** * Het volk oefent de macht rechtstreeks uit, bijvoorbeeld via stemmingen in volksvergaderingen. * Kenmerken: debat, deliberatie, referenda. * Geschikt voor kleinere gemeenschappen. * **Representatieve democratie:** * Het volk oefent de macht indirect uit via gekozen vertegenwoordigers. * Kenmerken: machtsoverdracht via verkiezingen, deliberatie in parlementen en gemeenteraden. * Noodzakelijk geacht voor grote bevolkingsaantallen. #### 1.2.3 De democratische rechtsstaat (liberale democratie) Een cruciaal aspect van moderne democratieën is de integratie met de rechtsstaat, wat leidt tot het concept van de liberale democratie. * **Liberale democratie (≈ democratische rechtsstaat):** * Iedereen is gebonden aan de wet (rule of law). * "Niemand staat boven de wet." * Gekenmerkt door beperkingen op de macht van verkozenen door (grond)wetten en de bescherming van fundamentele rechten en vrijheden. * **Niet-liberale democratie:** * Kenmerkt zich door het ontbreken van beperkingen op de verkozenen door (grond)wetten. * Kan leiden tot ongeremde vrijheid en macht van de machthebbers. #### 1.2.4 Andere vormen en innovaties De kloof tussen burger en politiek, en een gebrek aan vertrouwen in de instellingen, hebben geleid tot de zoektocht naar aanvullingen en alternatieven voor de traditionele indirecte, representatieve democratie. * **Hybride democratie:** Een systeem dat elementen van verschillende democratische modellen combineert. * **Deliberatieve democratie:** Benadrukt het belang van publieke beraadslaging en dialoog. * **Doe-democratie:** Moedigt actieve burgerparticipatie en initiatief aan. > **Tip:** De lage opkomstcijfers in sommige democratieën, zoals waargenomen na de afschaffing van de opkomstplicht, illustreren de uitdagingen van burgerbetrokkenheid en de noodzaak van democratische vernieuwing. ### 1.3 De democratische paradox De democratie kent inherente spanningen die de operationele werking ervan complex maken. Dit wordt vaak aangeduid als de democratische paradox. * **Kernspanningen:** * **Liberale rechtsstaat vs. Democratie:** De spanning tussen de bescherming van individuele vrijheden en rechten (rechtsstaat) enerzijds en de wil van de meerderheid (democratie) anderzijds. * **Volkssoevereiniteit vs. Zelfbestuur/Gelijkheid:** Hoe de soevereiniteit van het volk zich verhoudt tot de noodzaak van gelijkheid en rechtvaardig zelfbestuur. > **Tip:** De democratische paradox benadrukt dat pure meerderheidsheerschappij kan leiden tot de onderdrukking van minderheden, terwijl een te sterke focus op individuele rechten de collectieve wil kan frustreren. ### 1.4 Agonistische democratie: het politieke Een alternatieve visie op democratie, die het belang van conflict en debat benadrukt, is het agonistische model, geïntroduceerd door denkers als Chantal Mouffe. #### 1.4.1 Het politieke versus de politiek Het is cruciaal om een onderscheid te maken tussen "de politiek" en "het politieke". * **De politiek:** * Verwijst naar het bestuursapparaat, besluitvormingsprocessen en de kunst van goed bestuur. * Is vaak gericht op het bereiken van consensus en stabiliteit. * Het systeem van regeren. * **Het politieke:** * Verwijst naar de maatschappelijke dynamiek, het debat over hoe we willen samenleven, en de fundamentele conflicten en meningsverschillen in de samenleving. * Is gebaseerd op dissensus, het bestaan van fundamenteel tegengestelde opvattingen. * De leefwereld van conflict en betekenisgeving. > **Tip:** De opkomst van generatie Z (zillennials) en hun politieke interesse kan gezien worden als een illustratie van de dynamiek van "het politieke", waarbij bestaande structuren ter discussie worden gesteld. #### 1.4.2 Heeft de meerderheid altijd gelijk? Het idee dat de meerderheid altijd de meest rationele, rechtvaardige of morele keuze maakt, wordt binnen het agonistische perspectief ter discussie gesteld. * **Problemen met pure meerderheidsheerschappij:** * Meerderheden kunnen hun positie gebruiken om particuliere belangen als algemeen belang voor te stellen. * Consensus kan leiden tot een onderdrukking van afwijkende meningen en een beëindiging van het debat, wat de democratische dynamiek schaadt. * De meerderheid is niet noodzakelijk gebaseerd op rationele overwegingen. #### 1.4.3 Hegemonie en politieke correctheid Deze concepten