Wijsbegeerte les 7.pdf

# Historische evolutie van het ziekteconcept Dit onderwerp traceert de evolutie van het medische denken over ziekte en gezondheid, met een nadruk op de verschuivingen vanaf de 18e eeuw en de opkomst van volksgezondheid [13](#page=13) [18](#page=18) [23](#page=23) [34](#page=34) [6](#page=6) [9](#page=9). ### 1.1 De veranderende medische blik vanaf de 18e eeuw Vanaf de 18e eeuw onderging het spreken over ziekte en gezondheid een transformatie, mede gedreven door de opkomst van epidemieën, een nieuwe benadering van de dood en een herdefiniëring van de samenleving. Deze maatschappelijke evolutie leidde tot een groeiende overheidsbetrokkenheid bij de gezondheid van de bevolking, wat resulteerde in het concept van volksgezondheid. Tegelijkertijd ontstonden ziekenhuizen als centra voor observatie [11](#page=11) [9](#page=9). De plek waar medische kennis ontstond, veranderde van een statische "pathologische tuin" naar een dynamisch, verspreid medisch bewustzijn dat zowel het individuele als het collectieve leven omvatte en waakzaam was voor de verschijning van ziekte in al haar facetten [10](#page=10). ### 1.2 Opkomst van volksgezondheid en gezondheidspolitiek De begrippen 'volksgezondheid' en 'gezondheidspolitiek' werden steeds prominenter. De overheid nam een grotere rol in op het gebied van disciplinering, registratie en het bijhouden van gezondheidsdata. In deze nieuwe visie werd gezond zijn gelijkgesteld aan normaal zijn, terwijl ziek zijn werd gedefinieerd als een afwijking van die norm [11](#page=11). ### 1.3 Theoretische stromingen in het ziekteconcept Het ziekteconcept evolueerde door verschillende theoretische stromingen: #### 1.3.1 Normativisme Binnen het normativisme wordt gezondheid gedefinieerd als een staat van 'normaal zijn', en ziekte als een afwijking van deze norm [11](#page=11). #### 1.3.2 Naturalisme en hybridisme Deze stromingen, hoewel niet gedetailleerd uitgewerkt op de aangewezen pagina's, vormen onderdeel van de historische context van veranderende medische blikken [13](#page=13) [18](#page=18) [23](#page=23) [34](#page=34) [6](#page=6). #### 1.3.3 Pluralisme Het pluralisme, in de context van het ziekteconcept, verwijst naar een breder, meer open en beweeglijk medisch bewustzijn. Dit kan ook gerelateerd worden aan de filosofische inzichten van Ludwig Wittgenstein, die taal beschouwde als een spel en de vraag naar de definitie van taal als onzinnig zag [10](#page=10) [24](#page=24). #### 1.3.4 Eliminativisme Deze stroming, samen met normativisme, naturalisme, hybridisme en pluralisme, vertegenwoordigt een facet binnen de historische evolutie van het ziekteconcept [13](#page=13) [18](#page=18) [23](#page=23) [34](#page=34) [6](#page=6). ### 1.4 Descartes en de relatie tussen lichaam en ziel De inzichten van René Descartes werpen licht op de historische discussie over de relatie tussen lichaam en geest. Hij stelde dat de ziel niet in het lichaam gelokaliseerd is als een piloot in zijn schip, en benadrukte de noodzaak om het lichaam met de ziel te genezen [8](#page=8). ### 1.5 Foucaults visie op ziekte Michel Foucault beschreef ziekte als "een complexe beweging van weefsels die op een irriterende oorzaak reageren". Hij stelde dat er geen wezenlijke ziektes of essenties van ziekte meer bestaan, wat duidt op een verschuiving naar een meer procesmatig en reactief begrip van pathologie [12](#page=12). > **Tip:** Onthoud dat de opkomst van volksgezondheid vanaf de 18e eeuw een cruciaal keerpunt markeert in hoe we naar ziekte en gezondheid kijken, met een steeds grotere rol voor maatschappelijke en overheidsaspecten. --- # Verschillende filosofische benaderingen van ziekte Dit onderwerp onderzoekt diverse filosofische perspectieven op het concept ziekte, waaronder normativisme, naturalisme, hybridisme en pluralisme, en hun onderliggende aannames en kritieken. ### 2.1 Historische achtergrond en