FGG 1ste Ba Les 4 Observationele studies_26112025.pdf

# Observational studies: design and characteristics Observationele studies zijn onderzoeken waarbij onderzoekers geen interventie plegen, maar gegevens verzamelen door observatie, met als doel verbanden te ontdekken tussen blootstellingen en uitkomsten [4](#page=4). ## 1. Overzicht van observationele designs Observationele designs kunnen worden onderverdeeld op basis van de manier waarop gegevens worden verzameld en de tijdsdimensie. De belangrijkste types zijn [5](#page=5): * **Cross-sectionele studies**: Meten prevalentie op een bepaald moment [6](#page=6). * **Cohorte studies**: Volgen individuen over tijd om incidentie te bepalen [6](#page=6). * **Case-control studies**: Vergelijken individuen met een ziekte (cases) met individuen zonder de ziekte (controls) om risicofactoren te identificeren [7](#page=7). * **Nested case-control studies**: Een type case-control studie binnen een grotere cohorte studie [33](#page=33). * **Ecologisch onderzoek**: Bestudeert de relatie tussen blootstelling en ziekte op populatieniveau [5](#page=5). Experimentele designs, zoals Randomized Controlled Trials (RCT's), waarbij wel een interventie wordt gepleegd, worden hier buiten beschouwing gelaten [5](#page=5). > **Tip:** De "evidence hierarchy" plaatst observationele studies lager dan RCT's, maar ze zijn essentieel voor het begrijpen van ziekteverdeling en risicofactoren [8](#page=8). ## 2. Cross-sectionele studies ### 2.1 Definitie en doel Cross-sectionele studies meten de prevalentie van een ziekte of conditie op een specifiek moment in de tijd. Prevalentie is het aandeel van de populatie dat op een bepaald moment de ziekte heeft. Deze studies zijn transversaal, wat betekent dat blootstelling en uitkomst tegelijkertijd worden gemeten [31](#page=31) [6](#page=6) [7](#page=7) [9](#page=9). ### 2.2 Voordelen * Geschikt voor het bepalen van de prevalentie van ziekten [9](#page=9). * Kunnen meerdere voorspellende variabelen en uitkomsten tegelijk bestuderen [36](#page=36). * Relatief korte duur [36](#page=36). > **Example:** Een studie naar de prevalentie van astma bij volwassenen in Vlaanderen is een voorbeeld van een cross-sectionele studie [12](#page=12). ### 2.3 Nadelen * Moeilijk om causale verbanden aan te tonen, omdat de volgorde van gebeurtenissen (blootstelling vóór ziekte) niet duidelijk is [31](#page=31) [36](#page=36) [9](#page=9). * Onpraktisch voor de studie van zeldzame ziekten, omdat een zeer groot steekproefkader nodig is om voldoende gevallen te vinden [9](#page=9). * Beperkte informatie over de prognose en het natuurlijke beloop van een ziekte [9](#page=9). * Niet geschikt voor zeldzame voorspellende variabelen of zeldzame uitkomsten [36](#page=36). ## 3. Cohorte studies ### 3.1 Definitie en doel Cohorte studies volgen een groep individuen (de cohorte) over een bepaalde periode om te zien wie de ziekte ontwikkelt. Ze beschrijven de incidentie van een ziekte over tijd. Incidentie is het aantal nieuwe gevallen dat zich gedurende een bepaalde periode voordoet in een populatie die risico loopt. Cohorte studies kunnen zowel descriptief (frequentie van de ziekte) als analytisch (associatie tussen risicofactoren en uitkomsten) zijn. Ze zijn longitudinaal, wat betekent dat blootstelling en uitkomst over tijd worden gevolgd [14](#page=14) [31](#page=31) [6](#page=6) [7](#page=7). ### 3.2 Types cohorte studies * **Prospectieve cohorte studie**: De onderzoeker definieert de steekproef en meet de voorspellende variabelen voordat de uitkomsten optreden. De follow-up vindt plaats in de toekomst [14](#page=14) [16](#page=16). * **Voordelen**: Meer controle over de selectie van subjecten en metingen; vermijdt bias in het meten van voorspellende variabelen [35](#page=35). * **Nadelen**: Duur, kostbaar, en duren lang; minder geschikt voor de studie van zeldzame aandoeningen. Associaties kunnen misleidend zijn door "confounding variables" [18](#page=18) [35](#page=35). * **Retrospectieve cohorte studie**: De onderzoeker