PPT 7 staatsstructuur (2) (3).pptx

# De Belgische staatsstructuur en beleidsniveaus Dit onderwerp behandelt de fundamentele opbouw van de Belgische staat, inclusief de federale structuur, de gemeenschappen en gewesten, en de verschillende bestuursniveaus zoals provincies en gemeenten, en legt uit hoe de macht is verdeeld en welke organen bevoegdheden hebben op elk niveau. ### 1.1 Inleiding tot de Belgische staatsstructuur België is geëvolueerd van een unitaire staat naar een federale staat, gekenmerkt door een verdeling van gezag tussen de federale entiteit en de deelstaten (gemeenschappen en gewesten). Het concept van een rechtsstaat, democratie en de scheiding der machten vormt de basis van dit politieke systeem. > **Tip:** Als sociaal werker is het essentieel om te weten hoe de overheid is georganiseerd, wie de regels bepaalt en bij welk orgaan burgers terechtkunnen met hun vragen of problemen. #### 1.1.1 Kernbegrippen * **Rechtsstaat:** Een staat waarin iedereen, inclusief de overheid, zich aan de wet houdt. Rechten en vrijheden worden erkend en gerespecteerd, en geschillen worden beslecht door onafhankelijke rechtbanken. * **Democratie:** Een bestuursvorm waarbij burgers participeren in het staatsbestuur, voornamelijk via verkiezingen en stemrecht. * **Scheiding der machten:** De verdeling van de staatsmacht over de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht om machtsmisbruik te voorkomen. * **Wetgevende macht:** Maakt de algemene regels (wetten). * **Uitvoerende macht:** Zorgt voor het dagelijks bestuur en de uitvoering van de wetten. * **Rechterlijke macht:** Beslecht individuele geschillen op basis van de wetten. #### 1.1.2 Evolutie naar een federale staat Oorspronkelijk was België een unitaire staat met decentralisatie naar provincies en gemeenten. Na meerdere staatshervormingen is België geëvolueerd naar een federale staat, met een verdeling van bevoegdheden tussen de federale overheid en de deelstaten: de drie gemeenschappen en de drie gewesten. ### 1.2 De beleidsniveaus in België België kent zes beleidsniveaus, elk met eigen wetgevende en uitvoerende organen en specifieke bevoegdheden. * **Europese Unie:** Bevoegd voor wetgeving die (circa 80%) de nationale wetgevingen beïnvloedt op gebieden zoals economie, vrede, mensenrechten, en veiligheid. * **Wetgevende macht:** Europees Parlement en Raad van de Europese Unie. * **Uitvoerende macht:** Europese Commissie. * **Politieke macht:** Europese Raad. * **Rechterlijke macht en controlerende instanties:** Europees Hof van Justitie, Europees Rekenhof, Europese Ombudsman. * **Federaal niveau:** Regelt zaken die de gehele federale staat aanbelangen. * **Wetgevende macht:** Federaal Parlement (Kamer van volksvertegenwoordigers en Senaat) en de Koning. * **Uitvoerende macht:** Federale Regering (premier, ministers, staatssecretarissen) en de Koning. * **De Koning:** Lid van de wetgevende macht en hoofd van de uitvoerende macht, handelt echter steeds onder ministeriële verantwoordelijkheid. * **Gemeenschappen:** Bevoegd voor persoonsgebonden materies zoals cultuur, onderwijs en gezondheidszorg. Er zijn drie gemeenschappen: Vlaamse, Franse en Duitstalige Gemeenschap. * **Vlaamse Gemeenschap:** * **Wetgevende macht:** Vlaams Parlement (unicameraal, 124 leden). * **Uitvoerende macht:** Vlaamse Regering (maximaal 11 leden, met de minister-president als hoofd). * **Franse Gemeenschap:** * **Wetgevende macht:** Parlement van de Franse Gemeenschap. * **Uitvoerende macht:** Regering van de Franse Gemeenschap. * **Duitstalige Gemeenschap:** * **Wetgevende macht:** Parlement van de Duitstalige Gemeenschap. * **Uitvoerende macht:** Regering van de Duitstalige Gemeenschap. * **Gewesten:** Bevoegd voor territoriale of materiële materies zoals ruimtelijke ordening, leefmilieu en economisch beleid. Er zijn drie gewesten: Vlaams, Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest. * **Vlaams Gewest:** * **Wetgevende macht:** Vlaams Parlement. * **Uitvoerende macht:** Vlaamse Regering. * **Waals Gewest:** * **Wetgevende macht:** Waals Parlement. * **Uitvoerende macht:** Waals