INF6 Reservoir en overdracht

# Reservoir en overdracht van infectieziekten Het reservoir is de "pool" waarin een micro-organisme zich in stand houdt door replicatie en van waaruit een vatbare gastheer besmet kan worden. De overdracht van een ziekteverwekker van het reservoir naar een nieuwe gastheer kan op verschillende manieren gebeuren, waarbij de rol van vectoren en dragers essentieel kan zijn [4](#page=4). ### 6.2.1 Soorten reservoirs De aard van het reservoir bepaalt mede de mogelijkheden voor bestrijding van infectieziekten [5](#page=5). * **Mens als reservoir:** Wanneer de mens het reservoir is, kan vaccinatie potentieel het reservoir uitroeien en daarmee de ziekte elimineren. Een voorbeeld hiervan is het poliovirus, dat zich in stand houdt in menselijke gastheren en wordt overgedragen via besmette zaken of vloeistoffen die ingeslikt worden. Dit type reservoir maakt ook het concept van kudde-immuniteit mogelijk [4](#page=4) [5](#page=5). * **Dieren als reservoir:** Als dieren het reservoir vormen, heeft vaccinatie van mensen geen invloed op het reservoir zelf. Voorbeelden hiervan zijn *Taenia* (lintworm) en *Plasmodium* (verwekker van malaria). Indien de mens een eind- of tussengastheer is, maar niet deel uitmaakt van het reservoir (omdat de kiem zich niet in de mens kan in stand houden), kan het reservoir theoretisch vernietigd worden door de betreffende dieren uit te roeien, zoals bij aviaire influenza. *Toxoplasma gondii* is een voorbeeld waarbij dieren (katten) de bron van infectie zijn via hun uitwerpselen, en de mens besmet kan raken door onvoldoende verhit vlees of met uitwerpselen besmette groenten [4](#page=4) [5](#page=5). * **Omgeving als reservoir:** Soms omvat het reservoir de gehele wereld, inclusief dode materie. *Clostridium tetani*, de veroorzaker van tetanus, bevindt zich in de bodem en kan via wonden infectie veroorzaken. *Legionella* is een ander voorbeeld van een pathogeen dat in de omgeving kan voorkomen. *Vibrio cholerae* kan zich ook in water begeven, afkomstig uit menselijke fecaliën [4](#page=4). ### 6.2.2 Overdrachtsmechanismen en vectoren Het transport van de kiem van het reservoir naar de gastheer gebeurt door middel van vectoren (levende organismen) of dragers (carriers) [4](#page=4). * **Directe overdracht:** De overdracht kan plaatsvinden door directe inname van besmette materialen, zoals bij poliovirus via besmette stoelgangresten die worden ingeslikt [4](#page=4). * **Indirecte overdracht via voeding of water:** Besmetting kan ook optreden door het consumeren van water of voedsel dat besmet is met de ziekteverwekker, zoals bij *Vibrio cholerae* uit menselijke fecaliën of *Toxoplasma gondii* uit onvoldoende verhit vlees of besmette groenten [4](#page=4). * **Overdracht via vectoren:** * *Anopheles* muggen fungeren als vector voor *Plasmodium spp.*, waarbij bloedcontact de overdracht veroorzaakt [4](#page=4). * Als de transfer van het reservoir naar de volgende gastheer een specifieke vector vereist, kan het uitroeien van deze vector de verspreiding stoppen, zoals de bestrijding van muggen bij malaria [5](#page=5). ### 6.2.3 Gastheer-relaties: tussengastheer en eindgastheer De rol van de gastheer in de levenscyclus van een pathogeen is cruciaal voor de verspreidingsdynamiek [6](#page=6). * **Tussengastheer:** Een tussengastheer is een organisme waarin het pathogeen zich ontwikkelt, maar waarin geen horizontale verspreiding (van individu naar individu binnen die generatie) plaatsvindt. Voor *Toxoplasma gondii* is de mens bijvoorbeeld een tussengastheer; directe mens-op-mens besmetting is dan niet mogelijk, behalve in uitzonderlijke gevallen zoals bij kannibalisme. Verticale transmissie (van moeder op kind) is wel mogelijk [6](#page=6). * **Eindgastheer:** Een eindgastheer is een organisme waarin horizontale