overzicht van benaderingen Door de geschiedenis heen is de medische blik op ziekte veranderd. Diverse filosofische benaderingen proberen het concept ziekte te definiëren, waaronder normativisme, naturalisme, hybridisme, pluralisme en eliminativisme [13](#page=13) [18](#page=18) [23](#page=23) [34](#page=34) [6](#page=6). ### 2.2 Normativisme #### 2.2.1 Kernidee van normativisme Normativisten stellen dat ziektes simpelweg denk- en gedragspatronen zijn die door een specifieke samenleving in een bepaalde tijd als ongewenst, ongepast of schadelijk worden beschouwd. Volgens deze benadering zijn ziektes problematische toestanden die ingaan tegen maatschappelijke normen en verwachtingen, en komen ze voort uit conventies in plaats van direct uit de natuur [14](#page=14) [16](#page=16). #### 2.2.2 Controversiële voorbeelden Om hun punt te illustreren, verwijzen normativisten naar voorbeelden zoals drapetomanie, zoals beschreven door Samuel Cartwright in 1843, wat een vermeende geestesziekte was die werd geassocieerd met tot slaaf gemaakte mensen die probeerden te ontsnappen. Een ander veel geciteerd voorbeeld is homoseksualiteit, dat pas in 1970 uit de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM) verdween [16](#page=16). #### 2.2.3 Bezwaren tegen het normativisme Er zijn echter ook objecties tegen deze benadering. Ten eerste zijn niet alle problematische toestanden noodzakelijkerwijs ziektes. Ten tweede schiet het criterium van behandelbaarheid tekort als een definitie voor ziekte. Hoewel lelijkheid of een ongewenste zwangerschap 'behandeld' kan worden, maakt dit ze niet automatisch ziektes [17](#page=17). ### 2.3 Naturalisme en hybridisme #### 2.3.1 Naturalisme (Christopher Boorse) Het naturalisme, zoals voorgesteld door Christopher Boorse in de jaren zeventig, definieert ziektes als biologische disfuncties. Een disfunctie wordt hierbij gezien als een statistische afwijking van de biologische norm, die de overleving en voortplanting bemoeilijkt, vaak in het licht van de evolutiebiologie. Boorse maakt een onderscheid tussen 'disease' (stoornis) en 'illness' (pijn en lijden). Een controversiële conclusie van Boorse's theorie is dat homoseksualiteit als een 'stoornis' kan worden beschouwd vanuit het oogpunt van voortplanting [19](#page=19). #### 2.3.2 Hybridisme (Jerome Wakefield) Jerome Wakefield introduceerde het hybridisme, ook wel bekend als de "Harmful Dysfunction Analysis". Volgens deze theorie zijn ziektes schadelijke disfuncties en voldoen ze aan twee noodzakelijke en voldoende voorwaarden [20](#page=20): 1. **Harmful (schadelijk):** De ervaring van pijn en schade, zowel door de patiënt zelf als door de buitenwereld. Dit omvat het ervaren van lijden [20](#page=20). 2. **Dysfunction (disfunctie):** Een disfunctie van een mentale of psychische eigenschap, of van een orgaan, die door natuurlijke selectie is bewaard gebleven [20](#page=20). #### 2.3.3 Depressie volgens de harmful dysfunction analysis Depressie kan volgens deze analyse worden begrepen als een ziekte. Het individu ervaart pijn en lijden, wat schadelijk is voor zichzelf en de omgeving. Tegelijkertijd verliest de neerslachtigheid, een kenmerk van depressie, zijn evolutionaire functie, wat duidt op een disfunctie. Dus, depressie wordt gezien als een disfunctie die schade veroorzaakt [21](#page=21). #### 2.3.4 Beperkingen van de harmful dysfunction analysis De harmful dysfunction analysis kent echter ook beperkingen en tegenvoorbeelden. Tegenvoorbeelden voor de eerste voorwaarde ('harmful') zijn aandoeningen zoals Alzheimer, pedofilie en fetisjisme, die weliswaar schadelijk kunnen zijn, maar niet altijd als zodanig worden ervaren of gedefinieerd. Dyslexie wordt aangehaald als een tegenvoorbeeld voor de tweede voorwaarde ('dysfunction'), aangezien het niet duidelijk is of het een disfunctie is in de evolutionaire zin [22](#page=22). Een ander punt van kritiek is