spelen een rol in de analyse van machtsverhoudingen binnen democratische systemen. * **Hegemonie:** * Het overwicht van één groep of ideologie over andere groepen. * In een liberale context kunnen Westerse waarden als superieur worden beschouwd, wat leidt tot een hegemonische positie. * Hegemonie is contingent (niet vaststaand) en constitutief (vormt de realiteit). * **Politieke correctheid:** * Het vermijden van uitspraken of handelingen die door de meerderheid als ongepast, kwetsend of aanstootgevend worden beschouwd. * Kan functioneren als een mechanisme om sociale normen te handhaven, maar kan ook het open debat beperken. #### 1.4.4 Agonisme als alternatief Agonistische democratie stelt een actiever pluralisme voor, waarbij het conflict en de dissensus niet worden gemeden, maar juist worden erkend als een fundamenteel onderdeel van het politieke leven. In plaats van consensus na te streven, is het doel het creëren van een ruimte waar vijanden (tegenstanders met fundamenteel andere ideeën) kunnen strijden binnen democratische kaders. Dit staat in contrast met "postpolitiek" of "antipolitiek", waarbij fundamentele politieke conflicten worden genegeerd of weggestopt ten gunste van technocratisch bestuur. > **Voorbeeld:** In plaats van te streven naar volledige consensus over een bepaald beleid, erkent agonistische democratie dat er legitieme, diepgewortelde meningsverschillen kunnen bestaan. De focus ligt dan op het proces waarin deze conflicten binnen democratische instituties worden uitgevochten, met respect voor de tegenstander, maar zonder de ambitie om de tegenstander te elimineren of te elimineren uit de politieke arena. Dit kan leiden tot een dynamischer en inclusiever politiek debat, waarin diverse perspectieven gehoord en erkend worden, ook al leidt dit niet tot universele overeenstemming. ### 1.5 De democratische paradox en de liberale rechtsstaat De democratische paradox illustreert de inherente spanning tussen de principes van de liberale rechtsstaat en die van de democratie zelf. * **Liberale rechtsstaat:** benadrukt *rule of law*, fundamentele rechten, vrijheid en gelijkheid. * **Democratie:** benadrukt volkssoevereiniteit en zelfbestuur. De uitdaging is om deze twee principes te balanceren zodat de ene de andere niet ondermijnt. Te veel focus op de rechtsstaat kan leiden tot immobilisme en de democratische wil frustreren, terwijl te veel focus op de democratische wil de rechten van individuen en minderheden in gevaar kan brengen. --- # Agonistische democratie en het politieke Dit deel introduceert het concept van agonistische democratie en onderscheidt het tussen 'de politiek' en 'het politieke', met focus op de rol van dissensus, meerderheid, consensus, hegemonie en politieke correctheid. ### 2.1 De politiek versus het politieke De hedendaagse liberale democratie wordt vaak gekenmerkt door een focus op consensus en het vermijden van conflicten, wat leidt tot wat sommigen 'postpolitiek' of 'antipolitiek' noemen. Dit in tegenstelling tot 'het politieke', dat zich bezighoudt met het maatschappelijk debat over hoe we willen samenleven en gebaseerd is op dissensus. * **De politiek:** Wordt gezien als de kunst van besluitvorming en goed bestuur, gericht op het bereiken van consensus binnen bestaande structuren. * **Het politieke:** Omvat het bredere maatschappelijk debat over fundamentele waarden, normen en de inrichting van de samenleving. Het is de arena waarin fundamentele meningsverschillen en dissensus bestaan over hoe we samenleven. > **Tip:** Het onderscheid tussen 'de politiek' en 'het politieke' is cruciaal om te begrijpen hoe agonistische democratie verschilt van meer traditionele, consensusgerichte democratische modellen. #### 2.1.1 De rol van meerderheid en consensus Een centraal punt van discussie is de vraag of de meerderheid altijd gelijk heeft. Het idee dat maatschappelijke consensus noodzakelijk de meest rationele, rechtvaardige of morele keuze is, wordt hier bekritiseerd. * **Hegemonie:** Dit concept verwijst naar het overwicht van één groep over een andere. In de context van democratie kan dit betekenen dat de meerderheid haar positie gebruikt om haar eigen particuliere belangen als algemeen belang voor te stellen. Westerse (liberale) waarden worden hierbij soms als superieur beschouwd ten