1VET_23-24_Ethiekindezorg_1b_netwerkRelaties (1).pptx

# Beroepswaarden en normen in de verpleegkunde Dit onderwerp verkent beroepswaarden en -normen, zoals vastgelegd in beroepscodes en competentieprofielen, om verpleegkundigen houvast en ondersteuning te bieden bij het ingroeien in hun rol. ## 1. Beroepswaarden en beroepsnormen Beroepswaarden en beroepsnormen definiëren waar het beroep voor staat en wat verpleegkundigen wel en niet mogen doen. Ze omvatten de kennis, vaardigheden, attitudes en rollen waaraan een verpleegkundige moet voldoen, zoals vastgelegd in beroepscodes en competentieprofielen. ### 1.1 Functie van beroepscodes en competentieprofielen * **Houvast:** Beroepscodes en competentieprofielen bieden verpleegkundigen de mogelijkheid om terug te vallen op de collectieve reflectie van hun beroepsgroep. * **Ondersteuning:** Ze bieden ondersteuning doordat verpleegkundigen er niet alleen voor staan en kunnen rekenen op collega's, ook voor ethische reflectie. * **Ingroeien in de rol:** Ze helpen verpleegkundigen om in hun rol en verantwoordelijkheden te groeien, omdat niet alles opnieuw uitgevonden hoeft te worden. Wel blijft er noodzaak tot continue reflectie. > **Tip:** Het is belangrijk om te beseffen dat hoewel beroepscodes en competentieprofielen houvast bieden, verpleegkundigen altijd kritisch moeten blijven nadenken en hun handelen moeten afwegen tegen de geldende waarden. ### 1.2 Het belang van blijven nadenken Zelfs wanneer wetgeving duidelijk is (bijvoorbeeld over toestemming voor behandeling), vraagt het de verpleegkundige om ethisch te blijven reflecteren. Een vergelijking met persoonlijke relaties illustreert dit: de beste steun is er niet een die toegeeft aan gemak, maar een die aanmoedigt om door te zetten. De verpleegkundige moet voortdurend afwegen welke waarden in het spel zijn en hoe deze te prioriteren. > **Tip:** In latere modules wordt dieper ingegaan op autonomie en situaties waarin ervan afgeweken mag worden. Ook in teamteaching over ethiek en recht worden casussen vanuit een ethisch en juridisch perspectief behandeld. ## 2. Het viervoudig netwerk van verpleegkundige relaties Competentieprofielen en beroepscodes schetsen de verwachtingen voor de verpleegkundige in diverse relaties. ### 2.1 Relatie tot de zorgvrager De verpleegkundige dient de belangen van de zorgvrager te behartigen. Dit houdt in: * **Respect voor beroepsgeheim en privacy:** De verpleegkundige respecteert wettelijke verplichtingen rondom het beroepsgeheim en de privacy van de zorgvrager en diens omgeving. Er dient bijzondere aandacht te zijn voor de bescherming van deze informatie bij gebruik van elektronische communicatie en sociale media. * **Zorgvuldigheid met vertrouwelijke informatie:** Vertrouwelijke informatie die tijdens de beroepsuitoefening is verkregen, dient geheim te worden gehouden. > **Voorbeeld:** De Belgische wetgeving stelt dat het beroepsgeheim geldt voor een verpleegkundige zodra deze wordt benaderd, ongeacht of de verpleegkundige aan het werk is of niet. * **Toestemming voor zorgverlening:** Voordat zorg wordt verleend, dient de zorgvrager (of diens vertegenwoordiger) geïnformeerd en om toestemming gevraagd te worden. Dit omvat uitleg over de voorgenomen handeling, het respecteren van weigering door een wilsbekwame zorgvrager, en het respecteren van weigering door een vertegenwoordiger, tenzij dit in strijd is met de zorg die van een goede hulpverlener verwacht wordt. > **Vergelijking met wetgeving:** Wet op de Patiëntenrechten (bijvoorbeeld Artikel 8, § 1) stelt dat de patiënt het recht heeft om geïnformeerd, voorafgaandelijk en vrij toe te stemmen in iedere tussenkomst. Deze toestemming wordt expliciet gegeven, tenzij de gedragingen van de patiënt redelijkerwijs toestemming afleiden nadat deze voldoende is geïnformeerd. Op verzoek van de patiënt of beroepsbeoefenaar, en met instemming van de ander, wordt de toestemming schriftelijk vastgelegd in