de vraag of er een objectief oordeel kan worden geveld over het onderscheid tussen het functioneren en disfunctioneren van een orgaan. Wakefield's antwoord hierop, verwijzend naar het reproductieve proces van voorouders, wordt als onvoldoende beschouwd, en het vertrouwen op consensus onder wetenschappers biedt ook geen sluitende oplossing [22](#page=22). ### 2.4 Pluralisme #### 2.4.1 Achtergrond: Ludwig Wittgenstein De pluralistische benadering van ziekte vindt zijn oorsprong in het werk van Ludwig Wittgenstein, met name in zijn "Philosophische Untersuchungen". Wittgenstein bekritiseerde de vraag "wat is taal?" als een onzinnige vraag. Hij introduceerde het concept van taal als een spel, waarbij woorden diverse functies hebben, net zoals gereedschappen in een gereedschapskist verschillende doelen dienen [23](#page=23) [24](#page=24) [26](#page=26). #### 2.4.2 Het pluralisme van George Graham George Graham past Wittgensteins pluralistische benadering van taal toe op het concept van ziekte. Volgens Graham bestaat er geen unieke definiërende eigenschap van ziekte. In plaats daarvan zijn er meerdere concepten van ziekten die afhankelijk zijn van de context. Deze benadering is anti-essentialistisch, wat betekent dat er niet gezocht wordt naar een enkele, inherente essentie van ziekte [27](#page=27). #### 2.4.3 Prototypes en familiegelijkenissen Het pluralisme maakt gebruik van concepten als prototypes en familiegelijkenissen om categorieën te begrijpen [28](#page=28). * **Prototypes:** Dit zijn gevallen waarover consensus bestaat dat ze tot een bepaald fenomeen behoren, zoals "hartslagaderbreuk" bij ziektes [28](#page=28). * **Familiegelijkenissen:** Deze verwijzen naar overlappende eigenschappen binnen een groep, vergelijkbaar met hoe leden van een familie op elkaar lijken, hoewel niet alle eigenschappen uniek zijn voor de familie en ook niet bij alle leden aanwezig zijn. Voorbeelden die genoemd worden zijn haakneus, drankzucht [28](#page=28). #### 2.4.4 Pluralisme: Prototype resemblance analysis De "prototype resemblance analysis" stelt dat er meerdere concepten van ziekten bestaan, die hun waarde ontlenen aan de context en niet tot elkaar te reduceren zijn. Eigenschappen van ziektes, zoals behandelbaarheid, dodelijkheid en schadelijkheid, variëren afhankelijk van de context. Dit leidt tot prototypes van ziektes, zoals kanker en hartslagaderbreuk, naast randgevallen en controversiële ziektes zoals misofonie, obesitas en ADHD [30](#page=30). #### 2.4.5 Bezwaren tegen het pluralisme Een belangrijk bezwaar tegen de pluralistische benadering is dat de scheidslijn tussen gezondheid en ziekte onduidelijk wordt, wat impact heeft op de hedendaagse gezondheidszorg, met name op het gebied van terugbetalingen. Bovendien kan deze pluralistische benadering misbruikt worden door lobbygroepen om bepaalde toestanden als ziekte te laten erkennen, zoals te zien is in de DSM [31](#page=31). ### 2.5 Eliminativisme #### 2.5.1 Het belang van eliminatie Eliminativisten, zoals Ereshefsky betogen dat het belangrijk is om de concepten van 'ziekte' en 'gezondheid' te elimineren. Dit komt doordat er geen voldoende en noodzakelijke voorwaarden lijken te zijn om het concept ziekte af te bakenen. Het zinvol proberen te ordenen van familiegelijkenissen wordt gezien als tijdverlies [35](#page=35). #### 2.5.2 De rol van de medische wereld Volgens het eliminativisme is de ware rol van de medische wereld het beschrijven, verklaren en behandelen van lichamelijke en psychologische toestanden, en het in kaart brengen van onze waardeoordelen hierover [35](#page=35). #### 2.5.3 Hesslow over de 'overschatting' van het ziekteconcept Hesslow wijst op de mogelijke overschatting van het belang van het ziekteconcept in verschillende contexten. Hij noemt drie gebieden waar dit speelt [36](#page=36): 1. **Behandelingssfeer:** Behandeling is ook van toepassing op andere medische problemen dan die expliciet als ziekte worden geclassificeerd [36](#page=36). 