definieert de steekproef en verzamelt gegevens over voorspellende variabelen nadat de uitkomsten hebben plaatsgevonden. De follow-up van de cohorte is reeds voltooid in het verleden [14](#page=14) [17](#page=17). * **Voordelen**: Minder duur en kortere duur dan prospectieve studies [35](#page=35). * **Nadelen**: Minder controle over de selectie van subjecten en metingen [35](#page=35). > **Example:** De Framingham Heart Study, die hypercholesterolemie, hypertensie en roken onderzocht als risicofactoren voor cardiovasculair lijden, is een klassiek voorbeeld van een cohorte studie. De Rotterdam Study is een prospectieve, populatiegebaseerde cohorte studie met een lange follow-up om chronische ziekten bij ouderen te bestuderen [15](#page=15) [20](#page=20). ### 3.3 Toepassingen van cohorte studies * Incidentie en natuurlijk beloop van een aandoening bestuderen [19](#page=19). * Het verloop in de tijd van predictoren en uitkomstvariabelen vastleggen [19](#page=19). * Bepaalde snel fatale ziekten bestuderen [19](#page=19). * Talrijke uitkomstvariabelen bestuderen [19](#page=19). * De volgorde van gebeurtenissen vaststellen [35](#page=35). ## 4. Case-control studies ### 4.1 Definitie en doel Case-control studies beginnen met individuen die een bepaalde ziekte hebben (cases) en vergelijken deze met een groep individuen die de ziekte niet hebben (controls). Het doel is om retrospectief te onderzoeken of bepaalde risicofactoren of blootstellingen vaker voorkwamen bij de cases dan bij de controls. Deze studies meten de odds ratio (OR) als maat voor de associatie [24](#page=24) [27](#page=27) [28](#page=28) [32](#page=32) [7](#page=7). ### 4.2 Kenmerken * Meestal retrospectief [24](#page=24). * Hoge opbrengst met relatief kleine steekproeven [24](#page=24). * Efficiënt voor zeldzame aandoeningen of ziekten met een lange latentieperiode [24](#page=24). * Kunnen hypothesen genereren over nieuwe aandoeningen [27](#page=27). * Gevoeliger voor bias, zoals recall bias (verschil in herinnering van blootstellingen tussen cases en controls) [27](#page=27). * Onduidelijke volgorde van events, wat causaal verband bemoeilijkt [36](#page=36). * Beperkt tot één uitkomst [36](#page=36). * Gevaar van bias (oa sampling bias, survivor bias, measurement bias) en confounding door het samplen uit twee populaties [36](#page=36). > **Example:** De studie naar de associatie tussen diethylstilbestrol (DES) gebruik door moeders en vaginaal carcinoom bij hun kinderen is een klassiek voorbeeld van een case-control studie [29](#page=29). ### 4.3 Odds Ratio (OR) De odds ratio is de verhouding van de odds van aanwezigheid/afwezigheid van een kenmerk (bv. blootstelling) bij de patiënten (cases) ten opzichte van de odds van aanwezigheid/afwezigheid van het kenmerk bij de controles. Het geeft een indicatie van de associatie tussen het kenmerk en de ziekte [28](#page=28). $$ \text{Odds Ratio (OR)} = \frac{\text{Odds van blootstelling bij cases}}{\text{Odds van blootstelling bij controles}} = \frac{a/c}{b/d} = \frac{a \times d}{c \times b} $$ Hierbij zijn: * a = aantal cases met blootstelling * b = aantal cases zonder blootstelling * c = aantal controls met blootstelling * d = aantal controls zonder blootstelling In het voorbeeld met DES: $$ \text{Odds Ratio} = \frac{7 \times 32}{1 \times 0} = \infty $$ Dit geeft een zeer sterke associatie aan, hoewel de nul in de noemer de berekening problematisch maakt in dit specifieke geval [29](#page=29). > **Tip:** Case-control studies worden soms beschreven als de "house red" van research design: bescheidener en iets riskanter dan andere opties, maar veel goedkoper en soms verrassend goed [24](#page=24). ## 5. Nested case-control studies ### 5.1 Definitie en proces Een nested case-control studie is een case-control studie die wordt uitgevoerd binnen de context van een bestaande cohorte studie. Dit ontwerp combineert de voordelen van een retrospectieve cohorte studie met een grotere efficiëntie [33](#page=33) [35](#page=35). Het proces omvat de volgende stappen: 1. Identificeren van een cohorte met opgeslagen gegevens en biologische stalen [33](#page=33). 