opzichte van andere culturen. Het karakter van hegemonie wordt als contingent en constitutief beschouwd. * **Consensus:** Hoewel consensus vaak wordt nagestreefd in de politiek, kan een te sterke nadruk erop de discussie ten gunste van de meerderheid afsluiten en fundamentele conflicten maskeren. #### 2.1.2 Dissensus en actief pluralisme Agonistische democratie stelt dat dissensus niet iets is dat vermeden moet worden, maar juist een constructieve kracht kan zijn binnen het politieke. * **Dissensus:** De erkenning en het belang van fundamentele meningsverschillen in de samenleving. * **Actief pluralisme:** Een model dat de diversiteit aan opvattingen en belangen actief omarmt en ruimte biedt voor conflict, in plaats van te streven naar uniformiteit. Dit staat in contrast met het idee van 'laïciteit' dat vaak een zekere mate van gelijkvormigheid impliceert. #### 2.1.3 Kritiek op hegemonie en politieke correctheid Agonistische democratie biedt een kritisch perspectief op bepaalde aspecten van de hedendaagse politieke cultuur. * **Politieke correctheid:** Dit wordt gezien als het vermijden van uitspraken of handelingen die door de meerderheid als ongepast of kwetsend worden beschouwd. Hoewel bedoeld om inclusief te zijn, kan het in de ogen van agonisten leiden tot het onderdrukken van legitieme kritiek of dissensus, en zo hegemonie versterken. * **De democratische paradox:** Deze paradox ontstaat uit de spanning tussen de liberale rechtsstaat (gericht op de rule of law en fundamentele rechten) en democratie (gericht op volkssoevereiniteit en zelfbestuur). Het streven naar consensus kan leiden tot het negeren van minderheden, terwijl te veel nadruk op dissensus kan leiden tot instabiliteit. ### 2.2 Agonistische democratie als alternatief Chantal Mouffe's ideeën over agonistische democratie worden gepresenteerd als een alternatief voor de postpolitieke tendensen, waarbij het politieke conflict wordt geherwaardeerd. > **Tip:** Agonistische democratie ziet politieke tegenstanders niet als vijanden, maar als legitieme opponenten binnen een gedeeld politiek kader. Het doel is niet het elimineren van conflict, maar het kanaliseren ervan op een democratische manier. * **Agonisme:** Verwijst naar het erkennen van de tegenstander als iemand met legitieme aanspraken, waardoor een bepaalde vorm van conflict mogelijk blijft zonder dat het de democratische orde ondermijnt. * **(Ant)agonisme:** Een duidelijke tegenstelling tussen agonisme (constructief conflict) en antagonisme (vijandigheid). ### 2.3 Belangrijke begrippen en hun definitie * **Meerderheid:** De groep met de grootste hoeveelheid stemmen of invloed in een specifieke situatie. * **Consensus:** Algemene overeenstemming of eenheid van opvatting binnen een groep. * **Dissensus:** Een fundamenteel meningsverschil of conflict binnen een groep of samenleving. * **Hegemonie:** Het overwicht van één groep over andere, vaak door het opleggen van eigen waarden en normen. * **Politieke correctheid:** Het vermijden van taalgebruik of gedrag dat als kwetsend of aanstootgevend kan worden beschouwd door bepaalde groepen. * **Postpolitiek:** Een toestand waarin belangrijke politieke beslissingen niet langer als onderwerp van debat worden gezien, maar als technische kwesties die door experts kunnen worden opgelost, of waarin conflicten worden gemaskeerd door een focus op consensus. Agonistische democratie stelt dat de hegemonie van het Westerse liberalisme invloed heeft op democratische besluitvorming en dat het concept van 'postpolitiek' een uitdaging vormt voor een levendige democratie. De inzet is om het 'politieke' weer ruimte te geven binnen het democratisch proces. --- # Democratisch burgerschap Dit onderdeel onderzoekt de verschillende betekenissen, historische wortels en hedendaagse dimensies van democratisch burgerschap, met inbegrip van liberale, communautaristische en relationele perspectieven. ## 3.1 Politieke socialisatie Politieke socialisatie verwijst naar het proces waarbij individuen politieke ideeën, waarden en gedragingen ontwikkelen. Dit proces is cruciaal voor het vormen van democratische burgers die deelnemen aan het politieke leven. Het omvat zowel formele (onderwijs) als informele (familie, vrienden, media) invloeden die bijdragen aan de politieke oriëntatie van een persoon. ## 