2. **Verzekeraars:** Er zijn ook vergoedingen voor andere medische toestanden dan zogenaamde ziektes [36](#page=36). 3. **Rechtssfeer:** Rechten kunnen worden toegekend op basis van een inschatting van het ongemak dat een individu ondergaat, ongeacht of dit formeel als ziekte wordt bestempeld [36](#page=36). --- # Kritiek en beperkingen van ziekteconcepten Dit deel van de studiehandleiding bespreekt de kritiek op en de beperkingen van verschillende ziekteconcepten, inclusief de problemen met normativisme, de 'harmful dysfunction analysis', en de potentiële misbruik van het pluralisme. ## 3 Kritiek en beperkingen van ziekteconcepten ### 3.1 Objecties tegen normativisme Normativisme definieert ziekte vaak aan de hand van het criterium van behandelbaarheid. Dit criterium schiet echter tekort als een voldoende voorwaarde voor het concept ziekte. Problematische toestanden zijn niet altijd ziektes; bijvoorbeeld, lelijkheid of een ongewenste zwangerschap kunnen als 'behandelbaar' worden beschouwd, maar dit maakt ze nog geen ziekte [17](#page=17). ### 3.2 Beperkingen van de 'harmful dysfunction analysis' De 'harmful dysfunction analysis', voorgesteld door Wakefield, kent verschillende beperkingen en kent tegenvoorbeelden [22](#page=22). * **'Harmful' voorwaarde:** Tegenvoorbeelden hiervan zijn aandoeningen zoals Alzheimer, pedofilie en fetisjisme, die weliswaar schadelijk kunnen zijn, maar waarover gediscussieerd kan worden of ze strikt onder de definitie van ziekte vallen [22](#page=22). * **'Dysfunction' voorwaarde:** Dyslexie wordt aangehaald als een tegenvoorbeeld voor de 'dysfunction' voorwaarde [22](#page=22). Een significant probleem is de objectiviteit van het onderscheid tussen het functioneren en disfunctioneren van een orgaan. Wakefield's antwoord, dat verwijst naar reproductieve processen van voorouders, wordt als onvoldoende beschouwd. De consensus onder wetenschappers is ook geen sluitend antwoord op deze objectieve beoordeling [22](#page=22). ### 3.3 Objecties tegen pluralisme Het pluralistische ziekteconcept, dat verschillende definities van ziekte toestaat, kent ook kritiek [31](#page=31). * **Vervaging van de scheidslijn:** De scheidslijn tussen gezondheid en ziekte wordt hierdoor onduidelijk, wat impact heeft op de hedendaagse gezondheidszorg, bijvoorbeeld bij terugbetalingen [31](#page=31). * **Misbruik door lobbygroepen:** De pluralistische benadering kan misbruikt worden door lobbygroepen om specifieke toestanden als ziekte te laten erkennen, zoals gebeurd is bij de totstandkoming van de DSM [31](#page=31). #### 3.3.1 Voorbeeld: DSM en lobbygroepen Er zijn voorbeelden die de invloed van lobbygroepen op de classificatie van ziekten illustreren. Discussies suggereren dat het verkrijgen van erkenning voor een bepaalde toestand als ziekte niet zozeer afhangt van de juiste data of wetenschappelijke evidentie, maar van de aanwezigheid van een sterke lobby en "troepen". De reactie van Spitzer, die knikt op de vraag of het niets met wetenschap of evidentie te maken heeft, benadrukt dit punt [32](#page=32). ### 3.4 Eliminativisme Een radicalere kritiek op ziekteconcepten komt vanuit het eliminativisme, dat pleit voor het elimineren van de concepten 'ziekte' en 'gezondheid' [35](#page=35). * **Gebrek aan noodzakelijke en voldoende voorwaarden:** Volgens deze visie ontbreken er voldoende en noodzakelijke voorwaarden om het concept ziekte af te bakenen. Het is zinloos en tijdverlies om familiegelijkenissen binnen dit concept te proberen te creëren [35](#page=35). * **Rol van de medische wereld:** De werkelijke rol van de medische wereld zou moeten liggen in het beschrijven, verklaren en behandelen van lichamelijke en psychologische toestanden, alsook het in kaart brengen van onze waardeoordelen hierover [35](#page=35). #### 3.4.1 Hesslow over de 'overschatting' van het ziekteconcept Hesslow betoogt dat het belang van het ziekteconcept in verschillende contexten wordt overschat. Dit geldt met name voor [36](#page=36): 1. **Behandelingssfeer:** Behandeling is ook van toepassing op andere medische problemen die niet per se als ziekte worden geclassificeerd [36](#page=36). 