2. Identificeren van cases aan het einde van de follow-up periode [33](#page=33). 3. Selecteren van controles uit de overgebleven cohorte [33](#page=33). 4. Bepalen van de voorspellende variabelen op basis van de baseline stalen van zowel de cases als de controles [33](#page=33). ### 5.2 Voordelen * Biedt de voordelen van een retrospectieve cohorte studie [35](#page=35). * Veel efficiënter omdat gegevens van de gehele cohorte niet nodig zijn voor de voorspellende variabelen [35](#page=35). ### 5.3 Nadelen * Soms is het vereist om biologische stalen te bewaren tot de uitkomsten optreden [35](#page=35). ## 6. Vergelijking van observationele designs | Studie Design | Voordelen | Nadelen | | :---------------------- | :------------------------------------------------------------------------------------ | :----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | **Cohorte (algemeen)** | Volgorde van events, kan verschillende predictors en outcomes bestuderen, incidentie, relatief risico | Grote sample sizes, minder geschikt voor zeldzame outcomes | | **Prospectieve Cohorte**| Meer controle over selectie en metingen, vermijdt bias in meting predictors | Duurder, duren langer | | **Retrospectieve Cohorte**| Minder duur, kortere tijd | Minder controle over selectie en metingen | | **Cross-sectioneel** | Kan meerdere predictors en outcomes bestuderen, relatief korte duur, prevalentie | Geen volgorde van events, niet geschikt voor zeldzame predictors of outcomes | | **Case-Controle** | Geschikt voor zeldzame outcomes/aandoeningen, korte duur, klein sample, relatief goedkoop, odds ratio | Onduidelijke volgorde van events, gevaar van bias (sampling, survivor, measurement), confounding door sampling uit twee populaties, beperkt tot één outcome | | **Nested Case-Controle**| Voordelen van retrospectieve cohorte, veel efficiënter | Soms vereiste van opgeslagen stalen tot outcomes optreden | ## 7. Studie-eenheid en tijdsrichting Observationele studies kunnen variëren in hun studie-eenheid (individu of gemeenschap) en tijdsrichting (transversaal, longitudinaal, retrospectief, prospectief) [37](#page=37). * **Transversaal**: Cross-sectionele studie [37](#page=37). * **Longitudinaal**: Cohorte studie [37](#page=37). * **Retrospectief**: Case-control studie, retrospectieve cohorte studie [37](#page=37). * **Prospectief**: Prospectieve cohorte studie [37](#page=37). ## 8. Rol in richtlijnen en pharmaco-epidemiologie Observationele studies, met name op het gebied van pharmaco-epidemiologie, spelen een cruciale rol in het evalueren van de veiligheid, effectiviteit en kosteneffectiviteit van medicijnen buiten de gecontroleerde setting van klinische trials. Ze vullen de bevindingen van interventionele studies aan [38](#page=38). --- # Cross-sectional studies Cross-sectionele studies zijn observationele onderzoeksdesigns die op een specifiek moment een momentopname maken van de prevalentie van een ziekte of blootstelling in een populatie. Ze zijn primair ontworpen om de verdeling van ziekten te bestuderen en zijn nuttig voor het bepalen van prevalentie [37](#page=37) [6](#page=6) [7](#page=7) [9](#page=9). ### 2.1 Kenmerken van cross-sectionele studies Cross-sectionele studies worden gekenmerkt door hun transversale aard, wat betekent dat blootstelling en uitkomsten op hetzelfde moment worden gemeten. Dit maakt het moeilijk om een duidelijke temporele volgorde van gebeurtenissen vast te stellen, wat essentieel is voor het aantonen van causaliteit [31](#page=31) [36](#page=36) [37](#page=37). #### 2.1.1 Doel en statistiek Het primaire doel van cross-sectionele studies is het bepalen van de prevalentie van een aandoening in een populatie op een bepaald moment. Prevalentie wordt gedefinieerd als het deel van de populatie dat de ziekte heeft op een specifiek tijdstip, gedeeld door het aantal personen dat op dat moment "at risk" is [6](#page=6) [7](#page=7) [9](#page=9). #### 2.1.2 Voordelen