Gewestelijke Regering. * **Brussels Hoofdstedelijk Gewest:** * **Wetgevende macht:** Brussels Parlement. * **Uitvoerende macht:** Brussels Hoofdstedelijk Gewestelijke Regering. * **Provincies:** Functioneren als intermediair tussen het gewest/gemeenschap en de gemeenten, met bevoegdheden op het vlak van provinciedomeinen, natuurbeheer, ruimtelijke ordening, etc. * **Wetgevende macht:** Provincieraad (leden verkozen voor 6 jaar). * **Uitvoerende macht:** Deputatie (4 leden + gouverneur). De gouverneur is verantwoordelijk voor orde en rust. * **Gemeenten:** Het laagste bestuursniveau, bevoegd voor zaken van gemeentelijk belang zoals onderwijs, cultuur, sport, openbare werken en ruimtelijke ordening. * **Wetgevende macht:** Gemeenteraad (leden verkozen voor 6 jaar). * **Uitvoerende macht:** College van Burgemeester en Schepenen (UM). De burgemeester is hoofd van het college en speelt een bijzondere rol inzake veiligheid. #### 1.2.1 Vlaanderen: een speciaal geval In Vlaanderen zijn de bevoegdheden van de gemeenschap en het gewest samengevoegd in één parlement en één regering. #### 1.2.2 Gedeelde bevoegdheden en complexiteit Sommige bevoegdheden, zoals justitie, landbouw en volksgezondheid, zijn gedeeld over verschillende niveaus, wat leidt tot een complexe staatsstructuur en een complexe sociale kaart. > **Tip:** De complexiteit van de Belgische staatsstructuur vereist een grondige kennis van de bevoegdheden per beleidsniveau om burgers correct te kunnen doorverwijzen. ### 1.3 Hoe een wet tot stand komt (federaal niveau) 1. Een ontwerp (van de regering) of voorstel (van een parlementslid) wordt ingediend. 2. Het voorstel wordt doorgestuurd naar een parlementaire commissie voor grondige bestudering. 3. Na een verslag wordt het besproken in de plenaire vergadering, waar amendementen mogelijk zijn. 4. Volgt een stemming, meestal bij gewone meerderheid. 5. Bij goedkeuring wordt de wet bekrachtigd door de Koning en afgekondigd in het Belgisch Staatsblad. > **Tip:** Het is nuttig om de websites van de verschillende overheden te raadplegen, zoals die van de eigen gemeente, om de lokale politieke organisatie en de bevoegdheden van burgemeester en schepenen te kennen. De website van `desocialekaart.be` is een waardevolle bron voor het navigeren door het complexe Belgische sociale landschap. --- # Europese Unie en haar instellingen Dit deel van de tekst focust op de structuur en werking van de Europese Unie, met specifieke aandacht voor de belangrijkste instellingen en hun onderlinge samenwerking bij het beïnvloeden van wetgeving in de lidstaten. ### 2.1 Inleiding tot de Europese Unie De Europese Unie (EU) is een samenwerkingsverband tussen 27 lidstaten (sinds het vertrek van het Verenigd Koninkrijk) dat zich richt op vrede, mensenrechten, economie, energie, sociaal beleid, justitie en veiligheid, binnenlandse zaken, onderwijs, fair trade, milieu, internet en bankwezen. Het voorzitterschap van de EU wisselt elke zes maanden. De EU heeft een aanzienlijke invloed op het dagelijks leven in de lidstaten, waarbij ongeveer 80% van de nationale wetgeving voortkomt uit Europese richtlijnen. De drie prioriteiten voor de EU voor de periode 2024-2029 zijn: * Een vrij en democratisch Europa hooghouden en de Europese waarden wereldwijd waarmaken. * Een sterk en veilig Europa creëren door een samenhangend en invloedrijk extern optreden en een versterkte veiligheid en defensie, met een alomvattende aanpak van migratie en grensbeheer. * Een welvarend en concurrerend Europa bevorderen door het concurrentievermogen te versterken, de groene en digitale transitie te stimuleren en een innovatie- en bedrijfsvriendelijk klimaat te creëren. ### 2.2 Instellingen van de Europese Unie De EU beschikt over verschillende instellingen die de wetgevende, uitvoerende, politieke en rechterlijke macht vertegenwoordigen: #### 2.2.1 Wetgevende macht De wetgevende macht binnen de EU is verdeeld over twee instellingen die samen beslissingsbevoegdheid hebben over voorstellen van de Europese Commissie: * **Europees Parlement:** * Vertegenwoordigt de burgers van de lidstaten. * Bestaat uit 