3.2 Verschillende betekenissen van burgerschap De betekenis van burgerschap is geëvolueerd en kent verschillende interpretaties. Traditioneel werd burgerschap geassocieerd met juridische status en rechten binnen een staat. Tegenwoordig wordt het ook breder begrepen als actieve deelname aan de samenleving en het politieke leven. ### 3.2.1 Historische wortels van burgerschap De wortels van burgerschap liggen in het oude Athene, waar burgerschap in de Griekse polis werd toegekend aan volwassen mannen die deelnamen aan de volksvergaderingen en besluitvorming. Dit begrip van burgerschap was gebaseerd op volkssoevereiniteit, politieke gelijkheid (onder de mannelijke burgers) en vrijheid. In de Romeinse Republiek evolueerde burgerschap naar een juridische status met rechten en plichten. ### 3.2.2 Liberale dimensies Vanuit een liberaal perspectief wordt burgerschap gekenmerkt door de nadruk op individuele rechten en vrijheden, beschermd door een rechtsstaat. Kernaspecten zijn: * **Individuele rechten:** Vrijheid van meningsuiting, vergadering en geloof. * **Rule of law:** Iedereen is gebonden aan de wet, en niemand staat boven de wet. * **Beperking van staatsmacht:** De overheid is gebonden aan de grondwet en fundamentele rechten. * **Volkssoevereiniteit:** De macht gaat uit van het volk, wat zich uit in representatieve democratie via verkiezingen. ### 3.2.3 Communautaristische dimensies Het communautarisme benadrukt het belang van de gemeenschap en gedeelde waarden bij de vorming van burgerschap. Vanuit dit perspectief wordt burgerschap gezien als: * **Gedeelde identiteit en waarden:** Burgers zijn verbonden door gemeenschappelijke culturele en morele normen. * **Actieve participatie en plicht:** Burgerschap vereist een actieve bijdrage aan het welzijn van de gemeenschap, naast rechten. * **Het belang van de polis/gemeenschap:** Het individu is onlosmakelijk verbonden met de gemeenschap waarin het leeft. ### 3.2.4 Relationele praktijk Burgerschap wordt steeds meer gezien als een relationele praktijk, wat betekent dat het niet louter een juridische status of een passieve rol is, maar een actieve en wederkerige relatie tussen het individu, de gemeenschap en de staat. Dit houdt in: * **Interactie en betrokkenheid:** Burgerschap is een dynamische interactie waarbij burgers actief deelnemen aan maatschappelijke en politieke processen. * **Wederzijdse afhankelijkheid:** De rechten en plichten van burgers zijn verbonden met de rol en verantwoordelijkheden van de staat en de gemeenschap. * **Dialoog en deliberatie:** Een cruciaal aspect is de mogelijkheid tot debat, uitwisseling van ideeën en het zoeken naar consensus of een werkbare omgang met dissensus. > **Tip:** Denk bij "relationele praktijk" aan burgerschap als een continu proces van "samenleven" en "samen beslissen", eerder dan een statische toestand. ## 3.3 Agonistische democratie en het politieke Het concept van agonistische democratie, zoals ontwikkeld door Chantal Mouffe, daagt het idee uit dat consensus het ultieme doel van democratie is. In plaats daarvan wordt de nadruk gelegd op het belang van "het politieke" als een ruimte van conflict en dissensus. ### 3.3.1 Het politieke versus de politiek * **De politiek:** Verwijst naar het systeem van instellingen, besluitvormingsprocessen en de kunst van het regeren, vaak gericht op consensus en stabiliteit. * **Het politieke:** Verwijst naar de fundamentele dimensie van sociale interactie die gekenmerkt wordt door antagonisme of agonisme (conflict). Het gaat over de manier waarop samenlevingen worden georganiseerd, de verdeling van macht en de strijd om hegemonie. > **Tip:** Begrijp het verschil: "de politiek" is het mechanisme, "het politieke" is de onderliggende dynamiek van macht en conflict. ### 3.3.2 De democratische paradox De democratische paradox ontstaat uit de spanning tussen de liberale rechtsstaat en democratie: * **Liberale rechtsstaat:** Benadrukt *rule of law* en fundamentele rechten (vrijheden). * **Democratie:** Benadrukt volkssoevereiniteit, zelfbestuur en gelijkheid. De paradox ontstaat wanneer de nadruk op één element de andere kan ondermijnen. Bijvoorbeeld, een te sterke nadruk op volkssoevereiniteit zonder bescherming van minderheden kan leiden tot tirannie van de meerderheid. Anderzijds kan een te rigide