Cross-sectionele studies bieden verschillende voordelen: * Ze kunnen meerdere predictoren en uitkomsten tegelijkertijd bestuderen [36](#page=36). * Ze zijn relatief kort van duur [36](#page=36). * Ze zijn efficiënt in het schatten van de prevalentie van ziekten [36](#page=36) [9](#page=9). > **Tip:** Vanwege hun transversale aard zijn cross-sectionele studies zeer geschikt voor het verkrijgen van een momentopname van de gezondheidsstatus van een populatie. #### 2.1.3 Nadelen en beperkingen Ondanks hun voordelen hebben cross-sectionele studies significante beperkingen: * Ze zijn niet geschikt voor het bestuderen van zeldzame predictoren of zeldzame uitkomsten, omdat het moeilijk is om een representatieve steekproef te verkrijgen [36](#page=36). * De belangrijkste beperking is dat ze geen duidelijke volgorde van events vastleggen, wat het moeilijk maakt om causale verbanden aan te tonen. Dit komt doordat blootstelling en uitkomst gelijktijdig worden gemeten, waardoor het onduidelijk is of de blootstelling aan de uitkomst is voorafgegaan [31](#page=31) [36](#page=36) [9](#page=9). * Ze bieden beperkte informatie over de prognose of het natuurlijke verloop van een ziekte [9](#page=9). * Ze zijn onpraktisch voor de studie van zeldzame ziekten, omdat het nemen van een steekproef uit de populatie van zieke patiënten vergelijkbaar zou zijn met een "case series" [9](#page=9). > **Tip:** Wanneer het doel is om te onderzoeken of een bepaalde blootstelling een ziekte veroorzaakt, zijn andere studiemodellen zoals cohortstudies geschikter vanwege hun vermogen om de temporele relatie tussen blootstelling en uitkomst vast te leggen. ### 2.2 Vergelijking met andere observationele studies Cross-sectionele studies onderscheiden zich van andere observationele designs zoals cohortstudies en case-control studies. * **Cohortstudies:** Deze studies volgen deelnemers over een periode om de incidentie van ziekte te meten. Ze zijn longitudinaal en kunnen de temporele volgorde van gebeurtenissen beter vastleggen dan cross-sectionele studies. Cohortstudies zijn echter vaak groot, duur en nemen veel tijd in beslag [37](#page=37) [6](#page=6) [7](#page=7). * **Case-control studies:** Deze studies starten met individuen die de ziekte hebben (cases) en zoeken naar eerdere blootstellingen aan risicofactoren. Ze zijn kort van duur, relatief goedkoop en geschikt voor zeldzame uitkomsten, maar hebben een groter risico op bias en kunnen slechts één uitkomst onderzoeken. De temporele volgorde van events kan ook onduidelijk zijn [36](#page=36) [7](#page=7). ### 2.3 Voorbeeld van een cross-sectionele studie Een voorbeeld van een cross-sectionele studie is de "Cross-sectional study of adult asthmatic patients in Flanders". Dit soort onderzoek zou typisch de prevalentie van astma en gerelateerde factoren in de Vlaamse volwassen populatie op een specifiek moment meten [12](#page=12). > **Example:** Een onderzoeksteam wil de prevalentie van obesitas in een bepaalde stad weten. Ze voeren een cross-sectionele studie uit waarbij ze op één specifieke dag de lengte en het gewicht van een representatieve steekproef van de bevolking meten en berekenen hoeveel procent van de steekproef voldoet aan de criteria voor obesitas. Dit geeft een beeld van de obesitas-prevalentie op dat moment, maar kan niet aantonen of bijvoorbeeld specifieke voedingsgewoonten de oorzaak zijn van de obesitas, aangezien die gewoonten ook op dat moment worden gemeten. --- # Cohort studies Cohort studies zijn een type observationele studie die wordt gebruikt om de incidentie van ziekten te beschrijven en de associatie tussen risicofactoren en bepaalde uitkomsten te onderzoeken. Ze zijn een krachtige strategie om de incidentie te bepalen en potentiële oorzaken van een aandoening te identificeren [14](#page=14) [18](#page=18). ### 3.1 Soorten cohort studies Cohort studies kunnen worden onderverdeeld in prospectieve en retrospectieve designs: #### 3.1.1 Prospectieve cohort studie Bij een prospectieve cohortstudie definieert de onderzoeker