verspreiding van het pathogeen wel mogelijk is [6](#page=6). **Tip:** De onderscheiding tussen tussengastheer en eindgastheer is fundamenteel om te begrijpen of een ziekte zich efficiënt van mens tot mens kan verspreiden, wat de epidemiologische implicaties en bestrijdingsstrategieën sterk beïnvloedt. Horizontale transmissie is doorgaans belangrijker in dichtbevolkte gebieden, terwijl verticale transmissie meer relevant kan zijn in kleine, geïsoleerde gemeenschappen [6](#page=6). --- # Exogene versus endogene infectieziekten Een analyse van de oorsprong van infectieziekten, onderscheidend tussen ziekten veroorzaakt door externe pathogenen en die welke voortkomen uit reeds aanwezige micro-organismen in het lichaam bij verminderde weerstand. ### 6.1.1. Definitie en kenmerken Infectieziekten kunnen worden onderverdeeld op basis van de oorsprong van de veroorzakende pathogeen. Dit onderscheid is cruciaal voor het begrijpen van de epidemiologie en de aanpak van dergelijke ziekten [3](#page=3). #### 6.1.1.1. Exogene infectieziekten Exogene infectieziekten worden veroorzaakt door een verwekker die van buiten het lichaam afkomstig is en niet tot de gebruikelijke microbiële flora behoorde. Deze pathogenen worden beschouwd als typische ziekteverwekkers [3](#page=3). * **Kenmerken:** * De verwekker is niet aanwezig in de normale flora van de gastheer voorafgaand aan de infectie [3](#page=3). * Vaak gaat het om specifieke pathogenen die bekend staan om hun ziekteverwekkende eigenschappen [3](#page=3). * **Voorbeelden:** * *Salmonella* [3](#page=3). * Hepatitis B-virus (HBV) [3](#page=3). * Influenzavirus [3](#page=3). * **Tijdelijke passanten:** Zelfs micro-organismen die slechts tijdelijk in de flora aanwezig zijn en daarna een infectie veroorzaken, kunnen als exogeen worden beschouwd. Een voorbeeld hiervan is *Neisseria meningitidis* [3](#page=3). #### 6.1.1.2. Endogene infectieziekten Endogene infectieziekten ontstaan wanneer reeds aanwezige micro-organismen in het lichaam, vaak behorend tot de normale flora, een infectie veroorzaken, meestal als gevolg van een verminderde weerstand van de gastheer. Deze infecties worden ook wel opportunistische infecties genoemd [3](#page=3). * **Kenmerken:** * De verwekker is reeds aanwezig in het lichaam, bijvoorbeeld in de darmflora of huidflora [3](#page=3). * Een verlaagde weerstand van de gastheer is een voorwaarde voor het ontstaan van de ziekte [3](#page=3). * **Mechanismen:** * Bacteriën uit de normale darm- of huidflora kunnen weefsels binnendringen en infecties veroorzaken [3](#page=3). * Micro-organismen uit de flora van de bovenste luchtwegen kunnen afdalen naar de lagere luchtwegen en daar infecties veroorzaken [3](#page=3). * Sommige virussen, zoals herpesvirussen, kunnen ook op endogene wijze infecties veroorzaken [3](#page=3). * **Voorbeelden:** * Koortsblaasjes (veroorzaakt door herpesvirussen) [3](#page=3). * Zona (gordelroos, ook veroorzaakt door herpesvirussen) [3](#page=3). ### 6.1.2. Rol van de arts bij endogene infecties De medische praktijk kan een rol spelen in het ontstaan van endogene infecties. Diverse interventies kunnen de balans van de normale flora verstoren of de weerstand van de patiënt aantasten [3](#page=3). * **Factoren die bijdragen aan endogene infecties:** * **Antibiotica:** Gebruik van antibiotica kan de normale, beschermende flora elimineren, waardoor opportunistische pathogenen de kans krijgen zich te vermenigvuldigen [3](#page=3). * **Invasieve technieken:** Medische procedures die de natuurlijke barrières van het lichaam doorbreken, zoals katheterisaties of chirurgie, kunnen pathogenen toegang geven tot normale steriele of minder belaste lichaamsdelen [3](#page=3). * **Immunosuppressiva:** Medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken, verlagen de algemene weerstand van