rechtsstaat de democratische wil van het volk beperken. ### 3.3.3 Heeft de meerderheid altijd gelijk? Dit is een centrale vraag binnen de agonistische benadering. De meerderheid heeft niet noodzakelijk altijd gelijk in rationele, rechtvaardige of morele zin. * Meerderheden kunnen hun positie gebruiken om particuliere belangen als algemeen belang voor te stellen (hegemonie). * Consensus kan de discussie beëindigen ten gunste van de dominante groep en minderheden uitsluiten. * Agonistische democratie pleit voor het erkennen en kanaliseren van conflicten op een democratische manier, in plaats van ze te negeren of te elimineren. ### 3.3.4 Hegemonie en politieke correctheid * **Hegemonie:** Het overwicht van één groep of ideologie over andere. In een democratische context kan dit betekenen dat bepaalde "Westerse liberale waarden" als superieur worden beschouwd, wat de mogelijkheid tot alternatieve perspectieven beperkt. Hegemonie is contingent en kan worden uitgedaagd. * **Politieke correctheid:** Kan, in een negatieve interpretatie, leiden tot het vermijden van discussies uit angst om kwetsend te zijn, wat het debat kan verstikken en kritische reflectie kan bemoeilijken. ### 3.3.5 Actief pluralisme en dissensus * **Actief pluralisme:** Een kernbegrip in de agonistische democratie, dat erkent dat er fundamentele verschillen en conflicten bestaan binnen samenlevingen. * **Dissensus:** De erkenning en aanvaarding van fundamenteel meningsverschil als een inherent onderdeel van het politieke debat. In plaats van consensus na te streven, streeft agonistische democratie naar een "workable dissensus" – een manier om met fundamentele meningsverschillen om te gaan die democratische deelname mogelijk maakt. > **Tip:** Agonistische democratie ziet conflict niet als een bedreiging, maar als een vitale motor voor democratische vernieuwing, mits het op een democratische manier wordt beheerd. ## 3.4 Vormen van democratie Er zijn verschillende manieren om democratie te classificeren en te begrijpen, variërend van historische modellen tot hedendaagse vormen. ### 3.4.1 Classificaties * **Plato's classificatie:** Omvat vormen zoals aristocratie, timocratie, oligarchie, democratie en tirannie, gebaseerd op de aard van de heerschappij. * **Hedendaagse classificaties:** Gebruiken vaak een spectrum van liberaal tot autoritair en totalitair, waarbij de mate van individuele vrijheid, politieke participatie en de scheiding der machten centraal staat. De "Democracy Index" van The Economist Intelligence Unit is een voorbeeld hiervan. ### 3.4.2 De Griekse polis De klassieke Griekse polis (stadstaat) was een vroege vorm van democratie, gekenmerkt door directe deelname van volwassen mannen aan de volksvergadering. Belangrijke elementen waren volkssoevereiniteit en politieke gelijkheid binnen de burgerij. ### 3.4.3 Directe versus representatieve democratie * **Directe democratie:** Burgers nemen rechtstreeks deel aan besluitvorming via stemmingen, volksvergaderingen of referenda. Dit model is praktisch vooral haalbaar in kleine gemeenschappen. * **Representatieve democratie:** Burgers kiezen vertegenwoordigers die namens hen beslissingen nemen in parlementen of gemeenteraden. Dit is de dominante vorm in moderne staten, vooral vanwege de grote bevolkingsaantallen. ### 3.4.4 Democratische rechtsstaat / Liberale democratie Dit model combineert democratische principes met de rechtsstaat. Kenmerkend is dat: * Alle burgers, inclusief de machthebbers, gebonden zijn aan de wet. * Fundamentele rechten en vrijheden worden beschermd tegen willekeurige overheidsmacht. * Er is een scheiding der machten om machtsmisbruik te voorkomen. ### 3.4.5 Niet-liberale democratie In niet-liberale democratieën zijn er minder beperkingen op de macht van verkozenen. Dit kan leiden tot een "ongeremde vrijheid en macht" van de meerderheid, zonder voldoende waarborgen voor minderheden of individuele rechten. ### 3.4.6 Andere vormen en innovaties Naast de klassieke vormen bestaan er ook hybride democratieën, deliberatieve democratie (met nadruk op debat en redenering) en doe-democratie (met meer directe burgerparticipatie in beleidsvorming). Deze innovaties proberen de kloof tussen burger en politiek te overbruggen en het gebrek aan vertrouwen in instituties aan te pakken. > **Tip:** Houd rekening