het te onderzoeken staal en meet de voorspellende variabelen voordat de uitkomsten hebben plaatsgevonden. Dit design wordt als een krachtige strategie beschouwd [14](#page=14) [18](#page=18). **Voordelen:** * Meer controle over de selectie van subjecten en metingen [35](#page=35). * Vermijdt bias in het meten van de predictoren [35](#page=35). **Nadelen:** * Duur [18](#page=18) [35](#page=35). * Duurt langer [18](#page=18) [35](#page=35). * Niet geschikt voor de studie van zeldzame aandoeningen [18](#page=18) [35](#page=35). **Voorbeeld:** De Framingham Heart Study, die hypercholesterolemie, hypertensie en roken als risicofactoren voor cardiovasculair lijden onderzocht. De Rotterdam Study (RS) is een ander voorbeeld van een prospectieve, populatiegebaseerde cohortstudie met een lange follow-up periode (34 jaar) gericht op chronische ziekten bij ouderen [15](#page=15) [20](#page=20). #### 3.1.2 Retrospectieve cohort studie Bij een retrospectieve cohortstudie definieert de onderzoeker het te onderzoeken staal en verzamelt gegevens over de voorspellende variabelen nadat de uitkomsten hebben plaatsgevonden. Dit design is gebaseerd op reeds bestaande gegevens en stalen, wat een kortere onderzoekstijd en minder kosten met zich meebrengt [14](#page=14) [33](#page=33) [35](#page=35). **Voordelen:** * Minder duur [35](#page=35). * Kortere tijd (follow-up in het verleden) [35](#page=35). **Nadelen:** * Minder controle over de selectie van subjecten en metingen [35](#page=35). > **Tip:** Retrospectieve cohortstudies zijn vaak gebaseerd op bestaande medische dossiers of databanken, wat efficiëntie kan bieden. ### 3.2 Toepassing in incidentiestudies Cohort studies zijn uitermate geschikt voor het bepalen van de incidentie van een ziekte. Incidentie meet het aantal nieuwe gevallen van een ziekte gedurende een bepaalde periode in een risicopopulatie. Ze zijn dikwijls de enige manier om het verloop in de tijd van predictoren en outcome variabelen vast te leggen. Bovendien laten cohort studies toe om talrijke outcome variabelen te bestuderen [19](#page=19) [6](#page=6) [7](#page=7). De incidentie wordt berekend als: $$ \text{Incidentie} = \frac{\text{N die de ziekte krijgen over verloop van een tijdsperiode}}{\text{N at risk gedurende die periode}} $$ > **Voorbeeld:** De Rotterdam Study rapporteerde de leeftijd- en genderspecifieke incidentie van COPD [22](#page=22). ### 3.3 Confounderende variabelen Een significant nadeel van cohort studies is de mogelijke invloed van "confounding variables". Dit zijn variabelen die geassocieerd zijn met zowel de voorspellende variabele als de outcome variabele, en daardoor de gevonden associaties kunnen vertekenen [18](#page=18). ### 3.4 Vergelijking met andere studies In de hiërarchie van bewijs worden observationele studies, waaronder cohort studies, geplaatst onder systematische reviews en meta-analyses van gerandomiseerde gecontroleerde trials (RCT's). Cohort studies staan hoger in de hiërarchie dan cross-sectionele en case-control studies vanwege hun vermogen om de temporele volgorde van blootstelling en uitkomst vast te stellen [13](#page=13) [23](#page=23) [31](#page=31). Bij het analyseren van gegevens uit cohort studies worden verschillende statistische maten gebruikt, afhankelijk van het type analyse: * **Odds Ratio (OR)** [32](#page=32). * **Relative Risk (RR)** [32](#page=32). * **Hazard Ratio (HR)** bij Cox-regressieanalyse [32](#page=32). Een "nested case-control study" is een specifiek design waarbij een case-control studie wordt "geënt" op een bestaande cohortstudie. Dit houdt in dat eerst een cohort wordt geïdentificeerd met opgeslagen gegevens en stalen, vervolgens cases worden geïdentificeerd aan het einde van de follow-up periode, controles worden geselecteerd uit dezelfde cohort, en ten slotte predictorvariabelen worden bepaald op de baseline stalen van cases en controles. Dit design combineert de voordelen van een cohortstudie (temporele volgorde) met de efficiëntie van een case-control studie [33](#page=33) [34](#page=34). Cohort studies worden geclassificeerd als longitudinale studies, in tegenstelling tot cross-sectionele studies die transversaal zijn. Ze kunnen de volgorde van events vaststellen, wat een cruciaal voordeel is [35](#page=35) [37](#page=37). --- # Case-control studies Case-control studies zijn retrospectieve observationele studies die efficiënt zijn voor het onderzoeken van zeldzame ziekten en het genereren van hypothesen, maar zijn gevoelig voor bias [24](#page=24) [27](#page=27). ### 4.1 Kenmerken van case-control studies Case-control studies worden vaak retrospectief uitgevoerd en worden beschreven als "huiswijn" op de lijst van onderzoeksdesigns: bescheidener en risicovoller dan andere opties, maar veel goedkoper en soms verrassend effectief. Ze bieden een hoge opbrengst met relatief kleine steekproeven. Deze studies zijn bijzonder efficiënt voor zeldzame ziekten of ziekten met een lange latentieperiode tussen blootstelling en het optreden van de ziekte. Ze kunnen hypotheses genereren over nieuwe ziekten of ongebruikelijke gebeurtenissen [24](#page=24) [27](#page=27). Een aanzienlijke zwakte van case-control studies is hun verhoogde gevoeligheid voor bias. Dit komt doordat er een separaat staal van gevallen ("cases") en controles wordt gebruikt. Bovendien worden voorspellende variabelen retrospectief gemeten, wat kan leiden tot "differential recall bias" (verschillende herinneringsbias) [27](#page=27). > **Tip:** Wees alert op de selectie van zowel cases als controles, aangezien dit de resultaten aanzienlijk kan beïnvloeden. De redenen waarom de cases in een case-control studie mogelijk niet representatief zijn voor alle gevallen van de ziekte zijn cruciaal om te overwegen [26](#page=26). ### 4.2 Odds ratio De odds ratio (OR) is de maatstaf die gebruikt wordt in case-control studies om de associatie tussen een kenmerk (bijvoorbeeld blootstelling) en een ziekte aan te geven. De odds ratio wordt berekend als de verhouding van de odds van aanwezigheid/afwezigheid van een kenmerk bij de patiënten (cases) ten opzichte van de odds van aanwezigheid/afwezigheid van het kenmerk bij de controles [28](#page=28) [32](#page=32). De formule voor de odds ratio is: $$ OR = \frac{\text{odds van blootstelling bij cases}}{\text{odds van blootstelling bij controles}} = \frac{a/c}{b/d} = \frac{a \cdot d}{b \cdot c} $$ waarbij: * `a` het aantal cases is met de blootstelling. * `b` het aantal cases is zonder de blootstelling. * `c` het aantal controles is met de blootstelling. * `d` het aantal controles is zonder de blootstelling. > **Voorbeeld:** In een case-control studie naar het verband tussen DES-gebruik door moeders en vaginaalkanker bij hun kinderen werden de volgende gegevens gevonden [29](#page=29): > > | | Vaginal cancer (cases) | No vaginal cancer (controls)* | > | :------------ | :--------------------- | :---------------------------- | > | Use of DES by mothers | 7 (a) | 0 (b) | > | No use of DES by mothers | 1 (c) | 32 (d) | > > De odds ratio wordt dan berekend als: $OR = \frac{7 \cdot 32}{0 \cdot 1} = \frac{224}{0} = \infty$. Dit geeft een sterke indicatie van een associatie. ### 4.3 Vergelijking met andere designs Case-control studies verschillen in hun temporele richting van cohort- en cross-sectionele studies. Terwijl cohortstudies de volgorde van gebeurtenissen van blootstelling naar uitkomst volgen over de tijd, beginnen case-control studies met de uitkomst (ziekte) en kijken ze terug naar mogelijke blootstellingen. Cross-sectionele studies meten blootstelling en uitkomst op hetzelfde moment [31](#page=31) [36](#page=36). Vergeleken met prospectieve cohortstudies, die relatieve risico's (RR) of hazard ratios (HR) meten, schatten case-control studies de odds ratio (OR) [32](#page=32). | Design | Voordelen | Nadelen | | :----------------- | :----------------------------------------------------------------------------------------------------- | :--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | **Case-control** | Geschikt voor zeldzame uitkomsten/aandoeningen
Korte duur