de patiënt, waardoor opportunistische infecties gemakkelijker kunnen optreden [3](#page=3). **Conclusie:** Doordacht medisch handelen en strikte naleving van hygiëneprotocollen zijn essentieel om het risico op endogene infecties te minimaliseren [3](#page=3). --- # Epidemiologie en ziekteverspreiding Dit gedeelte behandelt de concepten van epidemieën, de voorwaarden voor de verspreiding van infectieziekten, en illustreert dit aan de hand van voorbeelden zoals de verspreiding van HIV, waarbij de rol van contacten en bevolkingsgroei wordt benadrukt. ### 3.1 Epidemieën en de verspreiding van infectieziekten Een epidemie kan worden onderhouden indien er voldoende geschikte contacten plaatsvinden tussen vatbare personen. Dit concept is essentieel voor het begrijpen van hoe ziekteverwekkers zich verspreiden binnen een populatie [10](#page=10). #### 3.1.1 Voorwaarden voor transmissie Transmissie van een infectieziekte veronderstelt geschikt contact tussen een vatbare persoon en het infectieuze agens. Dit betekent dat er een route moet zijn waarlangs het agens van de ene persoon (of bron) naar de andere kan overgaan [8](#page=8). #### 3.1.2 De rol van contacten en bevolkingsgroei De intensiteit en aard van de contacten binnen een populatie zijn cruciaal voor de instandhouding van een epidemie. Een toename in bevolkingsgroei en urbanisatie, zoals te zien in Afrikaanse steden zoals Kinshasa, kan correleren met het doorbreken van epidemische ketens en de groei van de ziekteverspreiding. Dit komt doordat een grotere bevolkingsdichtheid meer potentiële contacten tussen vatbare individuen mogelijk maakt [10](#page=10). ### 3.2 Illustratief voorbeeld: de verspreiding van HIV De verspreiding van het humaan immunodeficiëntievirus (HIV) dient als een duidelijk voorbeeld van epidemiologische analyse en ziekteverspreiding [7](#page=7). #### 3.2.1 HIV-transmissie en epidemiologische analyse Een voorbeeld van epidemiologische analyse betreft de seksuele transmissie van HIV. Hierbij wordt een indexpatiënt (patiënt 0) geïdentificeerd die het virus verspreidt door seksueel contact, waarna zijn of haar partners het virus verder verspreiden onder derden. Elke cirkel in een dergelijke analyse vertegenwoordigt een patiënt, met vermelding van de stad van diagnose en symptomen zoals Kaposi sarcoom (KS), Pneumocystis jiroveci pneumonie (PCP) of andere opportunistische infecties (other OI). De lijnen tussen de cirkels illustreren seksuele blootstellingen [7](#page=7). #### 3.2.2 Moleculaire analyse en de oorsprong van HIV Moleculaire analyses van RNA-sequenties van verschillende HIV-isolaten tonen de verwantschap tussen stammen aan; hoe verder de sequenties van elkaar verwijderd zijn (gemeten door de lengte van de lijnen), hoe minder verwant de stammen zijn. Analyse van biopten uit het toenmalige Belgisch Congo uit 1959 en 1960 hebben geleid tot belangrijke inzichten in de oorsprong van HIV [9](#page=9): * **Moleculaire klok simulatie:** Gebaseerd op de snelheid waarmee het virus mutaties verwerft, suggereert een gemeenschappelijke voorouder van HIV rond de wisseling van de 19e en 20e eeuw. Dit punt markeert waarschijnlijk de oorspronkelijke sprong van het virus van aap naar mens, vermoedelijk tijdens de jacht of bereiding van apenvlees [9](#page=9). * **Onopgemerkte verspreiding:** Vóór de officiële ontdekking van aids in 1981 bij een klein aantal blanken, waren er naar schatting honderdduizenden zwarten reeds onopgemerkt gestorven aan de ziekte [9](#page=9). #### 3.2.3 De groei en verspreiding van de HIV-pandemie De opkomst en groei van de grote nederzettingen nabij het epicentrum van de HIV-1 groep M-epidemie correleren met de bevindingen over de verspreiding van de ziekte. De oorsprong van de HIV-1/aids-pandemie lag in Centraal-Afrika, vanwaar het zich verspreidde naar Europa. Via