720 leden die om de vijf jaar worden verkozen. * Heeft een medebeslissingsrol in de wetgeving. * **Raad van de Europese Unie (ook wel Raad van Ministers genoemd):** * Vertegenwoordigt de lidstaten door middel van nationale ministers per beleidsthema. * Heeft een medebeslissingsrol in de wetgeving. * Stelt de begroting van de EU op en sluit internationale overeenkomsten. #### 2.2.2 Uitvoerende macht De uitvoerende macht is primair in handen van de Europese Commissie, die verantwoordelijk is voor het dagelijks beleid en het initiëren van wetgeving. * **Europese Commissie:** * Bestaat uit een voorzitter en 27 commissarissen (één per lidstaat). * Houdt toezicht op de dagelijkse gang van zaken en het uitvoeren van beleid. * Heeft het recht van wetgevend initiatief (mag voorstellen voor nieuwe wetgeving indienen). * Zorgt voor de naleving van de Europese verdragen. #### 2.2.3 Politieke macht De politieke koers en prioriteiten van de EU worden bepaald door de Europese Raad. * **Europese Raad:** * Bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, vaak aangeduid als de 'Europese Top'. * Bepaalt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de EU, bijvoorbeeld door het opleggen van sancties. * De voorzitter van de Europese Raad wordt door de leden van de Europese Raad verkozen voor een maximumtermijn van vijf jaar. #### 2.2.4 Rechterlijke macht en controlerende instanties De naleving van het EU-recht en de controle op de financiën worden gewaarborgd door gespecialiseerde instanties. * **Europees Hof van Justitie:** * Zorgt voor de uniforme interpretatie en toepassing van het EU-recht in alle lidstaten. * Beslecht juridische geschillen tussen lidstaten, instellingen van de EU, bedrijven en particulieren. * **Europees Rekenhof:** * Controleert de inkomsten en uitgaven van de EU, en zorgt voor een ordentelijk financieel beheer. * **Europese Ombudsman:** * Onderzoekt klachten van burgers en bedrijven over wanbeheer door instellingen of organen van de EU. ### 2.3 Samenwerking en invloed Het is cruciaal te begrijpen dat de EU-instellingen, met name het Europees Parlement en de Raad van de EU, de wetgeving die ons dagelijks leven beïnvloedt, mede vormgeven. De invloed van de EU op nationaal niveau is aanzienlijk, wat blijkt uit het feit dat een groot deel van de nationale wetgeving is gebaseerd op Europese richtlijnen. Sociale werkers moeten zich bewust zijn van deze structuren om te kunnen navigeren binnen het juridische en beleidsmatige kader. > **Tip:** Verdiep je in de specifieke bevoegdheden van elke instelling. Dit helpt om te begrijpen wie verantwoordelijk is voor welk beleidsterrein en waar je met specifieke vragen of problemen terecht kunt. > **Voorbeeld:** Wanneer een nieuwe milieuwetgeving wordt voorgesteld die van invloed is op bedrijven in een lidstaat, zal deze waarschijnlijk door het Europees Parlement en de Raad van de EU worden behandeld voordat deze nationaal geïmplementeerd moet worden door de Europese Commissie. --- # Grondbeginselen van de rechtsstaat en democratie Hieronder vind je een gedetailleerde samenvatting van de grondbeginselen van de rechtsstaat en democratie, opgesteld voor examendoeleinden. ## 3. Grondbeginselen van de rechtsstaat en democratie Dit onderwerp legt de fundamentele concepten van een rechtsstaat en democratie uit, inclusief de scheiding der machten en de rol van burgerparticipatie. ### 3.1 Inleiding tot de rechtsstaat en democratie Een rechtsstaat is een staat waarin iedereen, inclusief de overheid, zich aan de wet houdt. De wetgeving wordt tot stand gebracht door een democratisch verkozen meerderheid, rechten en vrijheden worden gerespecteerd, en onafhankelijke rechtbanken beslechten geschillen. Democratie betekent de deelname van burgers aan het staatsbestuur, voornamelijk via verkiezingen en kiesrecht. ### 3.2 Historiek en kernbegrippen #### 3.2.1 Rechtsstaat De kern van een rechtsstaat omvat: * **Universaliteit van de wet:** Iedereen is onderworpen aan de wet, zonder uitzondering. * **Legitieme wetgeving:** Wetten worden gemaakt door democratisch verkozen organen. * **Respect voor rechten