het patiëntendossier. > > **Vergelijking met wetgeving:** Artikel 8, § 2 van de Wet op de Patiëntenrechten specificeert dat de te verstrekken inlichtingen betrekking hebben op het doel, de aard, de urgentie, de duur, de frequentie, contra-indicaties, nevenwerkingen, risico's, nazorg, alternatieven en financiële gevolgen van de tussenkomst. Ook de gevolgen van weigering of intrekking van toestemming, en andere relevante verduidelijkingen, inclusief wettelijke bepalingen, dienen te worden besproken. > > **Tip:** Het handelen volgens deze principes is een vorm van "opkomen voor je patiënt". * **Autonomie en veiligheid van de zorgvrager:** De verpleegkundige oefent zijn beroep uit met de hem toegekende autonomie en stelt de veiligheid van de zorgvrager voorop. ### 2.2 Relatie tot het beroep Dit omvat trouw zijn aan het beroep en handelen volgens geldende normen, Evidence-Based Practice (EBP) en best clinical practice. ### 2.3 Relatie tot de collega * **Omgaan met conflicten:** Bij conflicten met of tussen collega's dient de verpleegkundige uit te gaan van objectieve feiten. Bemiddeling is aangewezen waar mogelijk, en hulp van een vertrouwenspersoon of leidinggevende kan worden ingeschakeld. Het vermijden van uitspraken die de situatie verergeren is cruciaal. * **Omgaan met onprofessioneel gedrag of fouten:** In eerste instantie dient de verpleegkundige collega's met wederzijds respect aan te spreken op onprofessioneel gedrag of fouten. Indien het gedrag niet wordt aangepast, dient dit gemeld te worden aan de verantwoordelijke. * **Melden bij ernstig risico:** Bij ernstig risico voor de gezondheid of belangen van een zorgvrager of diens omgeving, dienen onmiddellijk maatregelen te worden genomen ter bescherming. Dit omvat melding aan verantwoordelijken van de collega en, indien nodig, aan medische overheid en/of gerecht. * **Medeverantwoordelijkheid:** Een verpleegkundige die niet reageert op herhaald ongepast gedrag van een collega, kan als stilzwijgend akkoord worden beschouwd en medeverantwoordelijk worden gesteld. De veiligheid van de zorgvrager heeft altijd voorrang. > **Voorbeeld:** Stel je voor dat jij student bent in de casus van de man in de rolstoel. Schrijf uit wat je in zo'n situatie zou doen. Wissel dit uit met een medestudent en geef elkaar feedback over hoe rekening is gehouden met de diverseattituden die van jou verwacht worden. Oefen je zelf in feedback geven en zelfbeoordeling. > **Tip:** Oefeningen rond beroepscodes, zoals sorteeroefeningen om waarden te herkennen en integratieoefeningen om te zien hoe een code kan helpen bij concrete situaties (zoals de man in de rolstoel), zijn beschikbaar in de digitale cursus. Dit helpt bij het oefenen van feedback geven en zelfbeoordeling. ### 2.4 Relatie tot zichzelf De verpleegkundige draagt zorg voor zijn eigen fysieke en mentale gezondheid. Daarnaast draagt hij bij aan veilige, doeltreffende en ergonomische arbeidsomstandigheden voor zichzelf, de zorgvrager, diens omgeving en collega's. ## 3. Verdieping: Deontologische code en beroepswaarden De deontologische code van verpleegkundigen, zoals de Belgische deontologische code, is een essentiële bron om beroepswaarden te verdiepen en te begrijpen hoe deze in de praktijk worden toegepast. Een verdiepingsopdracht rond de deontologische code en persoonlijke beroepswaarden kan worden gezien als een "vraag van de miljoen". --- # Het viervoudig netwerk van verpleegkundige relaties Dit onderwerp analyseert de essentiële relaties die een verpleegkundige aangaat binnen haar professionele context, met specifieke aandacht voor de relatie tot de zorgvrager, het beroep zelf, collega's en de bredere omgeving, inclusief de bijbehorende verwachtingen en attitudes. ### 2.1 De rol van beroepscodes en competentieprofielen Beroepscodes en competentieprofielen fungeren als leidraad voor verpleegkundigen. Ze geven aan waar het beroep voor staat, wat wel en niet mag gebeuren, en welke