2. **Verzekeraars:** Er zijn ook vergoedingen voor andere medische toestanden dan strikt gedefinieerde ziektes [36](#page=36). 3. **Rechtssfeer:** Rechten kunnen gebaseerd zijn op de inschatting van het ongemak dat een individu ondergaat, ongeacht of dit onder een ziekte valt [36](#page=36). #### 3.4.2 Kanttekeningen bij eliminativisme Ondanks de argumenten voor eliminativisme, zijn er belangrijke kanttekeningen te plaatsen [37](#page=37). * **Dynamisch karakter en classificaties:** Het is belangrijk om het dynamische karakter van concepten en de rol van medische classificaties te erkennen. Een voorbeeld hiervan is de verwijdering van homoseksualiteit uit medische classificaties [37](#page=37). * **Folk psychology:** Ziekteconcepten kunnen worden gezien als onderdeel van 'folk psychology', een verzameling verklaringen en begrippen die door de geschiedenis van de menselijke soort heen voortdurend zijn aangepast en herschikt [37](#page=37). --- # Eliminativisme en de rol van medische classificaties Dit onderwerp onderzoekt het eliminativisme, een filosofische stroming die pleit voor het afschaffen van de concepten ziekte en gezondheid, en belicht het belang van de dynamische aard van medische classificaties aan de hand van voorbeelden zoals de declassificatie van homoseksualiteit [35](#page=35) [37](#page=37). ### 4.1 Eliminativisme: de afschaffing van ziekte en gezondheid Eliminativisme stelt dat de concepten 'ziekte' en 'gezondheid' afgeschaft moeten worden. De belangrijkste argumenten hiervoor zijn [35](#page=35): * **Gebrek aan voldoende en noodzakelijke voorwaarden**: Er zijn geen duidelijke, afgebakende criteria te vinden die het concept 'ziekte' voldoende definiëren. Pogingen om 'familiegelijkenissen' binnen het concept te identificeren, worden als zinloos en tijdverspilling beschouwd [35](#page=35). * **De werkelijke rol van de medische wereld**: Volgens het eliminativisme ligt de ware taak van de medische sector niet in het hanteren van abstracte ziekteconcepten, maar in het beschrijven, verklaren en behandelen van concrete lichamelijke en psychologische toestanden. Daarnaast omvat het ook het in kaart brengen van de waardeoordelen die samenhangen met deze toestanden [35](#page=35). #### 4.1.1 Kritiek op het belang van het ziekteconcept Hesslow betoogt dat het belang van het ziekteconcept in verschillende contexten wordt overschat. Dit geldt met name voor [36](#page=36): * **Behandelingssfeer**: Behandeling is niet exclusief voorbehouden aan toestanden die strikt als 'ziekte' worden geclassificeerd; ook andere medische problemen kunnen behandeling vereisen [36](#page=36). * **Verzekeraars**: Vergoedingen worden niet enkel toegekend voor 'ziekten', maar ook voor andere medische toestanden [36](#page=36). * **Rechtssfeer**: Juridische rechten kunnen gebaseerd zijn op de inschatting van het ongemak dat een individu ondergaat, ongeacht of dit valt onder een officiële ziekteclassificatie [36](#page=36). ### 4.2 De dynamische aard van medische classificaties Het belang van het dynamische karakter van concepten binnen de geneeskunde wordt benadrukt, met medische classificaties als een cruciaal element hierin [37](#page=37). #### 4.2.1 Casus: homoseksualiteit Een belangrijk voorbeeld hiervan is de verwijdering van homoseksualiteit uit medische classificaties. Dit illustreert hoe classificaties niet statisch zijn, maar kunnen evolueren onder invloed van maatschappelijke en wetenschappelijke inzichten [37](#page=37). #### 4.2.2 Folk psychology Dit fenomeen kan worden vergeleken met 'folk psychology', dat