en vrijheden:** De fundamentele rechten en vrijheden van burgers worden erkend en beschermd. * **Onafhankelijke rechtspraak:** Geschillen worden beslecht door rechtbanken die onafhankelijk opereren van de wetgevende en uitvoerende macht. #### 3.2.2 Democratie Democratie is gebaseerd op: * **Burgerparticipatie:** Burgers nemen actief deel aan het bestuur van de staat. * **Verkiezingen:** Dit is het primaire mechanisme voor burgerparticipatie, waarbij burgers hun vertegenwoordigers kiezen. * **Kiesrecht:** Het recht om te stemmen, dat in veel democratieën algemeen is. #### 3.2.3 Scheiding der machten Dit principe verdeelt de staatsmacht over drie onafhankelijke machten om machtsmisbruik te voorkomen: * **Wetgevende macht:** Verantwoordelijk voor het opstellen van algemene regels (wetten). * **Uitvoerende macht:** Verantwoordelijk voor het dagelijks bestuur en de toepassing van wetten. * **Rechterlijke macht:** Verantwoordelijk voor het beslechten van individuele geschillen op basis van de wet. België evolueerde van een unitaire staat naar een federale staat, wat een complexe verdeling van gezag inhoudt tussen de federale overheid en de deelstaten (gemeenschappen en gewesten). ### 3.3 Beleidsniveaus in België België kent zes beleidsniveaus, elk met eigen bevoegdheden en zowel een wetgevende als een uitvoerende macht: 1. **Europese Unie (EU):** * **Wetgevende macht:** Europees Parlement (vertegenwoordigt burgers) en de Raad van de EU (vertegenwoordigt lidstaten). * **Uitvoerende macht:** Europese Commissie (dagelijks beleid en wetgevend initiatief). * **Politieke leiding:** Europese Raad (staats- en regeringsleiders). * **Rechterlijke macht en controlerende instanties:** Europees Hof van Justitie, Europees Rekenhof, Europese Ombudsman. * Ongeveer 80% van de Belgische wetgeving is een omzetting van Europese richtlijnen, wat de grote invloed van de EU op het dagelijks leven aantoont. 2. **Federale Staat:** * **Wetgevende macht:** Federaal Parlement (Kamer van Volksvertegenwoordigers en Senaat) en de Koning. * **Uitvoerende macht:** Federale Regering (premier, ministers, staatssecretarissen) en de Koning. * De Koning is het staatshoofd, maar handelt onder ministeriële verantwoordelijkheid. De Senaat heeft een gereduceerde rol en de Kamer is het zwaartepunt van het parlementaire werk. 3. **Gemeenschappen en Gewesten:** * België heeft drie gemeenschappen (Vlaamse, Franse, Duitstalige) en drie gewesten (Vlaams, Waals, Brussels Hoofdstedelijk). * **Gemeenschapsbevoegdheden** richten zich op de persoon (bv. onderwijs, cultuur, gezondheidszorg, persoonsgebonden materies). * **Gewestbevoegdheden** richten zich op materie/plaatsgebonden zaken (bv. ruimtelijke ordening, leefmilieu, economisch beleid, tewerkstelling). * In Vlaanderen zijn de gemeenschaps- en gewestbevoegdheden samengevoegd. 4. **Provincie:** * **Wetgevende macht:** Provincieraad (verkozen leden die provinciale verordeningen maken). * **Uitvoerende macht:** Deputatie (leden gekozen uit de provincieraad) en de gouverneur (handhaaft orde en rust). * Provincies hebben minder bevoegdheden gekregen en vervullen een ondersteunende rol. 5. **Gemeente:** * **Wetgevende macht:** Gemeenteraad (verkozen leden die gemeentelijke verordeningen maken). * **Uitvoerende macht:** College van Burgemeester en Schepenen (bestuur van de gemeente), met de burgemeester als hoofd. * De burgemeester wordt voorgedragen uit de gemeenteraad en benoemd door de gewestregering. De bevoegdheden omvatten zaken van gemeentelijk belang die niet aan andere niveaus zijn toegewezen. > **Tip:** Begrip van de verschillende beleidsniveaus en hun bevoegdheden is cruciaal voor een sociaal werker om te weten waar men terecht kan met specifieke problemen of aanvragen. De complexe staatsstructuur weerspiegelt zich in een even complexe sociale kaart. ### 3.4 Verkiezingen en participatie Verkiezingen vinden plaats met verschillende frequenties voor de diverse bestuursniveaus: * Europa: om de 5 jaar. * Federaal: om de 5 jaar. * Gemeenschappen en Gewesten: om de 5 jaar. * Provincie en gemeente: om de 6 jaar. Het stemrecht en de burgerparticipatie zijn fundamenteel voor het democratische karakter van de staat. ### 3.5 Belangrijke instellingen ter controle en inspraak Naast de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht, zijn er ook instellingen die toezicht houden en inspraak mogelijk maken: * **Grondwettelijk Hof:** Toetst wetten aan de grondwet. * **Rekenhof:** Controleert de staatsuitgaven. * **Ombudsdiensten:** Fungeren als bemiddelaar tussen burgers en de overheid. * **Raad van State:** Adviseert over wetgeving en oordeelt in bestuurszaken. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Rechtsstaat | Een staat waarin zowel burgers als de overheid zich aan de wet houden, wetten democratisch worden tot stand gebracht, individuele rechten en vrijheden worden gerespecteerd, en geschillen worden beslecht door onafhankelijke rechtbanken. | | Democratie | Een bestuursvorm waarbij de burgers via verkiezingen deelnemen aan het staatsbestuur en de macht hebben om hun vertegenwoordigers te kiezen. Dit omvat het kiesrecht en het recht om deel te nemen aan politieke processen. | | Scheiding der machten | Het principe dat de staatsmacht wordt verdeeld over drie onafhankelijke machten: de wetgevende macht die wetten maakt, de uitvoerende macht die deze wetten toepast en het dagelijks bestuur regelt, en de rechterlijke macht die geschillen beslecht en toeziet op de naleving van de wet. | | Federale staat | Een staatsvorm waarbij de soevereiniteit is verdeeld tussen een centrale federale overheid en deelstaten (zoals gemeenschappen en gewesten in België), die elk eigen bevoegdheden en bestuursorganen hebben. | | Grondwettelijke monarchie | Een staatsvorm waarin een monarch (koning of koningin) het staatshoofd is, maar wiens macht wordt beperkt door een grondwet en parlementaire controle. De monarch voert voornamelijk ceremoniële taken uit. | | Wetgevende macht | Het deel van de overheid dat verantwoordelijk is voor het opstellen en aannemen van wetten. In België omvat dit op federaal niveau het Federaal Parlement (Kamer en Senaat) en de Koning, en op regionaal niveau de parlementen van de gemeenschappen en gewesten. | | Uitvoerende macht | Het deel van de overheid dat verantwoordelijk is voor de dagelijkse leiding van de staat en de uitvoering van de wetten. Dit omvat de regering (premier en ministers) en de administratie. | | Rechterlijke macht | Het deel van de overheid dat verantwoordelijk is voor het handhaven van de wet en het beslechten van geschillen. Dit orgaan is onafhankelijk van de wetgevende en uitvoerende macht en bestaat uit rechtbanken en hoven. | | Europees Parlement | Het rechtstreeks verkozen wetgevende orgaan van de Europese Unie, dat samen met de Raad van de Europese Unie wetgeving goedkeurt en toezicht houdt op andere EU-instellingen. Het vertegenwoordigt de burgers van de EU. | | Europese Commissie | Het uitvoerende orgaan van de Europese Unie, dat verantwoordelijk is voor het dagelijks beleid, het indienen van wetgevingsvoorstellen en het toezicht op de naleving van EU-verdragen door de lidstaten. | | Gemeenschap | Een van de drie deelstaten in België (Vlaamse, Franse en Duitstalige Gemeenschap) die bevoegdheden heeft op het gebied van persoonsgebonden materies zoals cultuur, onderwijs en gezondheidszorg. | | Gewest | Een van de drie deelstaten in België (Vlaams, Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest) die bevoegdheden heeft op het gebied van ruimtelijke ordening, leefmilieu, economisch beleid en tewerkstelling. | | Decreet | Een wet die wordt aangenomen door het parlement van een gemeenschap of gewest in België. Decreten hebben dezelfde bindende kracht als federale wetten binnen hun respectievelijke bevoegdheidsdomeinen. | | Verordening | Een algemene regel of wet die wordt vastgesteld door een lager bestuursorgaan, zoals een provincieraad of gemeenteraad, voor de uitoefening van hun bevoegdheden. | | OCMW | Openbaar Centrum voor Maatschappelijke Welzijn. Dit is een lokaal openbaar bestuur dat zorgt voor maatschappelijke dienstverlening aan personen in nood, zoals financiële hulp, huisvesting en sociale bijstand. |