kennis, vaardigheden, attitudes en rollen van een professional verwacht worden. Deze documenten bieden houvast door collectieve reflectie, ondersteuning via collega's en faciliteren de ingroei in de rol en verantwoordelijkheden van een verpleegkundige. Het is essentieel om hierop terug te vallen en continu te blijven reflecteren op de waarden die in het spel zijn en hoe deze af te wegen. > **Tip:** Beroepscodes en competentieprofielen zijn niet statisch. Blijf kritisch nadenken en pas de kennis toe op concrete situaties. ### 2.2 Het viervoudig netwerk van verpleegkundige relaties Het professionele handelen van een verpleegkundige kan worden geanalyseerd binnen vier kernrelaties: #### 2.2.1 Relatie tot de zorgvrager Deze relatie draait om het behartigen van de belangen van de zorgvrager, met respect voor diens autonomie en rechten. * **Beroepsgeheim en privacy:** Verpleegkundigen dienen strikt het wettelijke beroepsgeheim en de privacy van de zorgvrager en diens omgeving te respecteren, met extra aandacht voor elektronische communicatie en sociale media. * Het beroepsgeheim geldt ook buiten werktijd en in informele settings. * **Toestemming en autonomie:** Zorgverlening vereist geïnformeerde, voorafgaande en vrije toestemming van de zorgvrager. * De zorgvrager moet altijd worden geïnformeerd over de voorgestelde handelingen, de aard, urgentie, duur, frequentie, contra-indicaties, nevenwerkingen, risico's, nazorg, alternatieven en financiële gevolgen. * De weigering van een behandeling door een wilsbekwame zorgvrager moet worden gerespecteerd. Bij een niet-wilsbekwame zorgvrager dient de vertegenwoordiger te worden geraadpleegd, tenzij dit indruist tegen de verwachtingen van een goed hulpverlener. * Het respecteren van de autonomie van de zorgvrager is een cruciaal aspect van "opkomen voor je patiënt". * **Veiligheid en welzijn:** Verpleegkundigen moeten de veiligheid van de zorgvrager te allen tijde op de eerste plaats stellen en handelen in lijn met de deontologische code, waarbij de veiligheid van de zorgvrager voorgaat. > **Voorbeeld:** Een verpleegkundige benadert een patiënt die aangeeft "geen zin te hebben" in een specifieke zorgtaak. In plaats van de taak onmiddellijk af te gelasten, legt de verpleegkundige de noodzaak en het belang van de taak uit, en vraagt opnieuw om toestemming. Dit illustreert het respecteren van autonomie en het bieden van ondersteuning, vergelijkbaar met een vriend die aanmoedigt om door te zetten bij het opbouwen van conditie. #### 2.2.2 Relatie tot het beroep Deze relatie omvat trouw zijn aan het beroep, wat inhoudt handelen volgens geldende normen, evidence-based practice (EBP) en best clinical practice. * **Beroepswaarden en normen:** Verpleegkundigen moeten handelen conform de waarden en normen die aan het beroep verbonden zijn, zoals vastgelegd in beroepscodes. * **Professionele ontwikkeling:** Het continu nastreven van de hoogste standaarden in de beroepsuitoefening is essentieel. #### 2.2.3 Relatie tot collega's De omgang met collega's is gebaseerd op collegialiteit, respect en een gedeelde verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van zorg. * **Conflicthantering:** Bij conflicten met of tussen collega's dient de verpleegkundige uit te gaan van objectieve feiten, te bemiddelen waar aangewezen, en hulp te zoeken bij een vertrouwenspersoon of leidinggevende indien nodig. Het vermijden van uitspraken die de situatie kunnen verergeren is cruciaal. * **Aanspreken op gedrag:** Onprofessioneel gedrag of fouten van een collega dienen in eerste instantie direct en met wederzijds respect te worden besproken. Indien het gedrag niet wordt aangepast, moet dit worden gemeld aan de verantwoordelijke. * **Melding bij risico's:** Bij ernstig risico voor de gezondheid of belangen van een zorgvrager of omgeving, moeten onmiddellijk maatregelen worden genomen ter bescherming. Dit omvat melding aan leidinggevenden en, indien nodig, aan