wordt omschreven als een verzameling van verklaringen en begrippen die door de geschiedenis van de mensheid heen continu zijn aangepast en herschikt. Net als bij folk psychology, worden medische concepten en classificaties voortdurend bijgesteld naarmate onze kennis en begrip vorderen [37](#page=37). > **Tip:** Het concept van 'folk psychology' biedt een nuttig raamwerk om te begrijpen waarom medische classificaties veranderen. Het benadrukt dat menselijke concepten, inclusief die binnen de wetenschap, cultureel en historisch bepaald zijn en onderhevig zijn aan aanpassing [37](#page=37). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Normativisme | Een filosofische benadering die stelt dat ziektes problematische toestanden zijn die ingaan tegen maatschappelijke normen en verwachtingen, en dat ze voortkomen uit conventies in plaats van uit de natuurlijke wereld. | | Naturalisme | Een benadering die ziektes definieert als biologische disfuncties, waarbij een disfunctie wordt gezien als een statistische afwijking van de biologische norm die overleving en voortplanting bemoeilijkt, in de context van de evolutiebiologie. | | Hybridisme | Een filosofische visie die ziektes definieert als schadelijke disfuncties (harmful dysfunctions), waarbij twee noodzakelijke en voldoende voorwaarden worden gesteld: de schadelijkheid (ervaring van pijn of schade) en de disfunctie van een eigenschap of orgaan die door natuurlijke selectie is behouden. | | Pluralisme | Een benadering die stelt dat er geen unieke definiërende eigenschap van ziekte bestaat en dat er meerdere concepten van ziektes zijn, afhankelijk van de context, zonder dat deze tot elkaar te reduceren zijn. Dit concept wordt vaak geassocieerd met taalspelen en familiegelijkenissen. | | Eliminativisme | Een filosofische positie die pleit voor het elimineren van de concepten 'ziekte' en 'gezondheid', omdat er geen voldoende en noodzakelijke voorwaarden zijn om deze concepten af te bakenen. De focus zou moeten liggen op het beschrijven, verklaren en behandelen van lichamelijke en psychologische toestanden. | | Volksgezondheid | Het concept dat verwijst naar de algemene gezondheidstoestand van een bevolking en de inspanningen die de overheid onderneemt om deze te bevorderen, te beschermen en te handhaven door middel van beleid en interventies. | | Michel Foucault | Een invloedrijke Franse filosoof en historicus wiens werk, met name vanaf de 18e eeuw, de veranderende benadering van ziekte, de opkomst van epidemieën en de rol van de staat in de volksgezondheid analyseert. | | Ludwig Wittgenstein | Een invloedrijke filosoof wiens werk over taal, met name zijn concept van "taalspelen" en "familiegelijkenissen" in de Philosophische Untersuchungen, wordt toegepast op het pluralisme van ziekteconcepten. | | Harmful dysfunction analysis | Een theorie die ziekte definieert als een combinatie van schade (harmful) en disfunctie (dysfunction), waarbij een ziekte wordt beschouwd als een schadelijke afwijking van een natuurlijke functie die door evolutie is gevormd. | | Prototypes | In de context van het pluralisme, verwijzen prototypes naar gevallen waarover consensus bestaat dat ze tot een bepaald fenomeen (zoals ziekte) behoren, en dienen als referentiepunten voor andere, minder duidelijke gevallen. | | Familiegelijkenissen | Een concept geïntroduceerd door Wittgenstein, dat de relatie tussen verschillende concepten beschrijft aan de hand van overlappende en elkaar kruisende eigenschappen, vergelijkbaar met hoe familieleden op elkaar lijken zonder één gemeenschappelijk kenmerk te bezitten. | | DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) | Een handboek dat diagnostische criteria voor psychische stoornissen publiceert. Het wordt in het document genoemd als een voorbeeld waar pluralistische benaderingen en lobbygroepen een rol kunnen spelen bij de erkenning van ziektecategorieën. |