Kleine steekproef
Relatief goedkoop | Onduidelijke volgorde van gebeurtenissen
Gevaar van bias (o.a. sampling bias, survivor bias, measurement bias) en confounding door het samplen van twee populaties
Beperkt tot één uitkomst | [36](#page=36). | **Cohort (prospective)** | Volgorde van events
Kan verschillende predictors en outcomes bestuderen
Incidentie, relatief risico
Meer controle over selectie van subjecten en metingen
Vermijdt bias in het meten van de predictors | Grote sample sizes
Minder geschikt voor zeldzame outcomes
Duurder
Duren langer | [35](#page=35). | **Cross-sectioneel** | Kan meerdere predictors en outcomes bestuderen
Relatief korte duur
Prevalentie | Geen volgorde van events
Niet geschikt voor zeldzame predictors of zeldzame outcomes | [36](#page=36). ### 4.4 Nested case-control studies Nested case-control studies zijn een variant waarbij een case-control studie wordt "geënt" op een cohortstudie. Dit design combineert de voordelen van een retrospectieve cohortstudie met een veel hogere efficiëntie. De stappen omvatten [33](#page=33) [34](#page=34) [36](#page=36): 1. Identificeren van een cohort met opgeslagen gegevens en stalen [33](#page=33). 2. Identificeren van cases aan het einde van de follow-up periode [33](#page=33). 3. Selecteren van controles [33](#page=33). 4. Bepalen van predictorvariabelen op de baseline stalen van cases en controles [33](#page=33). Soms is hiervoor de vereiste dat stalen bewaard worden tot de outcomes optreden [36](#page=36). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Observationele studie | Een type onderzoek waarbij de onderzoeker observeert en gegevens verzamelt zonder interventie of manipulatie van variabelen, om zo patronen en associaties te identificeren. | | Cross-sectionele studie | Een onderzoeksdesign dat gegevens verzamelt van een populatie op één specifiek tijdstip, vaak gebruikt om de prevalentie van ziekten of kenmerken te bepalen. | | Cohorte studie | Een longitudinaal onderzoek waarbij een groep individuen met een gemeenschappelijk kenmerk wordt gevolgd over een bepaalde periode om de incidentie van ziekten of andere uitkomsten te bestuderen. | | Case-controle studie | Een retrospectief onderzoek waarbij individuen met een specifieke aandoening (cases) worden vergeleken met individuen zonder de aandoening (controles) om mogelijke risicofactoren te identificeren. | | Prevalentie | Het percentage van een populatie dat een bepaalde ziekte of aandoening heeft op een specifiek moment. | | Incidentie | Het percentage van een populatie dat een nieuwe ziekte of aandoening ontwikkelt gedurende een bepaalde periode. | | Risicofactor | Een variabele of kenmerk dat geassocieerd is met een verhoogd risico op het ontwikkelen van een ziekte of aandoening. | | Confounding variabele | Een variabele die zowel geassocieerd is met de blootstelling als met de uitkomst, en die de schijnbare relatie tussen de blootstelling en de uitkomst kan vertekenen. | | Odds ratio (OR) | Een maatstaf die de odds van blootstelling bij cases vergelijkt met de odds van blootstelling bij controles, gebruikt in case-controle studies om de sterkte van een associatie te schatten. | | Relative Risk (RR) | De ratio van de incidentie van de ziekte in de blootgestelde groep ten opzichte van de incidentie van de ziekte in de niet-blootgestelde groep, gebruikt in cohort studies. | | Nested case-control studie | Een case-controle studie die wordt uitgevoerd binnen een reeds bestaande kohorte studie, waarbij cases en controles worden geselecteerd uit de leden van die kohorte. | | Recall bias | Een systematische fout die optreedt wanneer individuen zich herinneren of rapporteren over gebeurtenissen uit het verleden op een manier die afhankelijk is van hun huidige status (bv. ziek of gezond). | | Pragmatic trial | Een experimenteel onderzoek dat is ontworpen om de effectiviteit van een interventie in de dagelijkse klinische praktijk te evalueren, met minder strenge selectiecriteria dan een klassieke RCT. |