medische overheid en/of het gerecht. * **Gedeelde verantwoordelijkheid:** Het stilzwijgend tolereren van herhaald ongepast gedrag van een collega kan leiden tot mede-verantwoordelijkheid. De veiligheid van de zorgvrager heeft altijd prioriteit. > **Voorbeeld:** Een verpleegkundige merkt dat een collega consequent vertrouwelijke patiëntinformatie deelt op sociale media. Eerst spreekt de verpleegkundige de collega hierop aan. Als het gedrag aanhoudt en er een risico ontstaat voor de privacy van patiënten, meldt de verpleegkundige dit bij de afdelingsverantwoordelijke. #### 2.2.4 Relatie tot de omgeving Deze relatie omvat het bijdragen aan veilige, doeltreffende en ergonomische arbeidsomstandigheden voor zichzelf, de zorgvrager, de omgeving en collega's. * **Arbeidsomstandigheden:** Verpleegkundigen hebben een verantwoordelijkheid om actief bij te dragen aan een veilige en gezonde werkomgeving. * **Eigen welzijn:** Zorg dragen voor de eigen fysieke en mentale gezondheid is een vereiste om het beroep op een adequate manier te kunnen uitoefenen. --- # Casuïstiek en ethische dilemma's in de verpleegkunde Dit onderdeel behandelt de toepassing van beroepswaarden en normen in de verpleegkundige praktijk, geïllustreerd aan de hand van casuïstiek, met een focus op de relaties die een verpleegkundige onderhoudt. ## 3 Casuïstiek en ethische dilemma's in de verpleegkunde Dit thema verkent hoe verpleegkundigen omgaan met ethische en juridische dilemma's in de dagelijkse praktijk, waarbij beroepscodes en competentieprofielen als leidraad dienen. De kern ligt bij het maken van afwegingen in complexe situaties, zoals de omgang met patiënten die taken ontlopen. ### 3.1 Het viervoudig netwerk van verpleegkundige relaties Beroepscodes en competentieprofielen definiëren de waarden en normen waar een verpleegkundige voor staat en hoe deze zich vertalen in concrete handelingen. Ze bieden houvast, ondersteuning en een kader voor ingroei in de rol en verantwoordelijkheden van de verpleegkundige. #### 3.1.1 Beroepswaarden, -normen en hun betekenis * **Beroepswaarden** geven aan waar het beroep voor staat en wat dientengevolge wel of niet mag gebeuren. * **Beroepsnormen**, vastgelegd in beroepscodes en competentieprofielen, specificeren welke kennis, vaardigheden, attitudes en rollen vereist zijn. > **Tip:** Beroepscodes en competentieprofielen zijn niet bedoeld als rigide regels, maar als richtlijnen die de verpleegkundige helpen bij ethische reflectie en besluitvorming. Continu nadenken over de afweging van waarden blijft essentieel. #### 3.1.2 De relatie met de zorgvrager: belangen behartigen De verpleegkundige heeft een belangrijke relatie met de zorgvrager, waarbij het behartigen van diens belangen centraal staat. Dit omvat het respecteren van de wettelijke verplichtingen rond beroepsgeheim en privacy, en het verkrijgen van geïnformeerde toestemming voor zorgverlening. * **Beroepsgeheim en privacy:** Verpleegkundigen dienen vertrouwelijk om te gaan met alle informatie over de zorgvrager, zowel mondelinge als schriftelijke, en dit geldt ook buiten werktijd. * **Toestemming van de patiënt:** Wetgeving verplicht verpleegkundigen om patiënten te informeren en hun toestemming te verkrijgen voor iedere medische of verpleegkundige tussenkomst. Dit recht op toestemming is fundamenteel. > **Voorbeeld:** De wet op patiëntenrechten stelt dat een patiënt het recht heeft om vrij toe te stemmen in elke tussenkomst. De verpleegkundige moet de patiënt informeren over het doel, de aard, de risico's, alternatieven en de financiële gevolgen van de voorgestelde zorg. De gedragingen van de patiënt kunnen, na adequate informatie, als impliciete toestemming worden beschouwd, tenzij anders aangegeven. * **Autonomie van de patiënt:** De verpleegkundige oefent het beroep uit met de nodige autonomie, waarbij de veiligheid van de zorgvrager altijd voorop staat. Dit betekent ook het respecteren van de weigering van een