Haïti, bewoond door nakomelingen van slaven die familiebanden onderhielden met Afrikanen, verspreidde het virus zich verder naar Amerika. HIV-1 kan al vele jaren aanwezig zijn geweest in Centraal-Afrika voordat toegenomen migratie en socio-economische onrust in de late jaren 1970 leidden tot een wijdverbreide verspreiding. Buiten Afrika trad de infectie het meest op bij mannen. De verspreiding van de epidemie in Belgisch Congo correleerde met de bevolkingsexplosie in Afrikaanse steden, zoals Kinshasa. Dit illustreert hoe bevolkingsdynamiek een significante factor is in de instandhouding en groei van een epidemie [10](#page=10) [11](#page=11). --- # Verplicht aan te geven infectieziekten Dit onderwerp behandelt de wettelijke verplichting voor medische professionals om bepaalde infectieziekten te melden, de redenen hiervoor, en een overzicht van de meldingsplichtige ziekten. ### 4.1 Wettelijk kader en meldingsplicht De meldingsplicht voor infectieziekten is ingesteld om de verspreiding van ziekten te beperken en de volksgezondheid te waarborgen. Deze plicht rust op verschillende medische professionals, waaronder behandelende artsen, artsen van centra voor leerlingenbegeleiding, bedrijfsartsen, artsen belast met medisch toezicht op kinderen en jongeren in voorzieningen, CRA-artsen (coördinatie in woonzorgcentra), instellingsartsen en hoofden van laboratoria microbiologie [17](#page=17). **Rationale voor de meldingsplicht:** * **Urgentie:** Meldingen zijn cruciaal om epidemieën of een toename van het aantal gevallen tijdig te detecteren en te beperken [17](#page=17) [18](#page=18). * **Samenwerking:** Het faciliteert samenwerking tussen artsen en gezondheidsinstanties [17](#page=17). Zowel vermoedelijke als geconfirmeerde infectieziekten moeten binnen 24 uur na vaststelling gesignaleerd worden. In geval van onmiddellijke nood aan interventie, dient zo snel mogelijk telefonisch contact te worden opgenomen [17](#page=17). Meldingen dienen te gebeuren aan de bevoegde artsen van de dienst Infectieziektebestrijding van de Vlaamse Gemeenschap in de provincie waar het incident of cluster zich voordoet. De overheid kan aanvullende gegevens opvragen en overlegt met de melder over zinvolle indijkingsmaatregelen. De melding wordt geregistreerd en, indien nuttig, wordt informatie verstrekt over diagnostiek, therapie, omvang en preventie. Leden van de dienst infectieziektebestrijding nemen vervolgens, indien nodig, contact op met andere betrokkenen en stroomlijnen het samenwerkingsproces [17](#page=17). > **Tip:** De meldingsplicht ontslaat de aanmeldende artsen niet van hun eigen verantwoordelijkheid om direct te handelen en inperkingsmaatregelen te nemen of aan te bevelen [17](#page=17). Ondanks de wettelijke verplichting, wordt de melding van infectieziekten in de praktijk vaak nagelaten, wat leidt tot onbetrouwbare cijfers [17](#page=17) [18](#page=18). ### 4.2 Lijst van verplicht aan te geven infectieziekten Hieronder volgt een lijst van infectieziekten die verplicht aan te geven zijn door artsen en laboratoria. Het is raadzaam om de onderstreepte ziekten zeker te kennen [18](#page=18). * Anthrax (miltvuur) * Botulisme * Brucellose * Cholera * Chikungunya * Dengue koorts * Difterie * Ebola * EHEC (Enterohaemorragische E. coli) * Gastro-enteritis, bij epidemische verheffing in een collectiviteit * Gele koorts * Gonorree * Haemophilus influenzae B invasieve infecties (hersenvliesontsteking en epiglotitis) * Hepatitis A * Acute hepatitis B * Humane infectie met aviaire (of nieuw subtype) influenza * Legionellose * Leptospirose * Malaria waarbij vermoed wordt dat de besmetting gebeurde op het Belgisch grondgebied, inclusief (lucht)havens * Marburg * Mazelen * Meningokokkeninfecties van bloed of hersenvliezen * MERS- coronavirus * Kinkhoest (Bordetella pertussis) * Pest * Pokken * Polio(myelitis) * Psittacose (Chlamydia psittaci) * Q-koorts (Coxiella burnetii) * Rabies * Salmonella typhi of paratyphi * SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome) * Shigellose * Streptococcus pyogenes invasieve infecties * Syfilis * Tuberculose * Tularemie (Francisella tularensis) * Variola (pokken) * Virale hemorragische koorts (Ebola-, Lassa-, Marburg- en gelijkaardige virussen) * Vlektyfus (Rickettsia prowazekii of Rickettsia typhi) * Voedselinfectie (vanaf twee gevallen) * West Nilevirus * Zikavirus * Zorginfecties door multiresistente micro-organismen * Elke dreigende epidemie van een (vermoedelijk) infectieus syndroom Voor een actuele lijst kan de website van Zorg en Gezondheid geraadpleegd worden [18](#page=18). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Reservoir | De populatie of omgeving waarin een micro-organisme zich in stand kan houden door replicatie en van waaruit het een vatbare gastheer kan besmetten. Dit kan variëren van andere gastheren tot dode materie. | | Overdracht | Het proces waarbij een ziekteverwekker zich verplaatst van het reservoir naar een vatbare gastheer. Dit kan direct of indirect gebeuren, soms met behulp van vectoren. | | Exogene infectieziekte | Een infectieziekte die wordt veroorzaakt door een pathogeen dat niet oorspronkelijk deel uitmaakte van de normale lichaamsflora van de gastheer. Typische voorbeelden zijn infecties met Salmonella of influenza. | | Endogene infectieziekte | Een infectieziekte die ontstaat wanneer een reeds aanwezig micro-organisme (vaak uit de normale flora) een gastheer binnendringt en ziekte veroorzaakt, meestal als gevolg van verminderde weerstand van de gastheer. | | Flora | De verzameling van micro-organismen (zoals bacteriën en schimmels) die van nature op of in het lichaam van een gastheer leven. Dit kan de normale of commensaal flora omvatten. | | Opportunistische infectieziekte | Een infectieziekte die wordt veroorzaakt door een micro-organisme dat normaal gesproken geen ziekte veroorzaakt bij een gezonde gastheer, maar wel ziekte kan veroorzaken bij personen met een verzwakt immuunsysteem. | | Vector | Een organisme, vaak een insect of ander geleedpotige, dat een ziekteverwekker overdraagt van het ene individu naar het andere. | | Kudde-immuniteit | Een vorm van indirecte groepsimmuniteit waarbij een voldoende hoog percentage van de populatie immuun is tegen een infectieziekte, wat de verspreiding ervan aanzienlijk bemoeilijkt en individuen die niet immuun zijn beschermt. | | Horizontale transmissie | De overdracht van een infectieziekte van het ene individu op het andere binnen dezelfde generatie, bijvoorbeeld via direct contact, druppels of besmette voorwerpen. | | Verticale transmissie | De overdracht van een infectieziekte van een moeder op haar nakomelingen, hetzij tijdens de zwangerschap, de bevalling of via borstvoeding. | | Epidemie | Een plotselinge en wijdverbreide toename van het aantal gevallen van een bepaalde ziekte binnen een gemeenschap of regio, boven het verwachte normale niveau. | | Transmissie | Het proces van overdracht van een infectieus agens van een bron (reservoir) naar een vatbare gastheer. | | R0 | Het basisreproductiegetal, dat het gemiddelde aantal secundaire infecties aangeeft dat door één geïnfecteerd individu wordt veroorzaakt in een volledig vatbare populatie. Een R0 groter dan 1 duidt op potentieel voor epidemische verspreiding. | | Meldingsplichtige infectieziekten | Infectieziekten die volgens de wet verplicht moeten worden gemeld aan de gezondheidsautoriteiten door artsen en laboratoria om de volksgezondheid te beschermen en de verspreiding te controleren. | | Zorginfectie | Een infectie die wordt opgelopen tijdens of als gevolg van de gezondheidszorg, bijvoorbeeld in een ziekenhuis of zorginstelling. |