met de mogelijkheid dat democratische processen, zoals opkomstplicht, bij wet kunnen worden afgeschaft, met mogelijke gevolgen voor de participatiegraad. ## 3.5 De democratische paradox in de praktijk De spanning tussen de liberale rechtsstaat en democratie kan zich uiten in de praktijk. Bijvoorbeeld: * Een meerderheid kan besluiten om fundamentele rechten te beperken, wat in strijd is met de principes van een liberale democratie. * Er kan een gebrek aan vertrouwen in politieke instellingen ontstaan, wat de legitimiteit van democratische processen kan aantasten. * De complexiteit van maatschappelijke debatten (zoals over integratie of diversiteit) kan leiden tot conflicten die een balans vereisen tussen de wil van de meerderheid en de bescherming van minderheden. Het vinden van een evenwicht tussen deze verschillende aspecten is een voortdurende uitdaging voor elke democratische samenleving. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Democratie als politiek systeem | Een politiek systeem waarin de macht bij het volk ligt, doorgaans uitgeoefend via gekozen vertegenwoordigers of directe deelname, met nadruk op gelijkheid en vrijheid. | | Agonistische democratie | Een benadering van democratie die erkent dat politieke conflicten en onenigheid (dissensus) fundamenteel zijn voor een levendige democratie, in tegenstelling tot een streven naar absolute consensus. | | Democratisch burgerschap | De rol en rechten van individuen binnen een democratie, inclusief politieke participatie, het respecteren van de wet en het bijdragen aan de gemeenschap. | | Classificatie van Plato | Een indeling van politieke systemen door Plato, die varieert van aristocratie tot tirannie, gebaseerd op de heerschappij van één, weinigen of velen. | | Hedendaagse classificaties | Moderne indelingen van politieke systemen, die vaak onderscheid maken tussen democratieën, autoritaire regimes en totalitaire staten, gebaseerd op de mate van vrijheid en controle. | | Volkssoevereiniteit | Het principe dat de ultieme politieke macht bij het volk berust, dat zichzelf regeert en zijn wil uitdrukt door middel van stemmen en participatie. | | Politieke gelijkheid | Het principe dat alle burgers dezelfde politieke rechten en kansen hebben, ongeacht hun sociale status, rijkdom of afkomst, en dat hun stem evenveel telt. | | Directe democratie | Een vorm van democratie waarbij burgers rechtstreeks deelnemen aan besluitvorming door middel van stemmingen en volksvergaderingen, zonder tussenkomst van vertegenwoordigers. | | Representatieve democratie | Een vorm van democratie waarbij burgers vertegenwoordigers kiezen om namens hen beslissingen te nemen in wetgevende organen zoals parlementen of raden. | | Democratische rechtsstaat | Een democratisch systeem waarin de macht van de overheid beperkt is door de wet, individuele rechten worden beschermd en iedereen, inclusief de machthebbers, aan de wet gebonden is. | | Rule of law | Het principe dat alle burgers en instellingen, inclusief de overheid, gebonden zijn aan en verantwoordelijk zijn onder de wet. | | Postpolitiek | Een situatie waarin politieke debatten en besluitvorming worden gereduceerd tot technische of administratieve kwesties, waarbij fundamentele ideologische verschillen worden vermeden. | | Laïciteit | Het principe van scheiding tussen kerk en staat, waarbij de staat neutraal is ten opzichte van religie en geloofsvrijheid waarborgt zonder een specifieke religie te bevoordelen. | | Hegemonie | Het overwicht van één dominante groep of ideologie over andere, vaak zodanig dat de dominante ideeën als vanzelfsprekend worden beschouwd. | | Politieke correctheid | De tendens om taal en gedrag te vermijden die door bepaalde groepen als kwetsend, discriminerend of ongepast worden beschouwd, om sociale harmonie te bevorderen. | | Dissensus | Fundamentele onenigheid of meningsverschil tussen groepen of individuen over belangrijke politieke of maatschappelijke kwesties. | | Consensus | Een algemene overeenstemming of gedeelde mening binnen een groep of samenleving, verkregen na overleg en deliberatie. | | Volonté générale | De algemene wil, een concept van Rousseau dat verwijst naar de collectieve wil van het volk die gericht is op het algemeen welzijn, in tegenstelling tot de wil van allen (volonté de tous). |