behandeling door een wilsbekwame patiënt. #### 3.1.3 De relatie met het beroep: trouw en verantwoordelijkheid Trouw aan het beroep houdt in dat de verpleegkundige handelt volgens geldende normen, Evidence Based Practice (EBP) en de best practice. Dit omvat ook het zorgen voor de eigen fysieke en mentale gezondheid en het bijdragen aan veilige werkomstandigheden voor zichzelf, de zorgvrager en collega's. #### 3.1.4 De relatie met de collega: collegialiteit * **Conflicten met collega's:** Bij conflicten dient de verpleegkundige uit te gaan van objectieve feiten, te bemiddelen, te helpen bij de oplossing en indien nodig hulp in te schakelen van een vertrouwenspersoon of leidinggevende. De verpleegkundige dient uitspraken of tussenkomsten die de situatie kunnen verergeren te vermijden. * **Onprofessioneel gedrag van collega's:** Bij onprofessioneel gedrag of een fout van een collega wordt deze eerst onderling en met wederzijds respect aangesproken. Indien het gedrag niet wordt aangepast, meldt de verpleegkundige dit aan de verantwoordelijke. * **Veiligheid van de zorgvrager:** Bij ernstig risico voor de gezondheid of belangen van een zorgvrager, dient de verpleegkundige onmiddellijk maatregelen te nemen om hen te beschermen en dit te melden aan de verantwoordelijken en eventueel de medische overheid of het gerecht. Stilzwijgend akkoord gaan bij herhaald ongepast gedrag van een collega kan leiden tot mede-verantwoordelijkheid. De veiligheid van de zorgvrager heeft altijd voorrang. > **Voorbeeld:** Een student die stage loopt, wordt geconfronteerd met een situatie waarin een patiënt (in de casus uit de documentatie een man in een rolstoel) taken lijkt te willen vermijden. De student moet hierbij nadenken over de relatie met de patiënt: is er sprake van een echte klacht of probeert de patiënt iets te ontlopen? Welke waarden staan hier op het spel (autonomie, welzijn, zelfredzaamheid)? Hoe kan de student, met inachtneming van de beroepscode en wetgeving, handelen om de belangen van de patiënt te behartigen en tegelijkertijd de zorg te optimaliseren? Dit vereist een afweging tussen het respecteren van de autonomie van de patiënt en de plicht tot zorg. ### 3.2 Casus: Nico en de auto-ongeluk De casus van Nico, een 16-jarige jongen na een auto-ongeluk die huilt en taken wil laten overnemen, illustreert het belang van het onderscheiden van echte klachten van ontwijkend gedrag. Dit raakt aan de relatie met de zorgvrager en de ethische afweging die de verpleegkundige moet maken. Het is cruciaal om te beoordelen of Nico's gedrag voortkomt uit pijn, angst, depressie, of een poging om verantwoordelijkheid te ontlopen. De verpleegkundige moet hierbij de autonomie van Nico respecteren, maar ook proberen hem te motiveren en te ondersteunen in zijn revalidatieproces. Dit kan door hem te betrekken bij beslissingen over zijn zorg en hem aan te moedigen tot actieve deelname, vergelijkbaar met hoe een vriend iemand aanmoedigt om door te zetten bij het opbouwen van conditie. > **Tip:** Bij het omgaan met zorgvragers die taken lijken te vermijden, is het belangrijk om niet direct te oordelen, maar geduldig te onderzoeken wat de onderliggende oorzaak is. Communicatie, empathie en het zoeken naar gezamenlijke oplossingen zijn hierbij essentieel. #### 3.2.1 Oefeningen rond beroepscodes Het begrijpen en toepassen van beroepscodes is cruciaal voor de dagelijkse praktijk. Interactieve oefeningen, zoals het sorteren van beroepswaarden en het integreren van de code in concrete situaties, helpen verpleegkundigen om hier vaardig in te worden. * **Sorteeroefeningen:** Helpen bij het herkennen van verschillende beroepswaarden. * **Integratieoefeningen:** Moedigen aan om na te gaan hoe de beroepscode concreet kan helpen bij het oplossen van praktijksituaties, zoals de casus van de man in de rolstoel. Door deze oefeningen te maken, kan men de deontologische code en de eigen beroepswaarden beter doorgronden, wat essentieel is voor ethisch en professioneel handelen. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Beroepscode | Een document dat de ethische principes, waarden en normen uiteenzet waar een professional zich aan dient te houden tijdens de uitoefening van zijn beroep. Het geeft aan waar het beroep voor staat en wat de verwachtingen zijn omtrent gedrag. | | Competentieprofielen | Beschrijvingen van de kennis, vaardigheden, attitudes en rollen die een professional moet beheersen om zijn taken adequaat uit te voeren. Deze profielen bieden een kader voor wat verwacht wordt op het gebied van bekwaamheid. | | Houvast | Een psychologisch of structureel element dat een professional ondersteuning biedt en zekerheid geeft. In de context van een beroepsgroep verwijst het naar de collectieve reflectie en vastgelegde normen waarop men kan terugvallen. | | Ondersteuning | De hulp of bijstand die geboden wordt door anderen binnen een professionele context. Dit kan zowel praktische als emotionele en ethische ondersteuning omvatten, bijvoorbeeld door collega's of leidinggevenden. | | Ingroeiing in rol | Het proces waarbij een professional zich eigen maakt en ontwikkelt binnen zijn specifieke functie en bijbehorende verantwoordelijkheden. Dit omvat het leren en internaliseren van de vereiste gedragingen en attitudes. | | Beroepsgeheim | De wettelijke of ethische plicht van professionals om vertrouwelijke informatie die zij tijdens hun werkzaamheden verkrijgen, geheim te houden. Dit geldt ook buiten de directe werktijd indien de informatie op het beroep betrekking heeft. | | Privacy van de zorgvrager | Het recht van een patiënt of zorgvrager op bescherming van zijn persoonlijke levenssfeer en medische informatie. Verpleegkundigen dienen hier te allen tijde zorgvuldig mee om te gaan, met speciale aandacht voor digitale communicatie. | | Zorgvrager | Een persoon die professionele zorg of hulpverlening ontvangt. Dit kan betrekking hebben op medische, verpleegkundige of andere vormen van ondersteuning, afhankelijk van de context. | | Autonomie | Het zelfbeschikkingsrecht van een persoon, in het bijzonder van de patiënt, om eigen beslissingen te nemen betreffende zijn gezondheid en behandeling. Verpleegkundigen moeten deze autonomie respecteren. | | Patiëntenrechten | De wettelijk vastgelegde rechten van patiënten binnen de gezondheidszorg, waaronder het recht op informatie, toestemming, inzage van het dossier en privacy. Deze rechten waarborgen de positie van de patiënt. | | Deontologische code | Een ethische richtlijn die specifieke gedragsregels voor een beroepsgroep vastlegt. Het is een leidraad voor professioneel handelen en ethische besluitvorming. | | EBP (Evidence-Based Practice) | Een benadering waarbij beslissingen over patiëntenzorg worden gebaseerd op het beste beschikbare wetenschappelijke bewijs, gecombineerd met klinische expertise en patiëntvoorkeuren. | | Collegialiteit | Een houding van samenwerking, wederzijds respect en solidariteit tussen collega's binnen een beroepsgroep. Dit omvat het ondersteunen van elkaar en het gezamenlijk streven naar een goede werksfeer en zorgkwaliteit. | | Verantwoording | De plicht om rekenschap af te leggen van het eigen handelen en de genomen beslissingen. In de verpleegkunde betekent dit dat men verantwoordelijk is voor de geleverde zorg en de naleving van normen. | | Patiënt | Een individu dat medische zorg ontvangt. De term wordt vaak gebruikt in de context van ziekenhuizen en medische behandelingen. | | Zorgverlening | Het geheel van activiteiten gericht op het bieden van hulp, zorg of behandeling aan personen die dit nodig hebben. Dit omvat een breed scala aan professionele diensten in de gezondheidszorg. | | Wilsbekwaam | Een persoon die in staat is om de aard, gevolgen en risico's van een beslissing te begrijpen en op basis daarvan een redelijke keuze te maken. Dit is essentieel voor het verlenen van geïnformeerde toestemming. |